اعطای جوایز نوبل از سال ۱۹۰۱ آغاز شد. مهم‌ترین جایزه از این مجموعه جایزهٔ صلح نوبل است، اما این جایزه هر سال به بهترین‌های جهان در حوزه‌های علمی و همچنین ادبیات نیز اهدا می‌شود. مبلغ این جایزه در هر رشته یک میلیون دلار است که اگر رشته‌ای بیش از یک برنده داشته باشد، این مبلغ میان آنها تقسیم می‌شود.
در هفتهٔ جاری تا امروز چهارشنبه ۱۲ مهرماه، برندگان نوبل ۲۰۲۳ در رشته‌های پزشکی، فیزیک و شیمی معرفی شده‌اند که در این گزارش با آنها و دلیل برنده‌‌شدن‌شان آشنا می‌شوید.
نوبل پزشکی
یک دانشمند مجارستانی به نام کاتالین کاریکو و همکار آمریکایی او، درو وایسمن، که به‌طور اتفاقی در محیط کار با هم آشنا شده بودند، به‌خاطر کشف مولکول‌های «آران‌ای پیام‌رسان» که زمینهٔ تولید نوعی از واکسن کووید-۱۹ را فراهم کرد، جایزهٔ نوبل پزشکی سال ۲۰۲۳ را بردند.
کمیته سوئدی اعطاکنندهٔ جوایز نوبل در قدردانی از دستاورد این دو دانشمند گفت: «برندگان این جایزه در تولید بی‌سابقهٔ واکسن برای مقابله با یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها علیه بشریت در دوران مدرن نقش مهمی ایفا کرده‌اند.»
برندگان جایزه نوبل پزشکی که ازجمله مهم‌ترین جوایز علمی جهان است، توسط هیئت داوران کمیته نوبل در بخش پزشکی دانشگاه کارولینسکای سوئد انتخاب می‌شوند و جایزه نقدی آن حدود یک میلیون دلار است که بین دو برنده تقسیم می‌شود.
کاتالین کاریکو نایب‌رئیس و رئيس سابق بخش جایگزینی پروتئین «آر ان‌ای» در شرکت داروسازی آلمانی «بیو ان‌تک» بود و اکنون استاد دانشگاه سزگر در مجارستان و استاد مهمان در دانشگاه پنسیلوانیا است.
خانم کاریکو، ۶۸ ساله، پس از اعلام نامش به‌عنوان یکی از برندگان جایزه نوبل پزشکی در مصاحبه‌ای گفت: «مادرم هر سال می‌گفت شاید این بار جایزه را به تو بدهند و من هر بار به او یادآوری می‌کردم که من حتی نمی‌توانم برای تحقیقات بودجه بگیرم. مادرم می‌گفت ولی تو خیلی زیاد کار می‌کنی و در جوابش توضیح می‌دادم که تعداد کثيری از دانشمندان و پژوهشگران خیلی زیاد کار می‌کنند.»
برندهٔ دیگر این جایزه درو وایسمن، استاد رشتهٔ تحقیقات واکسن در دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا، است. او پس از باخبر شدن از انتخاب امسال کمیتهٔ نوبل گفت: «برای ما افتخار بزرگی است. بدون همکاری و مشارکت هر دو در این تحقیقات نمی‌توانستیم به نتیجه برسیم.»
خانم کاریکو و آقای وایسمن از اواسط دههٔ ۹۰ میلادی تحقیقات مشترک خود را در مورد «آر ان‌ای پیام رسان» آغاز کردند و در سال ۲۰۰۵ با دستکاری نوکلئوزید پایه آن توانستند از تهاجم سیستم ایمنی بدن به اين نوع داروها جلوگیری کنند که مانع اصلی کاربرد آن در درمان تلقی می‌شد.
شرکت آلمانی بیو ان‌تک در ژوئیه ۲۰۲۳ اعلام کرد که حدود ۱.۵ میلیارد نفر از جمعیت جهان در مقابله با شیوع کووید-۱۹ واکسن‌های «آر ان‌ای پیام‌رسان» محصول این شرکت را که در همکاری با شرکت داروسازی فایزر تولید شده است دریافت کرده‌اند.
یکی از اعضای کمیته اهدا کننده جایزه نوبل پزشکی در مورد برندگان امسال گفت: «آنها جان میلیون‌ها نفر را نجات داده‌اند، از ابتلای مردم به کووید شدید پیشگیری کرده، از بار سنگین شیوع این بیماری کاستند و به جوامع در سراسر دنیا امکان دادند که قرنطینه را بردارند.»
خانم کاریکو پس از پایان تحصیلات در مقطع دکترای شیمی در سال ۱۹۸۵ همراه با همسر و دخترش به آمریکا مهاجرت کرد. تحقیقات او تا پایان دهه ۹۰ به جایی نرسید و خانم کاریکو می‌گوید سماجت او در ادامه دادن به تحقیقات در مورد «آر ان‌ای پیام‌رسان» مورد تمسخر برخی از همکاران قرار می‌گرفت.
«آر ان‌ای پیام‌رسان» در سال ۱۹۶۱ به عنوان یک مولکول طبیعی که در تولید پروتئین در بدن فعال است کشف شده بود، ولی استفاده از یک مولکول «آر ان‌ای» ساختهٔ دست بشر که بتواند به بدن فرمان دهد پروتئین‌های درمانی بسازد، سال‌ها یک کار غیرممکن تلقی می‌شد.
الکساندر فلمینگ، کاشف پنی‌سیلین، در سال ۱۹۴۵ و کارل لنداشتاینر در سال ۱۹۳۰ برای کشف گروه‌های خونی انسان از برندگان تاریخ این جایزه بوده‌اند.
نوبل فیزیک
جایزهٔ نوبل فیزیک با برندگانی نظیر آلبرت اینشتین به‌دلیل متحول کردن شناخت ما از جهان جایگاه ویژه‌ای در میان جوایز نوبل دارد.
جایزه نوبل فیزیک ۲۰۲۳ برای خلق پرتو کوتاه نور که می‌تواند از تغییرات درونی اتم در یک لحظهٔ بسیار کوتاه عکس‌برداری کند، به پیر آگوستینی، فرنس کراوس و آن لوئیلیه رسید.
کمیتهٔ اعطای جوایز نوبل فیزیک گفت اختراع آنها به بشریت ابزار جدیدی داده است که با آن می‌تواند حرکت الکترون‌ها در درون اتم‌ها و مولکول‌ها را که در یک اتوثانیه روی می‌دهد، بررسی کند.
اوا اولسون، عضو کمیتهٔ نوبل در بخش فیزیک، گفت: «خلق پرتوافکنی در واحد زمانی چند اتو ثانیه در را به روی واحد زمانی بسیار بسیار کوچک و دنیای الکترون‌ها گشوده است. تصور می‌شد که هیچ‌گاه نمی‌توان تغییرات الکترون‌ها را شناخت، ولی استفاده از پالس اتوثانیه شناخت ما از دنیای الکترون‌ها را کاملاً متحول کرده است.»
اتو ثانیه کوتاه‌ترین واحد زمان ثبت‌شده است و در مقیاس بین‌المللی موسوم به «اس آ» برای ۱۰ ثانیه به توان منفی ۱۸ است.
آن لوئیلیه، فیزیکدان ۶۵ ساله فرانسوی، پنجمین زنی است که جایزهٔ نوبل فیزیک را دریافت می‌کند و پژوهشگر دانشگاه لوند در سوئد است.
پروفسور پیر آگوستینی، فیزیکدان ۸۲ ساله فرانسوی، در دانشگاه ایالتی اوهایو در آمریکا تدریس می‌کند و پروفسور فرنس کراوس، فیزیکدان ۶۵ ساله اتریشی- مجار، پژوهشگر مؤسسه اپتیک کوانتوم در مرکز پژوهشی ماکس پلانک آلمان است.
آن لوئیلیه در آزمایش‌هایی که از دهه ۸۰ میلادی آغاز کرد، تأثیر تابش نور لیزر بر اتم‌های معلق در گاز را کشف کرده بود. پیر آگوستینی و فرنس کراوس نیز کشف کردند که از این روش می‌توان برای پرتوافکنی‌های بسیار کوتاه‌مدت‌تر از آن‌چه تصور می‌شود، استفاده کرد.
تیم پژوهشی پروفسور کراوس در سال‌های هزاره دوم نخستین روش‌های تابش بسیار سریع نور را اختراع کردند.
نوبل شیمی
جایزهٔ نوبل شیمی سال ۲۰۲۳ به‌خاطر کشف فناوری نقطه کوانتومی – یا کوانتوم دات – به‌صورت مشترک به دو دانشمند آمریکایی و یک دانشمند روسی اهدا شد. این فناوری در صنایع گوناگون، از تولید وسایل الکترونیکی گرفته تا پزشکی، کاربردهای متعدد دارد.
کمیتهٔ اعطای جوایز، جایزهٔ نوبل شیمی ۲۰۲۳ را به مونگی باوندی، لوئیس بروس و الکسی اکیموف به پاس پژوهش‌هایشان در مورد «کشف و کاوش و ترکیب نقطه کوانتومی» اعطا کرد.
امروزه نقاط کوانتومی بخش مهمی از جعبه‌ابزار فناوری نانو هستند و برندگان جایزه نوبل ۲۰۲۳ در رشته شیمی همگی در این عرصه چهره‌های شاخصی به شمار می‌روند.
لوئیس بروس و الکسی اکیموف، دو نفر از سه برندهٔ نوبل شیمی امسال، اوایل دههٔ ۱۹۸۰ به‌طور مستقل از یکدیگر موفق به ایجاد نقاط کوانتومی شدند.
مونگی باوندی نیز در سال ۱۹۹۳ روش‌های ساخت نقاط کوانتومی را متحول کرد و کیفیت آنها را بسیار بالا برد که یک پیش‌نیاز حیاتی برای استفاده از آنها در فناوری نانو امروزی است.
باوندی متولد پاریس و استاد مؤسسهٔ فناوری ماساچوست یا MIT آمریکا است. بروس استاد بازنشستهٔ دانشگاه کلمبیا است که بیشتر عمر خود را صرف مطالعهٔ نانوکریستال‌ها کرده است. اکیموف نیز متولد روسیه در زمان اتحاد جماهیر شوروی است که بعدها به آمریکا مهاجرت کرد و در یک شرکت تخصصی نانو مشغول فعالیت شد.
طرفداران فناوری احتمالاً نام نقطه کوانتومی را بیش از همه در فناوری‌های تلویزیون‌ها و نمایشگرها شنیده‌اند، اما کاربرد این فناوری فقط به این صنعت محدود نمی‌شود. از کوانتوم دات می‌توان در علوم پزشکی در زمینهٔ جراحی برای برداشت بافت‌های سرطانی نیز استفاده کرد.
پژوهشگران در درجه اول از نقاط کوانتومی برای ایجاد نور رنگی استفاده کرده‌اند. آنها بر این باورند که نقاط کوانتومی در آینده می‌توانند به قطعات الکترونیک انعطاف‌پذیر، حسگرهای کوچک، سلول‌های خورشیدی باریک‌تر و نازک‌تر و شاید ارتباطات کوانتومی رمزگذاری‌شده کمک کنند.
