مقامات اسپانیایی پاییز امسال اعلام کردند که یک زنجیره تأمین مواد شیمیایی تحریم‌شده به مقصد روسیه را کشف کرده‌اند؛ موادی شامل ترکیباتی که می‌تواند برای تولید سلاح‌های شیمیایی و عامل اعصاب استفاده شود.
صادرات این نوع مواد شیمیایی از اتحادیه اروپا به روسیه زنگ خطر را به صدا درآورده است، به‌ویژه با توجه به ارتباط سرویس‌های امنیتی روسیه با حملات شیمیایی علیه مخالفان کرملین، از جمله الکسی ناوالنی، رهبر فقید اپوزیسیون روسیه.
مقامات اسپانیایی جزئیات دقیقی دربارهٔ نوع مواد شیمیایی موجود در ۱۳ تن محمولهٔ توقیف‌شده منتشر نکردند، اما خبرنگاران تحقیقی رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی، با تحلیل یک ویدئو که پلیس اسپانیا منتشر کرده، متوجه شده‌اند روی بشکه‌ها نوشتهٔ NMP (ترکیبی از متیل‌پیرولیدون) به چشم می‌خورد.
این مادهٔ شیمیایی در تولید پهپاد، موشک‌های بالستیک میان‌قاره‌ای و باتری زیردریایی‌های اتمی مورد استفاده قرار می‌گیرد و نقش کلیدی در گردش چرخ ماشین جنگ روسیه ایفا می‌کند.
هرچند این ماده همچنین به طور گسترده در صنعت نفت و داروسازی استفاده می‌شود، اما از بهار ۲۰۲۲، شش هفته پس از تهاجم گستردهٔ ارتش روسیه به اوکراین، این ماده در فهرست تحریمی اتحادیه اروپا قرار گرفته و فروش آن به روسیه ممنوع اعلام شده است.
مصرف جهانی این ماده به دلیل استفاده از آن در تولید باتری‌های لیتیوم-یونی و ریزمدارها نیز افزایش یافته است.
به گزارش رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی، برچسب‌ها روی بشکه‌های توقیف‌شده از سوی پلیس اسپانیا افشا می‌کند این محموله توسط یک شرکت چینی تولید شده و سه ماه پس از خروج از بندر چینگدائو در چین به بارسلونا رسید.
پس از آغاز جنگ تمام‌عیار روسیه علیه اوکراین، روستک، ابرشرکت دولت روسیه برای تولید و صادرات فناوری‌های پیشرفتهٔ نظامی و غیرنظامی که تحت تحریم‌های غرب است، به کمک یک شرکت واسطه از چین به‌طور مرتب مادهٔ متیل‌پیرولیدون می‌خرد و آن را به «انستیتوی کورچاتوف» که آن نیز تحت تحریم است، می‌فروشد.
این پژوهشکده مسئول توسعهٔ زرادخانهٔ هسته‌ای روسیه است که اکنون نیز در طراحی و تولید پهپادها نقش دارد.
هنوز مشخص نیست آیا بشکه‌های حاوی متیل‌پیرولیدون که ویدئوی آن منتشر شده تنها محمولهٔ توقیف شده است یا نه؛ گفته می‌شود که پلیس و گمرک اسپانیا دو سال است که در مورد قاچاق کالاهایی با کاربرد دوگانه به روسیه تحقیق می‌کنند.
مقامات اسپانیایی نام شخصیت‌های حقوقی و حقیقی مظنون در این پرونده را فاش نکرده‌اند و به نامهٔ خبرنگاران تحقیقی رادیو آزادی/ رادیو اروپای آزاد با درخواست افشای نوع مادهٔ توقیف شده در بارسلونا پاسخ ندادند.
یک ماده شیمیایی «حیاتی»
دولت روسیه بارها مدعی شده تحریم‌های غرب به خودکفا شدن اقتصاد کشور کمک کرده است، اما تحقیقات متعدد نشان می‌دهد بسیاری از مواد خام، قطعات و تجهیزات به روسیه وارد می‌شود. تأمین آن‌ها عمدتاً بر عهدهٔ چین است اما بسیاری از تولیدات غرب نیز از طریق نمایندگی‌ها در کشورهایی که به تحریم نپیوسته‌اند، به روسیه می‌رسد.
برای نمونه، متیل‌پیرولیدون در روسیه تولید نمی‌شود و واردات این ترکیب شیمیایی در «فهرست مواد حیاتی برای صنعت شیمیایی» ذکر شده است.
پیش از آغاز جنگ تمام‌عیار روسیه با اوکراین در سه سال پیش، مواردی از خرید متیل‌پیرولیدون تولیدشده در غرب توسط مجتمع صنایع نظامی روسیه ثبت شده بود.
برای مثال، یک سند مورخ ۲۰۱۸ نشان می‌دهد شرکت روسی «اورال المنت» که در فهرست تحریمی غرب بود، ۱.۵ تن متیل‌پیرولیدون تولید آلمان را از شرکت روسی «اورال تک ایمپورت» که تحت تحریم نبود، خریده است.
«اورال المنت» که خود را به‌عنوان «بخش راهبردی صنایع نظامی» معرفی می‌کند، زیر چتر «مجموعه تولیدکنندگان موشک‌های تاکتیکی» عمل می‌کند؛ این مجموعه از سه سال پیش هدف تحریم‌های غرب قرار گرفت.
در تابستان ۲۰۲۱ آلکسی کریووروچکو معاون وزیر دفاع روسیه از کارخانهٔ «اورال المنت» بازدید کرد. در بیانیهٔ دفتر روابط عمومی این کارخانه که به این مناسبات منتشر شد، آمده که «تصمیمات مهم در مورد تولید باتری‌های خاص ویژهٔ واحد نظامی ۴۰۰۵۶ امضا شده است».
واحد نظامی ۴۰۰۵۶ بخشی از ادارهٔ کل تحقیقات دریای عمیق روسیه است. در سال ۲۰۱۹، تحت نظارت این اداره، زیردریایی نظارتی مخفی که به‌طور غیررسمی با نام «لوشاریک» مشهور شد، ضمن آزمایش‌ها در دریای بارنتس دچار حادثه‌ای مرگبار شد؛ علت این حادثهٔ بعداً یک اتصال کوتاه در باتری اعلام شد.
یک خریدار دیگر متیل‌پیرولیدون، «شرکت تحقیقات و تولید تمپ آویا» در شهر آرزاماس در ۴۰۰ کیلومتری شرق مسکو بود. این شرکت نیز بخشی از «مجموعه تولیدکنندگان موشک‌های تاکتیکی» است و بنابه اطلاعات رسمی، مشغول تولید قطعات الکترونیکی برای هواپیماهای نظامی، سیستم‌های موشکی و پهپاد در روسیه است.
در بهار ۲۰۲۳، مدیر «تمپ-آویا» طی مصاحبه‌ای اذعان کرد که حجم تولید این شرکت به دلیل جنگ روسیه علیه اوکراین «چندین برابر افزایش یافته است».
خبرنگاران تحقیقی «اداره مرکزی طراحی و فناوری مواد پلیمری» را نیز به‌عنوان یک خریدار متیل‌پیرولیدون معرفی می‌کنند؛ این «اداره» مواد اولیه را برای کارخانهٔ وتکینسک، سازندهٔ موشک‌های بالستیک قاره‌پیمای توپول-ام تأمین می‌کرد.
حدود نیمی از ۲۹ سند خرید متیل‌پیرولیدون پیش از آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین که توسط خبرنگاران رادیو اروپای آزاد / رادیو آزادی بررسی شده نشان می‌دهد که این ماده ویژهٔ صنایع نظامی روسیه وارد شده بود.
پس از آغاز جنگ شرکت‌های روسی برای خرید این ماده به چین روی آورده‌اند. «انستیتوی پلاستیک‌های پتروف» از زیرمجموعه‌ٔ روستک، یک نمونه است. اسناد این شرکت نشان می‌دهند که یکی از مشتریان اصلی‌اش، «ویام»، واحد ویژهٔ تولید مواد مورد استفاده در هواپیماسازی در «انستیتوی کورچاتوف» است. میخائیل کوالچوک از نزدیکان ولادیمیر پوتین این موسسهٔ تولید سلاح‌های هسته‌ای را اداره می‌کند.
در سال گذشته طی میزگردی، یک دانشمند ارشد از «ویام» اعلام کرد که این شرکت مشغول توسعه و تولید هواپیماهای ویژه بدون سرنشین «که به سپر پدافند هوایی کشور کمک می‌کند». او به برخی تحقیقات در زمینهٔ مواد اولیه و فناوری‌های افزودنی برای تولید سازهٔ این پهپادها» نیز اشاره کرد.
رهگیری یک محموله
خبرنگاران تحقیقی با بررسی برچسب‌ها در ویدئو پلیس اسپانیا به این نتیجه رسیده‌اند که شرکت چینی «بین الکترونیک ماتریال» تولیدکنندهٔ این محموله بود؛ متیل‌پیرولیدون به عنوان مواد تولید شده در این کارخانه ذکر می‌شود.
همچنین براساس این گزارش، از روی شماره یکی از کانتینرها پیدا است این محموله توسط شرکت کشتیرانی چینی «یانگ‌مینگ مارین» حمل شده و در پایگاه اینترنتی این شرکت مسیر حمل محمولهٔ توقیف‌شده مشخص شده است: این کانتینر ۱۹ ژوئن از بندر چینگدائو در چین به راه افتاد، در ۱۰ ژوئیه به سنگاپور رسید و در ۲۸ ژوئیه به مقصد بارسلونا حرکت کرد و ۲۱ سپتامبر به آنجا رسید؛ سه هفته بعد پلیس اسپانیا از توقیف این محموله خبر داد.
اسناد بررسی‌شده توسط رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد نشان می‌دهد این محموله در سال ۲۰۲۳ توسط شرکت روسی «آونتل» خریداری شده بود.
پیش از آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین، این شرکت پیشنهاد داده بود مادهٔ متیل‌پیرولیدون را برای «کارخانهٔ اسوردلوف» تأمین کند اما ظاهراً این پیشنهاد رد شده بود. «کارخانهٔ اسوردلوف» تولیدکنندهٔ مواد منفجره است و تحت تحریم‌های آمریکاست.
عملیات «لوله آزمایش»
تحقیقات اسپانیا که با همکاری دفتر مبارزه با تقلب در اتحادیه اروپا انجام شد، در سال ۲۰۲۲ آغاز شد و نام رمز «عملیات پروبیرکا» (کلمه روسی به معنای «لوله آزمایش») داشت.
پلیس اسپانیا اعلام کرد در جریان این تحقیقات متوجه شده است یک شرکت اسپانیایی که ظاهراً توسط شهروندان روسیه‌تبار تأسیس و اداره می‌شد، یک شبکهٔ پیچیده برای قاچاق مواد شیمیایی به روسیه ایجاد کرده است.
به‌گفتهٔ پلیس اسپانیا، این شرکت یک نمایندگی در مسکو داشت که مشتری نهایی این مواد شیمیایی بود اما در این مسیر شرکت‌هایی در کشورهای ثالث از جمله در ارمنستان و قرقیزستان نقش داشتند.
از گزارش رسمی پیدا است که محموله‌های حاوی مواد شیمیایی پیش از این‌که به این کشورهای ثالث برسد، مسیر خود را تغییر می‌داد و به روسیه ارسال می‌شد. در این گزارش آمده که همین روش برای ارسال سایر محصولات با کاربرد دوگانه همچنین از طریق کشورهای آسیای میانه استفاده می‌شود.
این کشورهای «دوست روسیه» از تلاش‌های غرب برای محدود کردن قابلیت‌های نظامی روسیه در جریان جنگ علیه اوکراین ممانعت می‌کنند.
پلیس اسپانیا به دلیل «ادامهٔ تحقیقات» جزئیات بیشتری در اختیار خبرنگاران تحقیقی قرار نداده‌اند.
