تصمیم رئیس جمهوری آمریکا برای بیرون بردن حدود هزار نفر نیروی نظامی آمریکایی از شمال سوریه واکنش‌ها و نگرانی‌های زیادی را به دنبال داشته و سازمان ملل و اتحادیه اروپا نیز در مورد «عواقب» آن هشدار داده‌اند.
بیرون رفتن آمریکا از این منطقه هم‌زمان است با جدی شدن تهدید ترکیه برای حمله به شمال سوریه. کردهای سوریه هم‌پیمان و به قولی پیاده‌نظام ایالات متحده در دفع حکومت اسلامی (داعش) بوده‌اند و اکنون بدون حمایت آمریکا، خود را در برابر حمله ترکیه آسیب‌پذیر می‌بینند.
دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، در توضیح تصمیم خود نوشته است که کردهای سوریه «چندین دهه است که با ترکیه می‌جنگند. من تقریباً ۳ سال جلوی این نبرد را گرفتم، اما زمان آن فرا رسیده است که ما از این جنگ‌های مسخره بی‌پایان، که بسیاری از آنها قبیله‌ای هستند، خارج شویم و سربازانمان را به خانه برگردانیم.»
سناتور جمهوری‌خواه لیندسی گراهام تصمیم به خروج نیروهای آمریکایی را «فاجعه‌بار» خوانده و برت مک‌گورک، نماینده پیشین دونالد ترامپ در ائتلاف برای مبارزه با حکومت اسلامی، نیز در روزهای اخیر در توئیتر نوشته است که به باور او تصمیم آقای ترامپ برای خروج نیروها از شمال سوریه «به مثابه هدیه‌ای است به روسیه، ایران و داعش.»
این نظری است که در رسانه‌های مختلف آمریکایی نیز بازتاب یافته و نسبت به «امتیاز گرفتن» روسیه و ایران و بشار اسد از این تحول و «پناه آوردن» کردهای سوریه به جناح ایران-روسیه-سوریه هشدار داده‌اند.
مقام ارشد کردستان سوریه: در صورت تخلیه نیروهای آمریکایی ممکن است با دمشق و طرف روسی وارد مذاکره شویم
کمی پس از این ابراز نگرانی‌ها، روز سه‌شنبه بدران ژیا کُرد، از مقام‌های ارشد کردستان سوریه، به خبرگزاری رویترز گفت که در صورت تخلیه کامل نیروهای آمریکایی از شمال سوریه «ممکن است با دمشق و طرف روسی برای پر کردن این خلأ یا مسدود کردن راه حمله ترکیه وارد مذاکره شویم.» کمی پس از اعلام این خبر، دمشق از آن استقبال کرد.
مقام‌های کرد سوریه می‌گویند که بر اساس یک توافق موسوم به «سازوکار امنیتی» قرار بود کردها مواضع دفاعی مرزی خود با ترکیه را برچینند و نیروهای آمریکا هم در منطقه بمانند اما اکنون در حالی که کردها این پاسگاه‌های مرزی را برچیده‌اند آمریکا «برخلاف» توافق «سازوکار امنیتی» نیروهایش را از محل بیرون برده است.
مصطفی بالی، «نیروهای دموکراتیک سوریه»، در این مورد به رسانه‌ها گفت: «ما انتظار نداریم ایالات متحده از شمال شرق سوریه دفاع کند اما مردم، اینجا مستحق یک توضیح در مورد نقض توافق سازوکار امنیتی و برچیده شدن استحکامات هستند.»
با سرعت گرفتن تحولات سیاسی در این منطقه، رئیس‌جمهوری ایالات متحده در یکی از آخرین پیام‌های خود، در مورد چشم‌انداز عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه به آنکارا هشدار داده است «که به فکر اقدامی خارج از حد نیفتد وگرنه اقتصاد آن کشور را نابود خواهد کرد.»
وضعیت در شمال شرق سوریه
در شمال شرق سوریه، «نیروهای دموکراتیک سوریه» که از کردها و عرب‌های منطقه تشکیل شده و کردها رهبری آن را برعهده دارند ۶۰ هزار نیروی جنگی در اختیار دارد و ناحیه وسیعی بین مرزهای ترکیه و عراق و رودخانه فرات را کنترل می‌کند.
«نیروهای دموکراتیک سوریه» در دوره تسلط خود بر این نواحی موفق به ایجاد نظم و ثباتی نسبی شده است. شیوه خودگردانی آن نیز سکولار است و از ایدئولوژی سوسیالیستی پ‌کاکا الهام گرفته است. «نیروهای دموکراتیک سوریه» در قوانینی که وضع کرده‌اند بر حفظ حقوق زنان، و ازجمله جلوگیری از ازدواج زیر سن و منع چندهمسری تأکید داشته‌اند.
کردهای سوریه از سه طرف تحت فشار قرار دارند. یک طرف مربوط به گروه حکومت اسلامی (داعش) است که هنوز به طور کامل نابود نشده است.
روزنامه نیویورک‌تایمز در تابستان گزارش داد که داعش هنوز در جای‌جای عراق و سوریه حدود ۱۸ هزار جنگجو دارد که یا به عنوان تیم‌های خفته یا به عنوان گروه‌هایی که مشغول آدم‌ربایی و کمین‌گذاری هستند حضور دارند.
مبارزه با این افراد و نگهداری از هزاران اسیر داعشی در اردوگاه‌های مختلف یکی از چالش‌های کردهای سوریه است.
چالش دوم تعامل با دولت مرکزی سوریه است که سوگند خورده دست آخر تمامی خاک سوریه را تحت انقیاد خود درآورد و خواستار اطاعت کردها از دمشق است.
چالش سوم و بزرگ‌تر همان خطر حمله ترکیه است که سازمان‌های شبه‌نظامی کردهای سوریه را «گرگی در لباس میش» و ادامه گروه «تروریستی» پ‌کاکا می‌داند.
البته کردهای سوریه از چندی پیش احتمال از دست دادن حمایت آمریکا در رویارویی با حملات ترکیه را داده بودند و سعی در آمادگی برای چنین سناریویی نیز داشته‌اند.
بنا بر گزارش‌ها، گروه شبه‌نظامی «یگان‌های مدافع خلق» (YPG) و شاخه زنان آن به نام «یگان‌های تدافعی زنان (YPJ) از ماه سپتامبر تلاشی مضاعف به خرج داده و در سراسر منطقه خود، در امتداد جاده‌های اصلی، در مزارع و در شهرها و روستاها سرگرم حفر تونل‌های دفاعی بوده‌اند.
استدلالات ترکیه برای حمله
ترکیه می‌گوید که با ادامه کنترل شمال شرق سوریه توسط شبه‌نظامیان کُرد این منطقه می‌تواند مأمنی برای جدایی‌طلبان کرد ترکیه شود.
مقام‌های ترک به این نکته اشاره می‌کنند که در گذشته، تا سال ۱۹۹۸ عبدالله اوجالان، رهبر حزب کارگران کردستان (پ‌کاکا) آزادانه در شمال سوریه زندگی می‌کرد و پدر بشار اسد به او اجازه می‌داد افراد خود را برای حمله به ترکیه آموزش داده و تجهیز کند. در گذشته، هم سوریه و هم عراق و ایران از «برگ کردها» در بازی منطقه‌ای علیه ترکیه استفاده کرده‌اند.
کردهای سوریه در سراسر منطقه خود، در امتداد جاده‌های اصلی، در مزارع و در شهرها و روستاها سرگرم حفر تونل‌های دفاعی هستند
ترکیه با سوریه مرزی ۸۲۲ کیلومتری دارد و از قرائن چنین برمی‌آید که عملیات احتمالی نظامی آنکارا علیه کردهای سوریه بیشتر در محدوده بین رأس‌العین و تل ابیض متمرکز باشد؛ محدوده‌ای ۱۰۰ کیلومتری و کم‌جمعیت که «یگان‌های مدافع خلق» ماه اوت گذشته پاسگاه‌های مرزی خود را از آن برچیدند.
ترکیه خواستار ایجاد یک منطقه موسوم به «منطقه امن» به عرض ۳۲ کیلومتر در شمال شرق سوریه است تا بتواند بسیاری از پناهندگان سوری مقیم ترکیه را به آن مناطق منتقل کند.
در حال حاظر سه میلیون و ۶۰۰ هزار پناهنده سوری در ترکیه زندگی می‌کنند و آنکارا امید دارد که بتواند دو میلیون نفر از آنها را به چنین «منطقه امنی» منتقل کند.
احتمال بازگشت داعش؟
دونالد ترامپ که پیش از این بارها خواستار تحویل گرفتن افراد داعشی دارای ملیت اروپایی توسط دولت‌های اروپایی شده بود روز دوشنبه نیز در پیامی نوشت: «ترکیه، اروپا، سوریه، ایران، عراق، روسیه و کردها اکنون باید به وضعیت رسیدگی کنند و این‌که می‌خواهند با جنگجویان اسیر شده داعش در منطقه خود چه کار بکنند. همه آنها از داعش متنفر هستند، سال‌ها دشمن بوده‌اند. ما ۷۰۰۰ مایل دورتر هستیم و اگر دوباره داعشی‌ها نزدیک ما بیایند آنها را خرد خواهیم کرد!»
اما وضعیت باقی‌مانده نیروهای حکومت اسلامی یا داعش در سوریه چیست؟
در گزارش‌ها، تعداد داعشی‌های زندانی در شمال سوریه بین ۸ هزار تا ۱۲ هزار نفر ذکر شده‌است. تقریباً دو هزار نفر از این زندانیان در دسته «جنگجویان تروریست خارجی» از شمال آفریقا، اروپا و آمریکا قرار می‌گیرند. کمتر از یک هزار نفر از آنها اروپایی هستند.
گفته می‌شود اسرای داعشی در شمال سوریه حدود ۵۸ هزار نفر نیز همسر و فرزند دارند که در اردوگاه‌ها به‌سر می‌برند.
نگرانی نسبت به وضعیت اردوگاه الهول افزایش یافته است:
کردهای سوریه هم‌اکنون بر بخش اعظم شمال شرق سوریه تسلط دارند و پایتخت سابق خلافت داعش یعنی رقه نیز در دست آنان است. آنها همچنین نگهداری از هزاران اسیر داعش را برعهده گرفته و میزبان نیروهای ویژه آمریکایی نیز هستند که به شکار باقی‌مانده افراد داعش در منطقه مشغولند.
تحلیلگران هشدار می‌دهند که ورود ترکیه به شمال سوریه و انجام عملیات نظامی علیه کردها می‌تواند تمامی این وضعیت را به هم بزند.
کردها مجبور خواهند شد از تعداد نیروهای محافظ اردوگاه‌های اسرای داعش کاسته و آنها را راهی جبهه نبرد با ترکیه کنند چنان‌که گفته می‌شود این روند در روزهای اخیر آغاز شده است.
این وضعیت یک نگرانی امنیتی به‌وجود آورده و تحلیلگران می‌گویند خطر فرار جمعی داعشی‌ها از این اردوگاه‌ها و تشکل دوباره آنها بالا است.
«نیروهای دموکراتیک سوریه» خود روز دوشنبه با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که حمله ترکیه به شمال سوریه «بر قابلیت ما در نبرد با داعش تأثیر منفی خواهد گذاشت و صلح و ثباتی را که در سال‌های اخیر در منطقه به‌وجود آورده‌ایم برهم خواهد زد.»
طی چند ماه گذشته، باقی‌مانده نیروهای داعش به اردوگاه بزرگ چادری الهول در شمال شرقی سوریه حمله کردند، و هیچ برنامه‌ای برای مقابله با آنها وجود ندارد.
مقامات اطلاعاتی آمریکا می‌گویند اردوگاه الهول، که توسط کردهای سوریه با کمترین کمک اداره می‌شود، در حال تبدیل شدن به کانون ایدئولوژی داعش است.
البته کاخ سفید روز یکشنبه گفت قرار بر این است که ترکیه کنترل تمامی اسرا و زندانیانی را که اکنون در دست نیروهای دموکراتیک سوریه هستند به‌دست بگیرد. در محافل سیاسی هرچند در این مورد شک و تردیدهایی وجود دارد زیرا ترکیه سابق بر این چندان در کنترل افراد داعش از خود قاطعیتی نشان نداده است.
طی سال‌های گذشته افراد داعش موفق شده‌اند بارها از مرز سوریه و ترکیه گذشته و امورات مالی داعش را از طریق ترکیه تا اروپا ادامه داده و جنگجویان خود را نیز از این مسیر به دیگر نقاط جهان برسانند. تجربه نشان داده که ترکیه بیشتر بر مقابله با کردها متمرکز بوده است تا مهار کردن داعش.
البته رئیس جمهور آمریکا در یکی از آخرین توئیت‌های خود نوشته است که «اگر دوباره داعشی‌ها نزدیک ما بیایند آنها را خرد خواهیم کرد.»
