در دورانی که حکومت پوتین در روسیه تلاش می‌کند موزه‌های مربوط به گولاگ یا همان اردوگاه‌های کار در شوروی سابق را تعطیل کند، در پاریس لوح یادبودی برای گرامیداشت یاد الکساندر سولژنیتسین، نویسنده بزرگ روس، نصب شد.
در این مراسم هیچ مقامی از روسیه یا سفارت روسیه در پاریس حضور نداشت.
سولژنیتسین که به‌خاطر افشاگری‌هایش علیه استالین به شهرت رسید، به هشت سال زندان در چنین اردوگاه‌هایی محکوم شده بود.
کتاب مشهور سولژنیتسین به نام «مجمع‌الجزایر گولاگ» ۵۲ سال پیش در فرانسه چاپ شد و حالا لوحی به افتخار او و کتاب پرآوازه‌اش در مقابل دفتر مرکزی کتابفروشی فرانسوی-روس در پاریس نصب شده است.
خود سولژنیتسین در مقدمه کتاب نوشته است که سال‌ها بود به اکراه از انتشار این کتاب که کار نوشتنش تمام شده بود، خودداری می‌کرد.
او همچنین نوشته است تکلیفی که در برابر بازماندگان زندۀ اردوگاه‌های کار اجباری احساس می‌کرد، از تکلیف در قبال مردگان این اردوگاه‌ها بیشتر بود. اما وقتی دستگاه امنیت کشور کتاب را ضبط کرد، راهی جز انتشار آن ندید.
روی لوح نصب‌شده در پاریس نوشته شده که در این‌جا کتاب مجمع‌الجزایر گولاگ نوشته سولژنیتسین در ۲۸ دسامبر ۱۹۷۳ به چاپ رسید.
این نویسنده روس که چهره بزرگ ادبیات روسیه و مخالف توتالیتاریسم حاکم بر شوروی به شمار می‌رفت، سه سال پیش از انتشار این کتاب برنده جایزه معتبر نوبل شده بود.
در مراسم نصب لوح، فرزند این نویسنده نیز حضور داشت و در سخنانش «یک روسیه آزاد» را آرزو کرد.
ایگنات سولژنیتسین، که اکنون رهبر ارکستر و ساکن ایالات متحده است، به نقش عوامل مختلفی اشاره کرد که منجر به انتشار مجمع‌الجزایر گولاگ در غرب شد؛ کتابی که کرملین می‌خواست آن را ممنوع کند.
او گفت که این لوح «برای افراد متفکر یا بهتر است بگوییم برای افرادی است که به‌خوبی می‌دانند یکی از مهم‌ترین حقوق مردمان روی زمین "حق حافظه" است».
مدیر انتشاراتی فرانسوی-روسی پاریس در آن زمان توانسته بود این کتاب را از یک دیپلمات فرانسوی ناشناس که قاچاقی کتاب را خارج کرده بود، به دست آورد و منتشر کند.
سولژنتسین پس از انتشار رمانش با نام «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» این کتاب را بر اساس هزاران نامه و شهادت‌نامه‌ای که دریافت کرده بود، نوشت.
این «تحقیق ادبیِ» مبتنی بر واقعیت به جهان اجازه داد تا گستردگی سیستم گولاگ را کشف کند که میلیون‌ها نفر را در خود زندانی کرده بود.
سفارت روسیه در پاریس برای رونمایی از این لوح یادبود سولژنیتسین به این مراسم دعوت نشد.
علاوه بر تنش‌هایی که میان روسیه و کشورهای اروپایی بر سر جنگ اوکراین وجود دارد، روسیه اساساً تمایلی به زنده نگاه داشتن خاطرات دوران شوروی سابق و به‌ویژه جنایات استالین ندارد.
در ماه‌های اخیر، موزه گولاگ در روسیه تعطیل شده و مدیریت آن تغییر کرده است. در یکی دیگر از موزه‌های مسکو نیز نمایشگاه سرکوب‌های استالین حذف شده است.
سولژنیتسین خود قربانی گولاگ بود.
او در فوریه ۱۹۴۵، به‌دنبال انتقادهایی که در نامه‌نگاری‌های شخصی‌اش علیه سیاست و صلاحیت نظامی استالین مطرح کرد، از طرف بخش ضدجاسوسی ارتش سرخ بازداشت شد.
علاوه بر سولژنیتسین، گیرندۀ این نامه هم بازداشت شد و هر دو به تشکیل یک سازمان «ضدانقلابی» متهم شدند.
با همین اتهام، سولژنیتسین در تابستان ۱۹۴۵ به هشت سال زندان در اردوگاه کار اجباری محکوم شد و در فوریه ۱۹۵۳ دقیقاً چند هفته پیش از مرگ استالین، از اردوگاه خارج شد، اما برای گذراندن «تبعید ابد» به قزاقستان فرستاده شد.
سولژنیتسین مجمع‌الجزایر گولاگ را در سال‌های ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۷ روی کاغذهای کوچکی نوشت و در باغچه خانه‌های دوستانش دفن کرد. همزمان یک کپی از آن را از طریق یکی از دوستانش به غرب فرستاد.
سولژنیتسین قصد داشت این کتاب پس از مرگش به‌عنوان نوعی «وصیت‌نامه» منتشر شود، اما پس از آن‌که محل اختفای آن لو رفت، تصمیم به انتشارش گرفت.
سولژنیتسین برای ایرانیان نیز نامی آشناست.
رضا فرخفال، نویسنده و مترجم ایرانی، اولین کتاب او «یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ» را به فارسی ترجمه کرده و کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ» نیز با ترجمه عبدالله توکل به فارسی منتشر شده است.
