رمان انگلیسی‌زبان «شهید» نوشتۀ کاوه اکبر، نویسندۀ آمریکایی ایرانی‌تبار که ابتدای سال ۲۰۲۴ توسط انتشارات آمریکایی پنگوئن رندم هاوس وارد بازار کتاب شد، مورد استقبال خوانندگان و منتقدان در آمریکا و حتی خارج از این کشور قرار گرفت.
آقای اکبر، شاعر و نویسنده و استاد ادبیات در دانشگاه‌های آمریکا است و رمان «شهید» اولین رمانی است که منتشر کرده است.
«شهید» بلافاصله به چند زبان غربی دیگر هم ترجمه شد و یکی از موفق‌ترین آثار نویسندگان ایرانی‌تبار در سال ۲۰۲۴ بود. استقبال مخاطبان از این رمان به حدی بود که به فهرست روزنامۀ نیویورک‌تایمز از کتاب‌های پرفروش راه یافت و نامزد جایزۀ ملی کتاب آمریکا هم شد.
رمان «شهید» دربارۀ چیست؟
این رمان ۳۵۰ صفحه‌ای داستان آشفتگی‌های یک پسر یتیم مهاجر ایرانی را روایت می‌کند که زندگی‌اش را غم فرا گرفته و از طریق تابلویی که در یکی از گالری‌های بروکلین نیویورک به نمایش گذاشته شده، به جزئیات جدیدی از گذشتۀ خانوادگی‌اش پی می‌برد.
کورش شمس، شخصیت اصلی رمان که در آستانۀ ۳۰ سالگی است، فقط با پدرش در آمریکا بزرگ شده و مادرش، زمانی که کورش نوزاد بوده، در جریان شلیک موشک آمریکایی به هواپیمای ایران‌ایر بر فراز خلیج فارس (رویداد واقعی در تیرماه ۱۳۶۷)، کشته شده است.
کورش، تحت‌تأثیر بیهودگی مرگ مادرش، بر این باور است که زندگی دلیلی برای زنده بودن به او نمی‌دهد، اما در عین حال نمی‌تواند خود را به بیهوده مردن هم تسلیم کند.
رمان با این جملات آغاز می‌شود:
«شاید کوروش مواد بد را درست یا مواد خوب را نادرست مصرف کرده بود، اما وقتی خداوند پس از بیست و هفت سال سکوت سرانجام به او پاسخ داد، آن‌چه کوروش بیش از هر چیز می‌خواست، یک فرصت دیگر بود، یک توضیح.»
مطبوعات و منتقدان ادبی آمریکا و بریتانیا هم این اثر را ستوده‌اند. روزنامۀ گاردین رمان «شهید» را رمانی به سبک کلایدسکوپ (یا همان «زیبابین» که با استفاده از ترکیب آینه‌ها و قطعات کوچک رنگی، تصاویر زیبا و متقارن ایجاد می‌کند) توصیف کرده و نوشته است این رمان، همچون این ابزار، شامل اجزایی مختلف و نامتصل است و در مجموع تصویری متقارن و زیبا به دست می‌دهد.
جونو دیاز، نویسندۀ آمریکایی برندۀ جایزۀ پولیتزر، نیز شخصیت اصلی رمان «شهید» را شبیه شخصیت‌های رمان‌های سلمان رشدی دانسته است.
آثار ادبی مهاجران ایرانی معمولاً برگرفته از تجربیات و شرح‌حال شخصی خود آن‌هاست. کاوه اکبر نیز دربارۀ این‌که آیا در نوشتن این رمان از تجربه و زندگی شخصی خود استفاده کرده، می‌گوید: «همۀ چیزهایی که می‌نویسم، به‌طور غیرقابل حذفی متأثر از تجربۀ بی‌سابقۀ من از زندگی و آگاهی است.»
او معتقد است: «راهی که زبان از دهان من بیرون می‌آید، از قلم من بیرون می‌آید، همیشه چیزی را در مورد تاریخ، جغرافیا و شجره‌نامۀ من آشکار می‌کند. این هم در ادبیات داستانی و هم در شعر صادق است.»
کتاب «شهید» ارجاعاتی به ادبیات کلاسیک فارسی هم دارد. به‌عقیدۀ برخی منتقدان، اساساً کورش در این رمان می‌خواهد به سنت عارفان ایرانی کتاب بنویسد.
آقای اکبر خود معتقد است که سنت ادبیات فارسی «از مولانا تا حافظ و از فردوسی تا فرخزاد در همه جای رمان شهید به‌طور تلویحی یا صریح وجود دارد. مولانا و فردوسی هرکدام حتی فصل‌های مخصوص به خود را دارند.»
رمان «شهید» جدالی میان امید و ناامیدی و رمانی برای یافتن معنای زندگی است. مهم‌تر از آن، «شهید» رمانی است در ستایش به چالش کشیدن دلیل رنج انسانی.
کاوه اکبر کیست؟
کاوه اکبر متولد دی‌ماه ۱۳۶۷در تهران است و در دوسالگی همراه با خانواده‌اش به آمریکا مهاجرت کرد. او در چند ایالت آمریکا روزگار گذراند و بزرگ شد و در رشتۀ ادبیات تحصیل کرد. سرانجام دکترای نویسندگی خلاق را از دانشگاه ایالتی فلوریدا دریافت کرد.
اما دلمشغولی اصلی آقای اکبر، که اکنون استاد ادبیات دانشگاه آیووا در آمریکا است، شعر است. شعرهای این شاعر آمریکایی-ایرانی در نشریاتی چون نیویورکر، نیویورک‌تایمز و پاریس ریویو منتشر شده است.
او همچنین ویراستار شعر در هفته‌نامۀ آمریکایی «نیشن» (The Nation) است؛ سمتی که قبلاً در اختیار شاعرانی چون لنگستون هیوز، آن سکستون و ویلیام باتلر بوده است.
از او سه مجموعهٔ شعر با نام‌های «گرگ را گرگ صدا زدن» (۲۰۱۷) «سیمای یک الکلی» (۲۰۱۷) و «زنگ زائر» (۲۰۲۱) به چاپ رسیده است. اکبر دربارۀ نامی که برای مجموعه‌شعر «زنگ زائر» انتخاب کرده، گفته است در جایی شنیده که وحی به پیامبر اسلام همچون صدای زنگ نازل می‌شده است.
این شاعر همچنین بنیانگذار یک نشریۀ اینترنتی (Divedapper) بوده که در آن گفت‌وگوهایی با شاعران مطرح معاصر آمریکا منتشر کرده و به همراه دو منتقد ادبی دیگر، سارا کی و کلر شوارتز، سال‌ها یک ستون معرفی شعر را برای نشریه «پاریس ریویو» می‌نوشت.
کاوه اکبر همچنین برای فیلم سینمایی «معلم مهدکودک» به‌کارگردانی سارا کولانجلو که سال ۲۰۱۸ اکران شد نیز شعرهایی سرود.
او دربارۀ این‌که چرا با وجود تبحر در شاعری به سراغ نوشتن رمان رفت، می‌گوید: «من زیاد می‌نویسم. داستانی داشتم که می‌خواستم تعریف کنم و بیشتر از آن چیزی بود که می‌توانستم در یک شعر بگویم. بنابراین، به‌دقت و به‌طور جنون‌آمیزی شروع کردم به مطالعۀ هنر روایت. می خواستم جعبه‌ابزار زبانم را با همۀ این ابزارهای جدید پر کنم.»
کاوه اکبردوست دارد روزی به «ایران مستقل و آزاد» بازگردد: «من در ایران و در تهران به دنیا آمدم. هیچ چیز در این دنیا مرا بیش از این خوشحال نمی‌کند که بتوانم به ایرانِ مستقل و آزاد برگردم؛ جایی که هیچ‌کس مجبور نباشد در ترس زندگی کند.»
