«اقدام قیصر» یا «تحریم‌های سزار» که از ۲۸ خرداد دولت آمریکا اجرای آن را علیه سوریه آغاز کرد، چیست و چه عواقبی برای سوریه و متحدانش، به‌خصوص ایران و روسیه، دارد؟
«قیصر» نام مستعار یک عکاس سوری گریخته از این کشور بود که در سال ۲۰۱۳ هزاران تصویر از «شکنجه» و «جرم و جنایت» حکومت بشار اسد علیه مردمش در جریان جنگ داخلی سوریه را به خارج منتقل کرد و بارها، با حضور در کنگره، علیه حکومت دمشق شهادت داد.
برخی گفته‌اند «قیصر» یک نظامی سوری بوده اما هویت واقعی او هیچ‌گاه منتشر نشد.
شهادت‌های «قیصر» و واکنش‌های گسترده به تصاویر دهشتناک شکنجه و مرگ انسان‌ها که در مقر اتحادیه اروپا و ساختمان کنگره به نمایش درآمد و اساس تحقیقات گستردهٔ نهادهای حقوق بشری شد و درستی این تصاویر را تأیید کردند، سرانجام در دسامبر ۲۰۱۹ با حمایت فراجناحی هر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات، منجر به تصویب «اقدام قیصر برای محافظت از غیرنظامیان سوریه» شد.
با امضای این مصوبه توسط رئیس‌جمهور دونالد ترامپ در آخرین روزهای سال ۲۰۱۹، «اقدام قیصر» به قانون تبدیل شد و کنگره دولت را به اجرای آن در چارچوب بودجه سال ۲۰۲۰ موظف کرد.
«اقدام قیصر» دست‌کم برای پنج سال آینده، اِعمال وسیع‌ترین تحریم‌ها علیه سوریه و هر نوع دادوستد و همکاری کشورها یا افراد و شرکت‌ها در جهان با دولت دمشق را در نظر گرفته و به دولت آمریکا اختیار داده است دارایی هر عاملی در دنیا را که به‌نحوی در ارتباط تجاری، نظامی، فناوری و زمینه‌های دیگر با سوریه قرار می‌گیرد، تحریم کند.
هر گونه کمک به اجرای طرح‌های گوناگون در سوریه، از جمله برای بازسازی این کشور جنگ‌زده مانند ساخت‌وساز خانه یا همکاری در عرصه‌های نظامی، صنایع نفت و اصولاً عرصه انرژی و صنایع زیربنایی سوریه، در ذیل تحریم‌های «اقدام قیصر» قرار گرفته است.
همچنین وزارت خزانه‌داری آمریکا باید تا سه ماه دیگر تعیین کند که آیا بانک مرکزی سوریه در «پولشویی» دست دارد یا نه.
هدف از این تحریم‌ها دستیابی به شش خواسته است:
- سوریه و روسیه به بمباران شهروندان سوری پایان دهند؛
- نیروهای ایران و سوریه و روسیه و گروه‌های وابسته به آن‌ها از ایجاد محدودیت در دسترسی به مناطق محاصره‌شده دست بردارند و به شهروندان امکان خروج آزادانه بدهند؛
- تمامی زندانیان سیاسی آزاد شوند و سازمان‌های حقوق بشری به بازداشتگاه‌ها و زندان‌های سوریه دسترسی آزادانه داشته باشند؛
- بمباران تأسیسات درمانی، مدارس، اماکن مسکونی و هر محل تجمع دیگر شهروندان مانند بازارها توسز نیروهای سوریه و روسیه و ایران و گروه‌های زیر چتر آن‌ها متوقف شود؛
- ازگشت امن، داوطلبانه و شرافتمندانه سوری‌های گریخته از وطن یا جابه‌جا شده در طی جنگ فراهم شود؛
- عاملان جنایت جنگی سوریه در چارچوب یک روند حقوقی و قابل اعتماد برای آشتی ملی سوریه به پای میز عدالت آورده شوند و پاسخگوی جنایات خود باشند.
مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، چهارشنبه در روز اجرای «اقدام قیصر» با اعلام تحریم ۳۹ شخص و نهاد سوری بر اساس این قانون، از «ادامه کارزار فشار سیاسی و اقتصادی» بر دولت سوریه خبر داد.
جیمز جفری، نماینده ویژه آمریکا در امور سوریه، نیز با این اطمینان که ارزش لیر سوری در رهگذر اجرای «اقدام قیصر» بیش از هفته‌های اخیر سقوط خواهد کرد، در روزهای گذشته بشار اسد را فراخواند که با اجرای خواسته‌هایی که در این قانون عنوان شده، از یاری آمریکا برخوردار شود.
هرچند سوریه از دوره‌ای دور زیر تحریم‌های آمریکا بوده، اما منع کردن یک دولت از هر نوع منابع مالی و برخورداری‌اش از هرگونه همکاری عوامل داخلی و خارجی، تا کنون در جهان کمتر سابقه داشته است.
حکومت سوریه مدعی است که «اقدام قیصر» نشان از شکست آمریکا در تحمیل خواسته‌های خود به سوریه از طریق جنگ فرسایشی و به‌شدت ویرانگر در طول یک دهه اخیر است.
«اقدام قیصر» در شرایطی آغاز شده که حکومت مرکزی سوریه در جنگ داخلی دست بالا را دارد و مناطق وسیعی را که در کنترل داعش و سایر جنگجویان مخالف بوده، از جمله با یاری عملی و یا مستشاری هم‌پیمانانی مانند ایران و روسیه و حزب‌الله لبنان، باز پس گرفته و از «تثبیت» و «عادی شدن» اوضاع در بخش‌های وسیعی از سوریه خبر می‌دهد.
با وجود این، یک هفته پیش از اجرای «اقدام قیصر»، بشار اسد عماد خمیس را که چهار سال در مسند نخست‌وزیری بود، برکنار کرد تا شاید حسین عرنوس، نخست‌وزیر جدید، برای مقابله با عواقب این قانون راهکارهایی ارائه کند.
متحدین انگشت‌شمار سوریه در واکنش‌های اولیه به اجرایی شدن «اقدام قیصر»، ضمن نکوهش آن، ظاهراً چنین جلوه داده‌اند که بی‌هراس از عواقب این قانون، کماکان در مسیر همکاری با حکومت بشار اسد گام برمی‌دارند.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، که کشورش در پنج سال اخیر درگیر اقدامات نظامی برای حفظ نظام بشار اسد در سوریه بوده و بر لزوم حفظ ثبات حکومت دمشق تأکید دارد، ظاهراً از «قانون سزار» تکان نخورده است.
نماینده روسیه در سازمان ملل نیز گفته است که آمریکا با این قانون سودای «براندازی حکومت مشروع سوریه» را می‌پروراند.
ایران، متحد ۴۱ساله سوریه، «قانون سزار» را «ترور اقتصادی» علیه دمشق نامیده است. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران، که پس از سفر ماه گذشته به سوریه در اوج بحران کرونا این هفته نیز برای بررسی اوضاع منطقه به ترکیه و روسیه رفت، در مسکو گفت که تهران روابط اقتصادی با سوریه را «تقویت خواهد کرد».
«اقدام قیصر»، مانند هر رویداد دیگرِ مرتبط با سوریه، بر لبنان نیز اثرات فوری دارد. حتی از مدتی پیش از اجرایی شدن این قانون، ارزش لیر لبنان مانند لیر سوریه به‌شدت ضعیف شده و بر دامنه بحران اقتصادی لبنان افزوده است، آن هم در شرایطی که دولت بیروت در حال دست‌وپنجه نرم کردن با همه‌گیری ویروس کرونا، عواقب ناشی از حضور دو میلیون جنگ‌زده سوری و طیف وسیع دیگری از مشکلات داخلی است که به تظاهرات مردم گرسنه و عصیان‌زده از فقر لبنان نیز منجر شده است.
حسن دیاب، نخست‌وزیر لبنان، ضمن حفظ مناسبات با آمریکا، در روزهای اخیر تأکید کرده است که کاهش ارزش لیر لبنان «یک توطئه برای کودتا در لبنان است»، اما بیروت «از این بحران عبور خواهد کرد».
حسن نصرالله، دبیرکل حزب الله لبنان، نیز که حامی بقای دولت حسن دیاب است، این هفته گفت کاهش ارزش لیر لبنان «توطئه آمریکایی است»، اما لبنان به «گرسنگی و ذلت و حقارت کشیده نخواهد شد» و متحدین سوریه آن کشور را در جنگ اقتصادی رها نخواهند کرد و سلاح خود را نیز زمین نخواهند گذاشت.
اردن نیز که در دوره اخیر درگیر تلاش‌هایی برای تجدید رابطه با سوریه و برخی همکاری‌های اقتصادی و تجاری با دمشق بوده تا شاید از رهگذر شراکت در بازسازی سوریه نفسی به اقتصاد ضعیف خود بدمد، در شمار کشورهایی است که ارزیابی می‌شود از «اقدام قیصر» زیان ببیند.
همچنین عراق که دولت جدید آن به نخست‌وزیری مصطفی کاظمی در تلاش برای تثبیت اوضاع داخلی و عبور از تلاطم بحران کرونا و جنگ داخلی و دخالت‌های همسایگان است، ضمن حفظ مناسبات نزدیک با ایران و نیز آمریکا، یکی دیگر از کشورهایی است که ارزیابی می‌شود، از رهگذر «اقدام قیصر» آسیب ببیند.
با آغاز اجرای «اقدام قیصر»، نماینده ویژه آمریکا در امور سوریه به امارات متحده عربی که هم‌پیمان آمریکاست هشدار داد که از تجدید مناسبات رسمی با دولت دمشق دوری جوید، در غیراین صورت تحریم‌ها شامل امارات نیز خواهد شد.
بشار اسد با سربرآوردن از خاکستر جنگ داخلی سوریه، ارزیابی بسیاری از مقامات جهانی را که معتقد بودند کمر این حاکم جوان و کم‌تجربه در این جنگ خم خواهد شد و حکومتش فرو خواهد پاشید، عملاً رد کرد و برای بقای نظام علوی سوریه در یکی از سخت‌ترین جنگ‌های قرن اخیر، حتی به بهای کشتارهای سنگین، خبرگی خیره‌کننده نشان داد.
اما باید دید آیا این چشم‌پزشک که ماه آینده بیستمین سال حکومتش خواهد بود، در برابر سنبه این‌با پرزورتر آمریکا چه راهی در پیش خواهد گرفت.
