با اعلام تصمیم روز دوشنبه آمریکا مبنی بر خودداری از تمدید معافیت‌های خریداران نفت ایران، انتظار می‌رود طی چند هفته آینده صادرات نفت کشور به زیر نیم میلیون بشکه در روز کاهش یافته و عمدتاً متکی بر فروش محموله‌های کوچک قاچاق روی آب، و یا مبادله‌های نفتی با کشورهای همسایه شود.
پیش‌بینی دولت در بودجه سال جاری صدور ۱.۵ میلیون بشکه نفت خام و میعانات گازی در روز بود که این حجم مطابق آمارهای موجود اکنون به زیر ۸۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته و روند کاهش با نزدیک شدن مهلت انقضای معافیت‌ها در ۱۲ اردیبهشت ماه ادامه خواهد یافت.
معنی ساده کاهش حجم صادرات نفت، کاهش درآمدهای ارزی و اجبار در یافتن منابع جایگزین به منظور انجام تعهدات و پرداخت‌های دولتی اعم از واردات ارزی و یا هزینه‌های ریالی است.
دولت آمریکا در راستای سیاست «اعمال فشارهای حداکثری» علیه جمهوری اسلامی به منظور «تغییر رفتار» آن، طرح به صفر رساندن صادرات نفت خام ایران را با توسل به اعمال تحریم‌های یکجانبه در دستور اجرا قرار داده است.
پیش از اعلام خروج سال گذشته آمریکا از توافق اتمی ۱۵ ژوئیه سال ۲۰۱۵ ایران با کشورهای ۵+۱ و تجدید تحریم‌های مرتبط، صادرات نفت ایران تدریجاً به حدود دو میلیون بشکه در روز افزایش یافته بود.
کشورهای آسیایی خریدار نفت ایران به ترتیب حجم واردات روزانه طی ماه‌های اخیر عبارتند از: چین (۶۱۳ هزار بشکه)، کره جنوبی(۳۸۰ هزار بشکه)، هند (۲۵۰ هزار بشکه)، ژاپن (۱۱۰ هزار بشکه) و ترکیه (اندکی کمتر از ۱۰۰ هزار بشکه).
مطابق گزارش‌های غیررسمی منابع ناظر، از جمله خبرگزاری‌های رویترز و بلومبرگ، ایران روزانه تا حدود ۲۲۵ هزار بشکه نفت و میعانات گازی را نیز از راه‌های غیر رسمی و پنهان به فروش می‌رساند.
ایتالیا و یونان در جمع کشورهای اروپایی و ژاپن، تایوان و کره جنوبی در جمع آسیایی‌ها، پیش از اعلام لغو معافیت‌ها، خرید نفت از ایران را قطع کرده‌اند.
«صادرات صفر»
با وجود اعلام نارضایتی و انتقاد شماری از خریداران نفت ایران از تصمیم آمریکا مبنی بر لغو معافیت‌ها، هیچیک از آنها صراحتاً اعلام نکرده‌اند که در مقابل تصمیم یکجانبه آمریکا ایستادگی کرده و به خرید نفت از ایران ادامه خواهند داد.
دلیل عدم مقاومت خریداران نفت ایران بازار بزرگ آمریکا و مراودات تجاری با اهمیت کشورهای یاد شده با ایالات متحده و ترس آنها از اعمال جریمه‌های سنگین مالی و یا از دست دادن بازار آمریکا است.
بی‌تفاوتی نسبی کشورهای آسیایی واردکننده نفت خام را در این رابطه می‌توان به تعادل کنونی بازار نفت از یک سو و از سوی دیگر قدرت افزایش تولید و صادرات کشورهایی مانند عربستان سعودی، با ظرفیت اضافی تولید روزانه تا دو میلیون بشکه در روز، و ظرفیت صادرکنندگان دیگر مانند روسیه، عراق، امارات عربی و کویت نسبت داد (کشورهایی که دولت آمریکا مطابق تأیید کاخ سفید، پیش از اعلام لغو معافیت‌ها با آنها در تماس بوده).
با وجود عدم مقاومت جدی کشورهای خریدار نفت ایران بخصوص ترکیه، چین و هند در مقابل تصمیم اخیر آمریکا، ایران همچنان امیدوار است که صادرات نفت خام، میعانات گازی و نفت کوره و فرآورده‌های نفتی را از راه‌های غیررسمی و البته با قیمت‌های پایین‌تر از سطح بازار عادی، ادامه دهد.
به احتمال قوی صادرات نفت خام ایران در حدود روزانه ۲۵۰ هزار بشکه از این راه ادامه خواهد یافت و دولت آمریکا ضمن آگاهی از وجود این راه برای ایران اقدام جدی به منظور مسدود کردن آن به عمل نخواهد آورد.
گذشته از مسیر آب‌های جنوب، ایران دارای امکاناتی برای مبادله و یا فروش محموله‌های کوچک نفتی با کشورهای همسایه، بخصوص عراق، پاکستان و ترکیه است.
به این ترتیب پیش‌بینی ادامه صادرات نفت ایران به صورت غیررسمی تا سطح ۴۰۰ هزار بشکه در روز و یا اندکی بیشتر بسیار واقع‌گرایانه‌تر از انتظار رساندن صادرات نفت ایران به صفر است.
انتظارات ترامپ
اتخاذ تصمیم مبنی بر لغو معافیت‌های خریداران نفت ایران اقدامی خطیر بود و قابل مقایسه با اعلام خروج یکجانبه سال گذشته آمریکا از توافق اتمی، علیرغم مقاومت‌های جدی اتحادیه اروپا که پیشتر و در زمان رئیس‌جمهور اوباما در کنار آمریکا قرار گرفته بود.
واکنش‌های بازار نفت و همچنین ملاحظات سیاسی مرتبط با انتخابات ریاست جمهوری آمریکا که حدود ۱۸ ماه آینده برگزار خواهد شد از جمله نکات دیگری است که بدون شک پیش از اعلام تصمیم تازه مورد مطالعه کاخ سفید قرار گرفته.
افزایش کمتر از ۳ درصد قیمت نفت خام در بازارهای جهانی در روز اعلام لغو معافیت‌ها، حاکی از واکنش معتدل بازار نسبت به تصمیم یادشده و عدم نگرانی عمیق در این مورد است.
قیمت‌های نفت خام در حال حاضر از ۶۸ دلار در بشکه (تگزاس غربی) تا ۷۴ دلار در بشکه (برنت) در نوسان است، در حالی که در زمان اعلام تصمیم دولت اوباما مبنی بر تحریم یکجانبه ایران در سال ۲۰۱۲ قیمت هر بشکه نفت خام ۱۰۰ دلار بود.
انتظار می‌رود بعد از واکنش روانی بازار به تصمیم اخیر آمریکا قیمت‌های نفت در بازار جهانی روند کاهشی را تجربه کرده و حوالی هر بشکه ۶۰ دلار متعادل شود.
وضعیت اقتصادی آمریکا به دلیل افزایش رشد سالانه، افزایش تولید ناخالص ملی و افزایش سطح اشتغال در حال حاضر بسیار خوب به نظر می‌رسد.
دست یافتن به یک یا دو پیروزی سیاسی چشم‌گیر در عرصه جهانی موقعیت ترامپ را برای پیروزی در انتخابات سوم نوامبر سال ۲۰۲۰ مستحکم خواهد ساخت.
دولت ترامپ در ونزوئلا و برای تغییر مادورو و روی کار آمدن گوایدو در کاراکاس، رسیدن به نوعی توافق موشکی-اتمی محدود با کره شمالی، تثبیت وضعیت داخلی سوریه و بخصوص شکل گرفتن تغییرات سیاسی در ایران حساب گشوده است.
به نتیجه رسیدن هر یک از این هدف‌ها در یکسال آینده و یا اندکی بیشتر می‌تواند ترامپ را از سطح یک تاجر موفق به سطح دولتمرد موفق با قواره‌های جهانی ارتقا داده و تجدید انتخاب او را در نگاه رأی‌دهندگان آمریکایی به گزینه‌ای آسان و مطمئن تبدیل کند؛ محاسباتی که به نتیجه رسیدن قطعی آنها تا حدودی در گرو واکنش‌های رژیم‌های هدف خواهد بود.
