پس از گذشت نزدیک به شش ماه (دقیقاً در روز ۱۷۶ جنگ) و شکست چندبارهٔ شورای امنیت در کنترل بحران غزه که بحران انسانی بزرگی را دامن زده، سرانجام شورای امنیت سازمان ملل ششم فروردین (۲۵ مارس) قطعنامه‌ای را تصویب کرد که شامل سه درخواست بود: برقرای فوری آتش‌بس؛ آزادی همهٔ گروگان‌ها؛ برداشتن همهٔ موانع برای رسیدن کمک‌های بشردوستانه به غزه.
چرا تصویب این قطعنامه تاکنون به تعویق افتاده بود؟ چرا آمریکا از وتو آن خودداری کرد؟ پیامدهای تصویب این قطعنامه چیست و جنگ غزه به کجا منتهی خواهد شد؟
بدون وتو اما با رأی ممتنع آمریکا
در شش ماه جنگ غزه، شورای امنیت ۱۰ بار تشکیل جلسه داده بود. این تعداد نشست شورای امنیت در مدت شش ماه خود گواهی بر وخامت اوضاع غزه از نظر جامعهٔ جهانی است.
قطعنامهٔ اخیر شورای امنیت در حالی از تصویب گذشت که ۱۴ عضو شورای امنیت از جمله فرانسه و بریتانیا (کشورهای دوست اسرائیل) به قطعنامه رأی مثبت دادند. آمریکا برخلاف رویه پیشین خود که سه بار قطعنامهٔ آتش‌بس را وتو کرده بود، با رأی ممتنع، راه تصویب قطعنامه را گشود و از وتو آن خودداری کرد.
با این حساب، رأی ممتنع آمریکا چرخشی در مواضع این کشور محسوب می‌شود که در دفعات پیشین برقراری آتش‌بس را به محکوم کردن عملیات حماس (گروهی که آمریکا و اتحادیه اروپا آن را تروریستی می‌دانند) در ۷ اکتبر و آزادسازی گروگان‌ها مشروط کرده بود. این دو شرط آمریکا با مخالفت چین و روسیه مواجه شده بود و در نتیجه قطعنامه‌های پیشنهادی آمریکا را وتو کرده بودند.
با رأی ممتنع آمریکا، عملاً واشینگتن از دو شرط پیشین خود عقب‌نشینی کرده و صرفاً به ضرورت برقراری «آتش‌بس فوری» به عنوان گام نخست اکتفا کرده تا متعاقب آن امکان تبادل گروگان‌ها فراهم شود.
واکنش‌ها به قطعنامه
تصویب قطعنامهٔ مزبور با تغییر موضع آمریکا واکنش‌های گسترده و عموماً مثبتی را در جهان در پی داشته است. تقریباً کشور یا نهادی بین‌المللی را نمی‌توان یافت که از تصویب این قطعنامه مبنی بر ضرورت آتش‌بس فوری ابراز خرسندی نکرده باشد. این همه رویکرد مثبت جامعه جهانی از آن رو است که این قطعنامه روزنه‌ای برای پایان یافتن یکی از بحران‌های انسانی تلقی می‌شود.
اما، در این میان، واکنش حماس و اسرائیل، در دو سوی این منازعه، خود گویای آن است که کدام‌یک خرسند و کدام‌یک ناخرسند است. به محض تصویب این قطعنامه، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، با انتقاد از خودداری آمریکا از وتو قطعنامه، سفر هیئتی از کشورش به آمریکا را به نشانهٔ ناخرسندی لغو کرد. دفتر نتانیاهو در یک بیانیه اعلام کرد که «ایالات متحده از موضع ثابت خود در شورای امنیت که تنها چند روز پیش آتش‌بس را با آزادی ربوده‌‌شدگان مرتبط دانست، عدول کرده است».
اما در مقابل، حماس با اعلام آمادگی کامل برای تبادل گروگان‌ها از این قطعنامه استقبال کرده و خواستار فشار بین‌المللی برای پایبندی اسرائیل به آتش‌بس دائم شده است.
به‌رغم همهٔ خوشبینی‌هایی که تصویب قطعنامه به‌همراه داشته، روسیه از رویکرد آمریکا در تصویب قطعنامه انتقاد کرده است. دلیل انتقاد مسکو آن است که آمریکا با گنجاندن عبارت آتش‌بس «دائم» در متن قطعنامه مخالفت کرده و شرط عدم وتو خود را گنجاندن عبارت آتش‌بس «پایدار» در متن اعلام کرده بود.
از نظر روسیه و از نگاه حقوقی، اگر هر دو طرف منازعه ملتزم به برقراری آتش‌بس «دائم» نشوند، معنا و مفادش آن است که آتش‌بس «شکننده» خواهد بود. با این همه، از آن‌جایی که مصوبه شورای امنیت «الزام‌آور» است، امتناع هر یک از دو طرف دعوا در برقراری آتش‌بس «پایدار» می‌تواند پیامدهای حقوقی برای طرف ناقض آتش‌بس به‌همراه داشته باشد. این پیامدها چیست و چرا آمریکا راه را برای تصویب قطعنامه باز کرد؟
جنگ غزه: بحران انسانی
جنگ غزه نزاع ۷۵ ساله از پس از اعلام موجودیت اسرائیل را دوباره به صدر اخبار جهان برگرداند. کافی است به یاد آوریم که مسئلهٔ نزاع فلسطین و اسرائیل چنان به حاشیه رفته بود که در سال‌های اخیر چهار کشور عربی (بحرین، امارات، سودان و مراکش) براساس «پیمان ابراهیم» به شناسایی و برقراری رابطه سیاسی با اسرائیل مبادرت کردند. این در حالی بود که کشور عمان و به‌ویژه عربستان سعودی نیز در ردیف کشورهای دیگر قرار داشتند تا به شناسایی اسرائیل مبادرت ورزند.
جنگ غزه با ۳۳ هزار کشته و ۷۴ هزار مجروح نه تنها روند عادی‌سازی کشورهای عربی با اسرائیل را متوقف ساخته که از آن بالاتر موضوع تهاجم نظامی روسیه به اوکراین را نیز از انظار عمومی دور کرده است. اگر آمریکا و متحدان اروپایی‌اش بخواهند بر جنگ اوکراین تمرکز کنند، ناگزیر باید نقطه‌پایانی بر جنگ غزه بگذارند.
این جنگ چندان از ظرفیت بر هم زدن صلح و امنیت جهانی برخوردار است که آنتونی گوترش، دبیرکل سازمان ملل، برای نخستین بار پس از ۳۵ سال، با فعال ساختن «بند ۹۹» منشور ملل متحد خواستار توقف فوری جنگ شده بود.
در نتیجهٔ این جنگ، تبادل آتش بین اسرائیل و حزب‌الله لبنان بالا گرفته و در سوی دیگر، کشتیرانی و تجارت دریایی در منطقهٔ باب‌المندب و دریای سرخ توسط حوثی‌ها در حمایت از غزه مختل شده است. در گوشه‌گوشهٔ شهرهای جهان راهپیمایی‌های متعدد در ضرورت آتش‌بس برگزار شده است. در آمریکا، یک سرباز نیروی دریایی این کشور در مخالفت با سیاست کشورش در بحران غزه در برابر سفارت اسرائیل در واشینگتن دست به خودسوزی زد. چاک شومر، سناتور ارشد دموکرات (که خود یهودی است)، انتقادهای تندی را متوجه شخص نتانیاهو کرد تا آن‌جا که خواستار انتخابات زودرس در اسرائیل برای به قدرت رسیدن نخست‌وزیر جدید شد.
از سوی دیگر، افزون بر دبیرخانهٔ شورای امنیت، مجمع عمومی سازمان ملل نیز طی دو قطعنامه به ضرورت آتش‌بس رأی داده است. علاوه بر این، دادگاه بین‌المللی دادگستری نیز با گشودن پرونده‌ای با شکایت آفریقای جنوبی به طرفیت از فلسطین و با موضوع «نسل‌کشی»، در جنگ غزه وارد شده و ضمن اشاره به بحران انسانی در آن‌جا خواستار آتش‌بس شده بود.
با این حساب، تاکنون چهار رکن از ارکان سازمان ملل (دبیرخانه، مجمع عمومی، دیوان دادگستری بین‌المللی و شورای امنیت) همگی خواستار آتش‌بس شده‌اند. در کنار همهٔ این‌ها، کمیسر سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم تأکید کرده قطعنامهٔ شورای امنیت برای آتش‌بس در غزه نیاز به اجرای فوری از سوی همهٔ طرف‌ها دارد.
از سوی دیگر، جو بایدن نیز که در مسیر مبارزات انتخاباتی بار دیگر در برابر دونالد ترامپ قرار گرفته، التفات به این نکته دارد که طول کشیدن جنگ در سال انتخابات آمریکا چه بسا تأثیر منفی بر انتخاب مجدد او داشته باشد.
جالب این‌که دونالد ترامپ (که به حمایت گسترده از اسرائیل شناخته می‌شود) نیز گفته که اسرائیل تا اندازهٔ زیادی حمایت بین‌المللی را از دست داده است. او توصیه کرد که اسرائیل جنگ را پایان دهد و مسیر صلح را پیش بگیرد. به این ترتیب، هر دو نامزد ریاست‌جمهوری آمریکا بر این اتفاق‌نظر دارند که جنگ پایان یابد.
به شرحی که گفته شد، شرایط به‌گونه‌ای رقم خورده که آمریکا نیز مانند فرانسه و بریتانیا دیگر نمی‌توانست ضرورت آتش‌بس را نادیده بگیرد. از یاد نباید برد که مصوبهٔ کابینهٔ جنگی نتانیاهو مبنی بر حمله قریب‌الوقوع به منطقهٔ رفح (جنوبی‌ترین منطقه غزه با حدود یک و نیم میلیون جمعیت) به شدت نگرانی‌ها را حتی در آمریکا از افزایش تلفات انسانی دامن زده است. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، در آخرین سفرش به اسرائیل پیش از تصویب قطعنامه هشدار داده بود که اقدام نظامی اسرائیل در رفح این کشور را در جهان با مشکل روبه‌رو خواهد کرد.
در بالا گرفتن نگرانی‌ها از حمله به رفح همین بس که دبیرکل در اقدامی نادر شخصاً به منطقه رفح در خاک مصر سفر کرد و برای بار دیگر بر وخامت اوضاع انسانی در این منطقه تأکید کرد. به‌گفتهٔ او، امدادگرانی که سال‌ها سابقهٔ فعالیت در این عرصه دارند، به او گفته‌اند هرگز چنین شرایط سختی را ندیده بوده‌اند.
گفتنی است که تاکنون دست‌کم ۱۲۰ تن از کارمندان سازمان ملل و ده‌ها تن از خبرنگاران در غزه کشته شده‌اند. در پی تصویب قطعنامه، دبیرکل در پیامی در شبکه ایکس نوشت: «عدم اجرای قطعنامه نابخشودنی خواهد بود.»
آیندهٔ جنگ
گفته شد این قطعنامه روزنه‌ای برای پایان جنگ تلقی شده است. همچنین گفته شد که دولت نتانیاهو ناخرسند از قطعنامهٔ الزام‌آوری است که بر ضرورت آتش‌بس فوری تأکید گذاشته است. اما این ناخرسندی شامل همهٔ مردمان اسرائیل نمی‌شود.
نتانیاهو نه تنها از خارج تحت فشار قرار دارد بلکه از داخل نیز خانوادهٔ گروگان‌ها و بسیاری از حامیان آن‌ها فشار سنگینی را بر نتانیاهو تحمیل کرده‌اند. آنان راه نجات گروگان‌های خود را آتش‌بس می‌دانند و به این استناد می‌کنند که اگر تاکنون حدود ۱۰۰ تن از گروگان‌ها آزاد شده‌اند، در نتیجهٔ آتش‌بس موقت بوده است.
از یاد نباید برد که اگرچه قطعنامه بر ضرورت آتش‌بس تأکید دارد، اما خالی از اشاره به موضوع «نسل‌کشی» است که برخی اعضای شورای امنیت مایل بودند در متن قطعنامه گنجانده شود. همچنین قطعنامه هیچ اشاره‌ای بر ضرورت «خروج» اسرائیل از غزه و «بازگشت» آوارگان ندارد؛ دو موضوعی که امتیاز برای اسرائیل محسوب می‌شود.
امتیاز دیگر برای اسرائیل آن است که وزارت خارجه آمریکا در حمایت از اسرائیل اعلام کرده که «ما به این نتیجه نرسیده‌ایم که اسرائیل قوانین بین‌المللی بشردوستانه را نقض می‌کند».
به شرحی که گفته شد، تا این‌جا چهار رکن از ارکان سازمان ملل، هر دو نامزد ریاست جمهوری آمریکا، دوستان اسرائیل (شامل فرانسه، بریتانیا و آمریکا)، اتحادیهٔ اروپا و بخشی از جریان‌های سیاسی درون اسرائیل همگی خواستار آتش‌بس فوری هستند. در این شرایط تصمیم کابینه جنگی نتانیاهو چه خواهد بود؟
اگر نتانیاهو مصوبهٔ کابینهٔ جنگی خود را مبنی حمله به رفح به اجرا بگذارد، عملاً کشورش را با همهٔ نامبردگان در تقابل قرار خواهد داد و اگر آتش‌بس را بپذیرد، نمی‌تواند مدعی نابودی حماس شود.
این تصمیم تلخی برای نتانیاهو خواهد بود که نتواند وعدهٔ خود را مبنی بر نابودی حماس محقق سازد. اما در عوض، پذیرش آتش‌بس این امتیاز را برای او به همراه خواهد آورد که افزون بر آزادی گروگان‌ها، شرط آتش‌بس دائم را خارج شدن مدیریت غزه از دست حماس اعلام کند. برای مثال، او می‌تواند تقاضا داشته باشد که مدیریت غزه از دست حماس خارج و به دولت خودگردان به سرپرستی محمود عباس واگذار شود. البته این فرض هنگامی متصور است که دولت نتانیاهو مایل باشد غزه را ترک کند و خود مدیریت آن‌جا را در دست نداشته باشد.
