نهادهای ناظر روسیه روند محدود کردن استفاده از واتس‌اپ و تلگرام را آغاز کردند؛ اقدامی که تازه‌ترین گام بزرگ برای واداشتن مردم این کشور به استفاده از «سوپر اپلیکیشنی» به‌نام «مکس» است که تازه راه‌اندازی شده و زیر نظر کرملین فعالیت می‌کند.
«روس‌کوم‌نادزور»، سازمان مسئول نظارت و کنترل بر اینترنت روسیه، روز چهارشنبه ۲۲ مرداد اعلام کرد تماس‌های تلفنی از طریق تلگرام و واتس‌اپ به‌طور جزئی محدود خواهد شد.
این نهاد نظارتی همچنین مدعی شد که این دو پیام‌رسان محبوب در روسیه «اصلی‌ترین خدمات صوتی مورد استفاده برای فریب و اخاذی پول و همچنین درگیر کردن شهروندان روس در فعالیت‌های خرابکارانه و تروریستی» هستند.
خبرگزاری‌های دولتی روسیه هم از قول این نهاد نظارتی نوشتند: «به منظور مقابله با مجرمان و بر اساس گزارش‌های نهادهای اجرای قانون، اقداماتی برای محدود کردن جزئی تماس‌ها در این پیام‌رسان‌های خارجی در حال انجام است.»
بر اساس آمار رسمی، در حال حاضر ۶۸ درصد شهروندان روسیه به‌طور روزانه از واتس‌اپ استفاده می‌کنند. پس از آن، تلگرام با ۵۵ درصد استفادهٔ روزانه در جایگاه دوم قرار دارد.
به‌گزارش رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی، این اقدام چند هفته پس از آن صورت می‌گیرد که مقام‌های مسکو پیام‌رسان جدیدی به نام «مکس» را که در یک شرکت روسی توسعه یافته، راه‌اندازی کردند. فعالان می‌گویند مکس تا حدی بر اساس الگوی اپلیکیشن چینی «وی‌چت» ساخته شده است.
سال‌هاست که مقام‌های روسیه در تلاش برای یافتن راه‌هایی برای کنترل یا نظارت بر تلگرام – اپلیکیشنی با منشأ روسی که اکنون خارج از روسیه اداره می‌شود – و واتس‌اپ، که متعلق به شرکت مادر فیس‌بوک یعنی متا است، با مشکل روبه‌رو هستند.
این تلاش‌ها همسو با اقدامات گسترده‌تر برای کنترل نحوه استفاده شهروندان روس از اینترنت بوده است.
علاوه بر هدف قرار دادن غول‌های اینترنتی غربی مانند فیس‌بوک، گوگل، اپل و آمازون، دولت روسیه جایگزین‌های بومی مانند یاندکس را پرورش داده و برای اعمال نظارت یا کنترل کامل بر آن‌ها اقدام کرده‌اند.
شرکت متا با انتشار بیانیه‌ای ایجاد محدودیت‌ها را تأیید کرد و افزود هر کاری که ممکن است انجام می‌دهد «تا اطمینان حاصل شود که ارتباطات محافظت‌شده با رمزگذاری سرتاسری برای مردم سراسر جهان، از جمله در روسیه، در دسترس باقی بماند.»
شرکتی که «مکس» را توسعه داده و مدیرعامل آن پسر سرگئی کیریینکو مشاور بانفوذ کرملین است، نه تنها در توسعهٔ مکس پیشگام بوده بلکه یک جایگزین برای یوتیوب ــ پلتفرم ویدئویی متعلق به گوگل که در میان روس‌ها بسیار محبوب است ــ نیز ساخته است.
ایجاد یک «سوپر اپلیکیشن» در نهایت به روس‌ها امکان می‌دهد کارهای متعددی انجام دهند: چت کردن، بانکداری، قرار گذاشتن، درخواست تاکسی، پرداخت مالیات، دانلود موسیقی، بازی کردن، سفارش غذا، اشتراک‌گذاری عکس و…
این اپلیکیشن همچنین به نهادهای ناظر امکان می‌دهد فعالیت‌های آنلاین شهروندان را زیر نظر بگیرند.
حدود دو ماه پیش، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه اعلام کرد که همهٔ خدمات دولتی باید به اپلیکیشن مکس منتقل شوند.
میخائیل کلیمارِف، فعال و مدیر «انجمن حفاظت از اینترنت»، به شبکه «کارنت تایم» گفت: «روس‌کوم‌نادزور نمی‌تواند همه چیز را یک‌باره قطع کند، چون تأثیر بزرگی بر اقتصاد خواهد داشت و توضیح این کار به شهروندان برایشان دشوار می‌شود. جامعه همین حالا هم تحت فشار زیادی است، و مسدودسازی فوری نمی‌تواند به نتیجه خوبی منجر شود.»
کدام کشورها واتس‌اپ را مسدود یا محدود کرده‌اند؟
کاملاً مسدود
• چین از سال ۲۰۱۷ واتس‌اپ را با استفاده از «دیوار آتش بزرگ» برای فیلتر و مسدود کردن ترافیک به سرورهای خارجی مسدود کرد. کاربران چینی از جایگزینی به نام وی‌چت استفاده می‌کنند.
• کره شمالی به‌طور کلی دسترسی به واتس‌اپ را که از سال ۲۰۱۶ همراه با فیس‌بوک، یوتیوب، توییتر و سایر پلتفرم‌ها مسدود شده، فراهم نمی‌کند. این کشور یکی از کنترل‌شده‌ترین سیستم‌های اینترنتی جهان را دارد.
محدودیت جزئی
• روسیه از ۲۱ مرداد محدود کردن واتس‌اپ را آغاز کرد. این کشور چندین سال بر سر محتوا و ذخیره‌سازی داده‌ها با پلتفرم‌های خارجی درگیر بوده است.
• امارات متحده عربی از سال ۲۰۱۷ بیشتر اپلیکیشن‌های دارای خدمات تماس صوتی و تصویری از طریق اینترنت (VoIP) - تماس‌های رایگان اینترنتی - را ممنوع کرده، اما ارسال پیامک همچنان مجاز است. در سال ۲۰۲۰، مقام‌ها اجازه برقراری تماس از طریق واتس‌اپ و سایر اپلیکیشن‌های اینترنتی را به بهانهٔ نمایشگاه اکسپوی دبی صادر کردند.
• قطر رسماً واتس‌اپ را ممنوع نکرده اما محدودیت‌هایی برای تماس‌های VoIP اعمال کرده است. مانند امارات، پیام‌رسان واتس‌اپ همچنان فعال است.
• مصر ممنوعیت کامل تماس‌های واتس‌اپ را ندارد اما تلاش کرده چنین ارتباطاتی را کند یا مختل کند.
• اردن نیز محدودیت‌هایی برای برقراری تماس‌های VoIP دارد.
ممنوعیت‌های دوره‌ای
• حکومت ایران سال گذشته ممنوعیت واتس‌اپ را که پس از اعتراضات «زن زندگی آزادی» ایجاد کرده بود، لغو کرد، هرچند در جریان جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل این محدودیت مجدداً برقرار شد و تا مدتی پس از جنگ هم ادامه یافت. تلگرام و اینستاگرام و یوتیوب همچنان در ایران مسدود هستند.
• ترکیه در حال حاضر ممنوعیتی برای واتس‌اپ ندارد اما در گذشته این پلتفرم رابارها هنگام بروز اعتراضات و تنش‌های داخلی مسدود کرده است.
• اوگاندا در سال ۲۰۲۱ واتس‌اپ و دیگر شبکه‌های اجتماعی را به‌عنوان واکنش به مسدود شدن برخی حساب‌های حامی دولت در فیس‌بوک ممنوع کرد. اکنون این ممنوعیت وجود ندارد.
• کوبا در سال ۲۰۲۱ به‌طور موقت دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها از جمله فیس‌بوک و واتس‌اپ را محدود کرد.
• واتس‌اپ از ماه ژوئن امسال در تمامی دستگاه‌های مجلس نمایندگان آمریکا ممنوع شده است.
