ايران برای تحقق اين هدف، آن گونه که پيشتر اعلام کرد، در نظر دارد شش نيروگاه هسته ای، علاوه بر نيروگاه بوشهر، در پانزده سال آينده برپا کند.
اضافه براين، مجلس شورای اسلامی ايران در اسفند ماه سال ۱۳۸۳ لايحه ای را تصويب کرد که بر پايه آن قرار است ۱۳ نيروگاه هسته ای ديگر در ايران بر پا شود.
ساخت و نصب اين تعداد راکتور هسته ای به برنامه ريزی، تکنولوژی پيشرفته، منابع مالی و متخصصان بسيار کار آزموده ای نياز دارد که فقط چند کشور صنعتی دنيا توانسته اند، در بيست سال گذشته، به چنين هدفی نايل شوند.
گرچه ايران تاسيساتی را به منظور توليد سوخت هسته ای داير کرده است اما اين تاسيسات از نظر مقياس، فناوری و بازدهی در سطحی نيستند که بتوانند سوخت شش نيروگاه ياد شده را تامين کنند، چه رسد به سوخت ۱۳ نيروگاه اضافی ديگر که مجلس ايران تصويب کرده است.
ايران در پی گيری اهداف برنامه هسته ای خود هزينه زيادی را متحمل شده است ولی بررسی اقتصادی اين برنامه نشان می دهد که بخشی از فعاليت های ايران در زمينه هسته ای توجيه اقتصادی ندارد و در راستای رسيدن به خودکفایی در حيطه انرژی نيست.
در اين رابطه، سه تن از کارشناسان ارشد امور انرژی آمريکا مقاله ای تحليلی در فصل نامه بررسی های عدم گسترش سلاح های هسته ای، برنامه هسته ای ايران را از نظر اقتصادی به تفصيل مورد بررسی قرار داده اند.
تاماس وود، يکی از نويسندگان اين مقاله، مدير ارشد برنامه ريزی در بخش امنيت ملی در «لابراتوار ملی آمريکا در ايالت واشینگتن» وابسته به وزارت نيروی آمريکا به سئوال های راديو فردا در اين باره پاسخ می گويد.
راديو فردا: آقای وود، سئوال اول من اين است که آيا ايران توانائی لازم برای توليد سوخت هسته ای را دارد يا بايد از خارج سوخت بخرد؟
تاماس وود: بررسی های ما نشان می دهد که ايران تجربه زيادی از برپائی رآکتور بوشهر به دست آورده است. با اينحال ايران برای ساختن رآکتورهای جديد به کمک کشورهای خارجی نياز دارد.
البته ايران در جريان برپائی شش رآکتور هسته ای خود که در برنامه دارد ممکن است به درجه ای از خودکفائی برسد. بايد بگويم که برنامه زمان بندی ايران، برای ساختن شش رآکتور هسته ای ديگر آن هم تا سال ۲۰۲۰ بيش از حد خوش بينانه است.
ايران در حال حاضر توانائی فنی لازم برای تامين سوخت اين رآکتورها را ندارد. يکی از مراحل تهيه سوخت هسته ای غنی سازی اورانيوم است که از ديدگاه آمريکا، اتحاديه اروپا و ساير کشورها اهميت سياسی دارد. اگر ايران صرفا به دنبال تهيه سوخت هسته ای برای رآکتورهای آتی خود باشد، لازم است از خارج سوخت وارد کند. برآوردهای ما نشان می دهد که از نظر اقتصادی، خريد سوخت از خارج به مراتب ارزانتر از توليد سوخت در ايران است. با اين کار ايران می تواند برای سوخت هر رآکتور، سالانه يک صد ميليون دلار صرفه جوئی کند.
با اين حال ايران می خواهد از نظر سوخت هسته ای خود کفا باشد. آيا معادن اورانيوم ايران، جواب گوی اين نياز هست؟
ارزيابی ما، با توجه به اطلاعاتی که ايران در اختيار آژانس بين المللی انرژی اتمی قرار داده است نشان می دهد که منابع شناخته شده اورانيوم در ايران می تواند سوخت يک رآکتور را برای ده سال تامين کند گو اين
- «مسئله خريد نفت و بنزين از خارج، مهم ترين مسئله ايران است. حل اين مسئله، مهم تر از پروژه های هسته ای است. يکی از مشکلات ايران اين است که بازدهی پالايشگاه هايش بسيار پائين است و مصرف بنزين در کشور درحال افزايش است.»
که از منابع بالقوه اورانيوم در ايران می توان سوخت يک رآکتور را برای هفتاد و پنج سال تامين کرد.
ميزان اورانيوم منابع بالقوه در ايران، يا کم است، يا کيفيت آن پایين است و تهيه سوخت از اين نوع اورانيوم بسيار گران خواهد بود.
در مجموع ايران اورانيوم کافی برای تهيه سوخت شش رآکتور را ندارد که عمر قانونی هرکدام بين سی تا چهل سال است. بنابراين لازم است سوخت هسته ای را از خارج وارد کند.
ايران می گويد استفاده از انرژی هسته ای باعث خواهد شد که بتواند نفت بيشتری به خارج صادر کند و بر درآمد خود بيافزايد. آيا اين استدلال درست است؟
به باور من اين استدلال، يعنی جايگزينی انرژی هسته ای با انرژی توليد شده از مصرف نفت تا حدی درست است. ايران در حال حاضر ۱۸ درصد برق خود را که حدود ۴۰۰ گيگا وات است از مصرف نفت توليد می کند.
اين تقريبا معادل چهار تا پنج رآکتور هسته ای هزار مگاواتی است. اگر اين تعداد رآکتور در مکان های مناسب نصب شوند و به شبکه برق سراسری کشور پيوند داده شوند، می توانند جايگزين برق توليد شده از مصرف نفت باشند. استدلال ايران، با توجه به سير صعودی قيمت نفت درست است.
به گفته مقام های ايران، نيروگاه بوشهر در سال جاری عملياتی خواهد شد. ايران هزينه سنگينی برای اين نيروگاه که احداث آن از زمان رژيم گذشته آغاز شده متحمل گرديده است، آيا بازدهی نيروگاه بوشهر ارزش اين هزينه و سرمايه گذاری سنگين را دارد؟
کليه کشورهایی که نيروگاه هسته ای ساخته اند، کم و بيش با اين مسئله روبه رو شده اند. در مسئله نيروگاه بوشهر بايد به جلو نگاه کرد، نگاه به گذشته و برآورد هزينه های متحمل شده راه به جایی نمی برد.
ايران به برداشت خود راه درستی را برای تلفيق منابع گوناگون برای توليد برق انتخاب کرده است، بنابراين می توان گفت هزينه ای که ايران برای پروژه نيروگاه بوشهر متحمل شده است، يعنی احتمالا هشت تا ده ميليارد دلار، می تواند درسی برای آينده و ساختن نيروگاه های جديد باشد.
در رابطه با نيروگاه بوشهر فقط بايد به جلو نگاه کرد و هزينه ای را در نظر گرفت که برای اتمام اين پروژه لازم است.
اگر از اين زاويه به مسئله نگاه کنيم، اتمام پروژه بوشهر معقول به نظر می رسد و بسياری از کشورها که با مسائلی از اين دست روبه رو بودند به همين نحو عمل کرده اند و هزينه اتمام پروژه ها به مراتب بيشتر از هزينه پيش بينی شده بوده است.
اما سئوال مهم اين است که هزينه برپائی نيروگاه بعد از بوشهر و نيروگاه های ديگری که ايران در برنامه دارد چه قدر خواهد بود؟ برآورد دقيق اين هزينه درحالی که ايران برنامه هسته ای خود را دنبال می کند بسيار مهم است.
ايران منابع عظيم نفت و گاز دارد با اين حال چهل درصد از نياز نفت و بنزين خود را از خارج وارد می کند. آيا سرمايه گذاری و توجه بيشتر به صنايع نفت و گاز ايران را زودتر به خودکفائی نمی رساند؟
به باور من، مسئله خريد نفت و بنزين از خارج، مهم ترين مسئله ايران است. حل اين مسئله، مهم تر از پروژه های هسته ای است. يکی از مشکلات ايران اين است که بازدهی پالايشگاه هايش بسيار پائين است و مصرف بنزين در کشور درحال افزايش است. حل اين مسئله ارجحيت دارد و ايران توانائی فنی لازم برای اين کار را دارد.
چرا بازدهی پالايشگاه های ايران پائين است؟ آيا اين نتيجه سوء مديريت است، يا استفاده از تکنولوژی قديمی، يا اين که به کيفيت و نوع نفت خام بستگی دارد؟
اين سئوال بسيار خوبی است، ولی من صلاحيت کافی برای پاسخ به اين سئوال را ندارم. من کارشناس پالايش نفت نيستم اما می توانم بگويم که بازدهی پالايشگاه های ايران در مقايسه با ساير کشورها بسيار کمتر است.
در پالايشگاه های ايران ۱۷ تا ۱۸ درصد هربشکه نفت خام به بنزين تبديل می شود. اين نسبت در پالايشگاه های آمريکا ۴۶ تا ۴۷ درصد است.
به نظر من همه فاکتورهایی که ذکر کرديد در اين کار دخالت دارند. پالايشگاه های ايران قديمی هستند و برخی از تکنولوژی های پيشرفته برای تصفيه را ندارند، ضمنا ممکن است در ايران نفت خام برای پالايش در مقايسه با سايرکشورها سولفور بيشتری داشته باشد.
کليه اين فاکتورها هم دخالت دارند ولی من نمی توانم بگويم که کدام يک مهم تر است.
ايران برخلاف بسياری از کشورهای عضو اوپک، بخش عظيمی از گاز چاه های نفت را می سوزاند و به هدر می دهد. آيا استفاده از اين گاز نمی تواند به خودکفائی ايران در زمينه انرژی کمک کند؟
اين هم مسئله ديگری است و از ديدگاه اقتصادی اهميت زيادی دارد. اگر گاز چاه های نفت که می سوزد و به هدر می رود، انبار شود، تصفيه شود و به مولدهای برق انتقال داده شود، آن وقت به توليد برق کشور بسيار کمک خواهد کرد.
برق حاصله از اين گاز معادل برق سه تا چهار رآکتور هسته ای خواهد بود. اين مسئله ارجحيت دارد و لازم است به آن توجه شود.
آيا ايران واقعا به دنبال آن است که از نظر انرژی خوکفا باشد يا اينکه سعی دارد تحت لوای اين هدف اعلام شده به سلاح هسته ای دست يابد؟
اين سئوال حساسی است که جامعه جهانی نيز با آن روبه رو است. اين سئوال خارج از حيطه موضوعات اقتصادی است با اين همه بررسی های ما نشان می دهد که رفتار ايران از نقطه نظرسرمايه گذاری و ارجحيت های آن با هدف آن که خودکفائی در امور انرژی است، تطابق کامل ندارد.
جدا از بررسی های ما، ساير بررسی ها هم نشان داده که بخشی از برنامه هسته ای ايران در راستای توليد سلاح هسته ای است.
