در آخرین ساعات روز کاری روز شنبه چهارم دی ۱۳۹۵ ، قیمت دلار مجددا بالا رفته و رکود دیگری را ثبت کرد بدین ترتیب میانگین قیمت دلار در بازار تهران به رقم ۴۰۴۰ تومان رسید.
البته همزمان با افزایش ارزش دلار، ارزش پوند کاهش داشت و ارزش یورو برخی دیگر از ارزها تغییر چندانی نداشته و این نشان میدهد که عمده‌ترین دلیل این تحول در بازار ارز تهران، افزایش قیمت خود دلار در عرصه بین المللی در مقابل سبد ارزی متشکل از کلیه ارزهای قابل معامله بوده است.
دلار در بازارهای بین المللی نیز خود را پرقدرت نشان داد. جناح مخالف دولت در حاکمیت تلاش می کند که تا «گناه» گرانی دلار را به گردن دولت بی‌اندازند و در ماه‌های پیش ازانتخابات افکار عمومی را علیه دولت بسیج کنند. اما این همه واقعیت نیست. چندین عامل بلند و کوتاه مدت اقتصادی در بیرون و درون اقتصاد ایران هم این افزایش عمومی قیمت دلار را توضیح میدهد.
دلایل افزایش قیمت دلار در شرایط فعلی
نخست اینکه رشد بالای اقتصادی در امریکا طبیعتا موجب تقویت دلار بوده اما بجز این در نشست کمیته سیاستگذاری بانک مرکزی آمریکا، نرخ‌های بهره بالا برده شد و پیش بینی می شود که در سال آینده میلادی هم سه بار دیگر نرخ‌های بهره افزایش داده شود. همین امر هم به افزایش تقاضا برای دلار و تقویت ارزش آن در مقابل سایر پول ها کمک کرده است.
به همین دلیل میتوان گفت گفت علت اصلی افزایش قیمت دلار در بیرون از اقتصاد ایران است. همزمان نباید فراموش کرد که بانک مرکزی نیز به دلایل گوناگون هنوز قادر نیست که مدیریت خود را بر بازار ارز ایران اعمال کند.
نخستین دلیل این آن است که ذخایر ارزی این بانک برای تاثیر گذاری در بازار ارز کافی نیست. دوم آنکه میزان قابل توجهی از ارز نیز برای حفظ قدرت خرید یا سفته بازی در نزد بخش غیر رسمی وجود دارد که میتواند در صورت سفته بازی و دلالی منبع بالقوه التهاب در بازار ارز به شمار آید.
بانک مرکزی با آگاهی از احتمال افزایش بازهم بیشتر ارزش دلار و برای فرونشاندن التهاب روانی در بازار ارز و جلوگیری از مداخله صرافان غیر مجاز و سفته بازی طی اطلاعیه‌ای اعلان کرد علاوه بر تأمین به موقع ارز مبادله‌ای، کسری منابع بانکها برای نیازهای وارداتی مشتریان خود با نرخ بازار را تأمین می‌کند و از تمام فعالان اقتصادی خواست تا برای تامین ارز تنها از طریق تماس با بانک‌های دارای مجوز فعّالیت ارزی برای خرید ارز اقدام کنند.
مهمترین هدف از این سیاست، برداشتن یک گام مهم به سمت یکسان‌سازی نرخ ارز و دادن نقش بیشتر به نظام بانکی در بازار ارز و تضعیف صرافی‌ها و بازارهای غیر رسمی ارز خواهد بود، بدین ترتیب تلاش میشود تا رانت مبتنی بر تفاوت میان نرخ رسمی و نرخ بازار ارز از بین رفته و این به واقعی شدن نرخ کالا و خدمات کمک خواهد کرد.
در صورت اجرایی شدن این سیاست، امید می رود تا صادرکنندگان کالا و خدمات بتوانند ارز وصولی خود را به بانک ها فروخته و یا سپرده گذاری کنند و این کمکی است به تسهیل جریان ورودی ارز در نظام بانکی و موجب شفافیت آن خواهد بود. بر همین منوال واردکنندگان نیز میتوانند ارز مورد نیاز خود را از بانکها فراهم آورند. این نیز گام مثبتی برای، کاهش تقاضا در بازار غیر رسمی ارز و جلوگیری از تاثیر گذاری این بازار بر قیمت ارزهای بین المللی می باشد.
البته اقدامات میتواند –در صورت موفقیت- امر البته میتواند یک گام به سمت تک نرخی کردن نرخ ارز هم باشد. این که این گام تا چه اندازه میتواند موفق باشد مشروط به عوامل و شرایط دیگری است که در اختیار بانک مرکزی نیست.
بانک مرکزی و مدیریت بازار ارز
بانک مرکزی تلاش می کند تا با اقداماتی نظیر اطلاع رسانی، و اجرائ برخی از مقررات علاوه بر ایجاد آرامش روانی مانع فعال شدن سفته بازان و دلالان ارز شود. چه به زعم مدیران بانک مرکزی در شرایط محدودیت ارزی دولت و عدم اقتدار بانک مرکزی و همچنین چند نرخه بودن ارز و بالاخره هیجان روانی قیمت، قیمت ارزها میتواند به شدت نوسان پیداکند. این اقدامات بانک مرکزی هرچند مثبت است اما تاثیر آن اندک و بیشتر محدود است، تعادل بلند مدت در بازار در شرایطی ایجاد میشود که جریان واقعی ورودی ارز به بازار ارز ایران به گونه‌ای باشد که تقاضا در بازار ارز را اشباع کند.
در روزهای آینده بازار ارز نسبت به این سیاست بانک مرکزی واکنش نشان خواهد داد. در صورتی که اجرای سیاست‌های بانک مرکزی و تزریق ارز به بازار ارز تهران بتواند بازار را متقاعد کرده و همچنین ورودی ارز به شبکه بانکی با این سیاست تشویق شود، به نظر می آید قیمت ارزها پس از یک تکانه و نوسان فزاینده به ثبات میرسد، اما اگر ورودی و ذخایر ارزی کافی نباشد و تهمیدات لازم از سوی بانک مرکزی صورت نگرفته باشد، افزایش ادامه قیمت ارزها بعید نیست و ممکن است سرمایه‌های سرگردان و پول‌ها دو باره وارد بازرا ارز شده و بازار ارز به تلاطتم در خواهد آمد.
مهمترین شرط آرامش بازار ارز ثبات سیاسی و اقتصادی در ایران و اعتماد بازیگران بازار ارز به ثبات شرایط است. اما از ثبات سیاسی و اقتصادی که شرط ضروری موفقیت این سیاست بانک مرکزی است که بگذریم، مهمترین شرط کافی این سیاست کاهش تداوم کاهش نرخ تورم، افزایش درآمدهای ارزی ایران و جلب اعتماد بازار برای داد و ستد با شبکه بانکی و همچنین کارآمدی بانکها در جذب و توزیع ارزها است.
