رادیو فردا - شماری از مسئولان طراز اول ایران از جمله حسن روحانی رییس جمهوری میگویند که فرآیند خصوصی سازی در کشور به جایی نرسیده و خواستار رفع موانعی هستند که جلوی تحقق این فرایند را میگیرند. پیش از پرداختن به این موانع، این پرسش پیش میآید که اصولا چرا خصوصی سازی لازم تشخیص داده شده و اقتصاد ایران، در این زمینه، چه کارنامه‌ای دارد؟
فریدون خاوند - یک بنگاه اقتصادی وقتی خصوصی توصیف میشود که مالکیت و مدیریت آن در اختیار شهروندان باشد. همین طور اقتصادی آزاد یا لیبرال به شمار میآید که در آن بخش عمده فعالیت‌های اقتصادی از دست دولت خارج باشد.
بعد از تجربه‌های اقتصادی دو قرن گذشته، ثابت شده که دولت نمی تواند بنگاه دار و بانکدار و بازرگان خوبی باشد. البته حضور دولت در اقتصاد لازم و بسیار مهم است، ولی به عنوان داور، قانونگذار، ناظر و تامین کننده شرایط لازم برای رقابت آزاد. اگر به نقشه دنیا نگاه کنیم، می بینیم که در همه جا اقتصاد آزاد برتری خودش را بر اقتصاد دولتی نشان داده.
متاسفانه در ایران حدود هشتاد در صد اقتصاد به دولت تعلق دارد. از اوایل دهه هفتاد در ایران قرار شد مالکیت و مدیریت بنگاه‌های دولتی به بخش خصوصی واگذار بشود. ولی تا امروز، آش همان آش است و کاسه همان کاسه و همه قبول دارند که فرایند خصوصی سازی شکست خورده.
آقای روحانی میگوید که با این فرایند بنگاه‌ها از «دولت بی‌تفنگ» به «دولت با تفنگ» منتقل شده، یکی از وزیران ایشان خصوصی سازی از نوع ایرانی را «جوک» توصیف میکند و وزیر دیگری از «افتضاح» حرف میزند.
چرا ایران، بر خلاف خیلی دیگر از کشور ها، در انجام خصوصی سازی شکست خورد؟
مهم‌ترین عامل، نبود اراده سیاسی بوده است در انجام این کار و این که دیوانسالاری دولتی به بنگاه‌های اقتصادی زیر سلطه‌اش به عنوان منبع رانت و مقام نگاه میکند و نمی خواهد آنها را از دست بدهد.
مهم‌ترین عامل، نبود اراده سیاسی بوده است در انجام این کار و این که دیوانسالاری دولتی به بنگاه‌های اقتصادی زیر سلطه‌اش به عنوان منبع رانت و مقام نگاه میکند و نمی خواهد آنها را از دست بدهد.
بنگاه هایی هم که از چنگ این دیوانسالاری بیرون آمده و به اصطلاح خصوصی شده، عمدتا به دیگر نهاد‌های دولتی یا به بنیاد‌ها و یا به سپاه پاسداران منتقل شده که به تعبیر آقای روحانی «دولت با تفنگ» است.
در مجموع گفته میشود که از کل بنگاه‌های واگذار شده، تنها سیزده در صد به بخش خصوصی واقعی رسیده و هستند کسانی که از سه در صد صحبت میکنند.
پس چه باید کرد؟ چطور میشود به خصوصی سازی واقعی رسید؟
خصوصی سازی واقعی وقتی امکان پذیر است که فضای عمومی اقتصادی کشور در راستای آزاد سازی پیش برود، برای کسب و کار یک فضای واقعی رقابتی به وجود بیاید و نهاد‌های نیرومندی چون سپاه پاسداران از حوزه بنگاه داری و بانک داری و بازرگانی، که کار آنها نیست، خارج بشوند.
