سند نهايی توافق اتمی؛ ۳ مشکل و ۳ راه حل

طی آخرين روزهای هفته گذشته، تهران پذيرای اعلام نشده دو بازديد کننده ارشد اتمی بود: سايمون گس ديپلمات ارشد بريتانيا و رييس هيات نمايندگی آن کشور در گروه ۵+۱ و همچنين ترو واريورنتا معاون دبير کل و رييس گروه بازرسی آژانس بين المللی انرژی اتمی. دليل افزايش تردد سياسی مابين تهران، وين و نيويورک از ميان برداشتن موانع باقی مانده در راه تنظيم سند نهايی توافق اتمی است.

با هدفی مشابه، و به بهانه شرکت در کميته مقدماتی کنفرانس بازنگری معاهده منع گسترش سلاحهای اتمی، حميد بعيدی نژاد که تيم کارشناسی مذاکرات اتمی را از جانب جمهوری اسلامی هدايت ميکند، عازم نيويورک شده است.

مذاکرات کارشناسی ايران و گروه ۵+۱ نيز قرار است بجای ژنو و يا وين، از ۱۵ تا ۱۹ ارديبهشت ماه جاری در مقر سازمان ملل در نيويورک صورت گيرد.

زمان انجام مذاکرات پايانی برای تنظيم سند نهايی ۲۳ ماه ارديبهشت و تنها چند روز بعد از برگزاری مذاکرات سياسی نيويورک در نظر گرفته شده. دولت تهران علاقمند است که تنظيم سند نهايی توافق اتمی و تصويب آن سرعت روند لغو تحريمهای آمريکا و اروپا عليه ايران را افزايش دهد.

ديپلماسی و مديريت بحران

در صورت تنظيم و تصويب سند نهايی توافق اتمی مابين گروه ۵+۱ و ايران، کاربرد ديپلماسی در خنثی ساختن يک بحران بالقوه منطقه ای به نتيجه رسيده و از اين راه تنها پيروزی قابل ملاحظه سياست خارجی دولت اوباما رقم خواهد خورد.

کارنامه سياسی اوباما در رابطه با خروج مديريت نشده آمريکا از عراق، تعجيل در عقب نشينی ناتو از افغانستان، مديريت بهار عربی و بخصوص اوضاع مصر، تزلزل رای و عدم مداخله قاطع و بموقع در سوريه بمنظور پيشگيری از نسل کشی و بروز فاجعه انسانی در آن کشور، به دفعات در داخل و خارج از آمريکا مورد نکوهش قرار گرفته، بطوريکه شکل گرفتن بحران اخير اوکراين و الحاق کريمه به روسيه نيز از سوی ناظران منتقد به سياست های انفعالی اوباما در عرصه جهانی نسبت داده شده.

بحران بالقوه اتمی ايران در مراحل زمانی متفاوت تهديد هايی نظر امکان مسدود ساختن تنگه استراتژيکی هرمز، حمله نظامی اسرائيل عليه ايران، حمله نظامی آمريکا، و اقدامات نظامی تلافی جويانه جمهوری اسلامی با استفاده از ظرفيتهای موشکی عليه اسرائيل و کشورهای عرب جنوب خليج فارس را تجربه کرده است.

خنثی ساختن ظرفيت اتمی ايران و پيشگيری از مسلح شدن جمهوری اسلامی به بمب اتمی ميتواند کاربرد کم هزينه ديپلماسی و اعمال قدرت نرم، بجای استفاده پرهزينه از قابليتهای نظامی برای مهار بحران های منطقه ای را، در عرصه ای حساس و با اهميت به نمايش بگذارد.

بحران اقتصادی ايران

دولت کنونی تهران که با هدف پايان دادن به بحران اقتصادی ايران بروی کار آمد، در صورت دست يافتن به يک تفاهم ميان- مدت با آمريکا و امضاء سند نهايی توافق اتمی، پيش از رسيدن به پايان اولين سال عمر خود، اميدوار خواهد شد که از راه تعديل تحريمها، بتواند فشار های معيشتی را در داخل کشور تا حدودی کاهش دهد.

عليرغم تبليغ های رسانه ای رييس دولت و دستگاه ديپلماسی او در جهت بزرگنمايی رعايت خط قرمر ها، مهمترين دغدغه دولت در جريان مذاکرات اتمی، لغو هرچه بيشتر و سريعتر تحريمها است و نه « دست آوردهای اتمی شش سال گذشته».

در صورت توانايی برای پوشيده نگاه داشتن «توافق های اعلام نشده» ، و يا جلب پشتيبانی بيشتر رهبر حکومت، دولت روحانی آماده مذاکره پيرامون هر مسئله ای، منجمله ظرفيتهای موشکی ايران با آمريکا، آژانس و گروه ۵+۱ بنظر ميرسد.

اهميت قرار دادن لغو تحريمها در سند پايانی توافق نهايی اتمی، موضوعی که گس در سفر اخير به تهران بخشی از آن را مطرح ساخته، برای دولت روحانی بمراتب بيشتر از گنجاندن تلويحی حق غنی سازی اورانيوم و يا ادامه کار ناقص سانتريفيوژها در نطنز يا فوردو است.

راه ناهموار

مخالفان داخلی دولت، به دليل اعمال فشار های از بالا (رهبر)، موقتا انتقاد مستقيم از مذاکرات و سازش اتمی را تا حدودی تعديل و نيروی های خود را برای مقابله با روحانی برای زمان تشديد بحران اقتصادی کنونی ذخيره کرده اند.

ادامه روند کند لغو تحريمها آبی است که راهی آسياب مخالفان دولت ميشود. از اين جهت نهايی ساختن سند توافق اتمی، و مالا تخفيف تحريمها، مترادف با فراهم آوردن فرصتی است برای تنفس مالی و اقتصادی بهتر دولت دست کم برای سه سال بعد.

يکی از سه مورد مشکل در راه تنظيم سند نهايی توافق اتمی، قبول موجوديت فعاليتهای غنی سازی در جمهوری اسلامی، بدون دادن فرصت تبديل شدن ايران به يک قدرت نظامی اتمی در حد اقل کمتر از يک سال است ( زمان لازم برای پيشگيری و مهار دوباره ايران).
در حال حاضر ايران بيش از ۷۰۰۰ کيلو گرم اورانيوم با غلظت تا ۵ در صد و ۹۰۰۰ سانترفيوژ فعال در اختيار دارد. فاصله کنونی و تخمينی ايران با بمب، مابين شش ماه تا يکسال است. راه حل توام با حفظ وجه برای دولت روحانی، رساندن ذخيره اورانيوم ۵ در صد به صفر ( به بهانه توليد سوخت) و حفظ شمار سانتريفيوژهای کنونی، بدون اشاره به داشتن حق جانشين ساختن سانترفيوژهای از مدار خارج شده با سانترفيوژهای نو است-کاهش تدريجی شمار سانترفيوژها به دليل استهلاک!

ابعاد نظامی

مشکل ديگر ابعاد نظامی فعاليتهای گذشته اتمی ايران است-موضوعی که روز پنجشنبه و جمعه ترو واريورنتا، بازرس ارشد آژانس، در تهران پيگيری ميکرد. اعتراف ايران به انجام آزمايش نوترونی در پارچين، ولی به بهانه تامين نياز معدن کاران و توسل به ظرفيت دوگانه آن، ميتواند جمهوری اسلامی را از کنار اين مانع عبور دهد.

بدون رسيدن به نتيجه لمسی با آژانس ( مذاکرات فنی و راستی آزمايی بر اساس يک مداليته تازه و رفع ابهام در موارد هفت گانه) و روشن ساختن تکليف انجام يا عدم انجام شليک نوترونی در پارچين، تنظيم سند نهايی توافق اتمی ( مذاکرات سياسی) عملا دور از دسترس باقی خواهد ماند.

پرداختن به ظرفيت موشکی ايران که در تمامی قطعنامه های تحريمی و توبيخی شورای امنيت مورد اشاره قرار گرفته مانع ديگری است که ميتواند تنظيم سند نهايی را با تاخير روبرو سازد.

سياست مقابله با معلول، بجای پرداختن به علت، و پيشنهاد فروش سامانه پيشرفته دفاع موشکی آمريکا به کشورهای عرب خليج فارس بجای اصرار بر محدود ساختن فعاليتهای موشکی جمهوری اسلامی، ميتواند علاوه بر روانه ساختن درآمدهای تازه به کيسه شرکتهای تسليحاتی ايالات متحده نگرانی های اعراب از برنامه های اتمی ايران را پايان دهد-ماموريتی که روز دو شنبه فرانک رُز-مديرکل امور دفاعی و فضايی دولت آمريکا در دبی تعقيب ميکرد.

داخل شدن مستقيم و آشکار در بحث فعاليتهای موشکی ايران طی مذاکرات رسمی گروه ۵+۱ بدون شک شکست مذاکرات را بدنبال خواهد داشت، از اين لحاظ پرداختن به اين موضوع حساس به ماموريت سياسی سايمون گس در تهران و انجام گفتگوهای دو جانبه و غير رسمی محول شده است.

تنظيم سند نهايی توافق اتمی با ايران و امضاء آن، تصميمی است که رهبران جمهوری اسلامی و دولت آمريکا پيرامون آن به تفاهم اصولی رسيده اند. باوجود بازدارنده های جدی در مسير توافق، بخت نهايی شدن آن ، اگر چه قطعی نيست، بمراتب بيشتر از خطر معلق ماندن آن است. دو دولت کنونی ايران و آمريکا بی تاب ثبت يک « پيروزی تاريخی » بنظر ميرسند.