بشار اسد، رئيس جمهوری سوريه، يکشنبه ۱۷ دی، درنخستين سخنرانی عمومی خود درشش ماه گذشته، بدون توجه به شمار رو به افزايش کشته شدگان و مجروحان و ضعيف شدن پايه های قدرتش تاکيد کرد که قصد کناره گيری از قدرت را ندارد.
به گزارش سازمان ملل درجريان نا آراميهای ۲۱ ماه گذشته در سوريه دستکم ۶۰ هزار کشته شده اند.
پيشنهادات اسد
بشاراسد در طرح راهبردی خود برای پايان دادن به بحران سوريه پيشنهاداتی را مطرح کرد: قطع کمکهای مالی و تسليحاتی قدرت های خارجی به نيروهای مخالف؛ پس از آن ، قطع عمليات ارتش سوريه عليه مخالفان، برقراری آتش بس؛ تماس دولت با "شخصيت ها و احزاب سياسی" برای برپائی کنفرانس گفتگوی ملی؛ بعد، تشکيل مجلس موسسان اصلاح قانون اساسی وهمه پرسی تحت نظر دولت موقت؛ برگزاری انتخابات پارلمانی و تشکيل يک دولت جديد؛ ودر نهايت آزادی زندانيان سياسی.
بشار اسد در سخنرانی خود در سالن اپرای دمشق کسانی را که خواهان برکناری او از قدرت هستند و با نيرو های دولتی ميجنگند "تروريست"، "دشمنان خدا" و"دست نشاندگان غرب" توصيف کرد و هواداران او در سالن ياد شده با سر دادن شعار "خدا، بشار و ارتش ما " از او حمايت کردند. او دوماه پيش در مصاحبه ای با تلويزيون روسيه گفت بود : "در سوريه ميماند و تا زمان مرگ برای کشورش ميجنگد."
ناهمخوانی با واقعيات
سخنرانی تازه اسد که با سخنرانی شش ماه پيش او فرق چندانی ندارد، در حالی انجام گرفت که درگيری بين يکانهای نظامی سوريه و مخالفان او در نزديکی دمشق درروزهای اخير شدت بيشتری گرفته است و نيروهای دولتی با حمله های متمرکز خود سعی دارند از تسلط نيروهای مخالف بر شهرها و نقاط استراتژيک جلوگيری کنند.
با اينکه بشار اسد در سخنرانی خود به راه حل ديپلوماتيک برای برون رفت از بحران سوريه اشاره کرد ولی پيشنهاد های او بهره گيری از چنين راه حلی را نا ممکن ميکند. او بار مسئوليت بحران سوريه را تمام و کمال بدوش مخالفان انداخته و ازآنان خواسته است اسلحه خود را به زمين گذارند و به درگيری پايان دهند تا آتش بس برقرار شود - خواسته ای که رسيدن به آن ، با توجه به واقعيت های موجود در سوريه و تحولات منطقه ای چه از نظر نظامی و جه از نظر سياسی، دوراز انتظار است. به گفته وزير امور خارجه ترکيه به نظر ميرسد که " اسد خود را در اطاقی زندانی کرده و فقط گزارشهای نهاد های امنيتی را ميخواند."
فرسايش ارتش
اسد برای روياروئی با موج فزاينده نا آراميها تکيه گاهی جز ارتش سوريه و نيرو های امنيتی ندارد ولی شواهد نشان ميدهد که در چند ماه گذشته وضعيت اين ارتش که نزديک به ۷۰ در صد پرسنل کادر و ۸۰ درصد افسران نيروی زمينی آن علوی اند، به شدت متزلزل شده است. اقليتِ علويان که ۱۲ در صد جمعيت ۲۲ ميليون و پانصد هزارنفری سوريه را تشکيل ميدهند حاميان سرسخت بشار اسد اند و اکثريتِ سنی اين کشور، علويان را عاصبان قدرت ميدانند.
در چند ماه گذشته به علت فراگيری نا آراميها، ارتش سوريه سعی کرده است که در صحنه ميدانی با کاهش پراکند گی يکانها در مناطق جغرافيائی گسترده ، توجه خود را به دفاع از مناطق وشهرهای استراتژيک مانند دمشق معطوف کند.
اما به رغم روی آوردن به اين تاکتيک جديد ، توانائی دفاعی ارتش حتی برای عمليات محدود کاهش يافته و فرسايش يکانهای آن شدت گرفته است بطوريکه اين يکانها درچند مورد، به رغم برتری آتش و استفاده از توپخانه، هواپيما و حتی موشک مانند اسکاد، نتوانستند نيروهای مخالف را از مناطق استراتژيک پس زنند. ارتش سوريه به رغم بسيج بسياری از يکانهايش در تابستان گذشته نتوانست کنترل کامل شهر حلب را بدست گيرد و در حال حاضر در اين شهر، نيرو های مخالف جاده های مهم ارتباطی يکانهای نظامی با ارتش سوريه را کنترل ميکنند و پشتيبانی اين يکانها عمدتاً از راه هوا صورت ميگيرد. به عبارت ديگر "ارتش آزاد سوريه" يکانهای دولتی را که در بخشی از شهر حلب حضور دارند محاصره کرده است.
پيشروی نيروهای مخالف
در عرض ماههای گذشته نيرو های مخا لف چه در قالب " ائتلاف ملی نيروهای اپوزيسيون" و چه در قالب ساير گروهها مانند جبهه نصره هم توانائی نظامی خود را افزايش داده اند و هم تجربه رزمی بيشتری کسب کرده اند. اين نيرو ها همچنين با تصرف ايستگاههای بازرسی متعلق به ارتش و پاسگاههای پليس موفق شده اند اسلحه و مهمات بيشتری بدست آورند و خطوط مواصلاتی شماری از شهر ها مانند حلب و ايدليب را تحت کنترل خود در آورند. همين نيرو ها ضمن دريافت کمک ازعربستان سعودی ، قطر و چند کشور ديگر، در مواردی با پس زدن و شکست يکانهای نظامی توانسته اند خود را به سلاحهای ضد تانک ، موشکهای دوش پرتاب و آر پی جی نيزمجهز کنند.
نيروهای مخالف همچنين توانسته اند برخی از فردوگاههای مهم نظامی و غير نظامی کشور مانند فردوگاه دمشق ، فردوگاه تفتناز دراستان ادلب، فرودگاه ابوظهوردرحلب و فرودگاه حمدان در استان ديرالزور را زير آتش خود بگيرند و يا راههای ارتباطی با آنها را قطع کنند.
به برآورد جرمی وايت ، کارشناس امور نظامی در موسسه مطالعات خاور نزديک در واشنگتن و افسراطلاعات پيشين ارتش آمريکا ، در شش ماه گذشته، ماهانه نزديک به ۸۵۰ نفر از نيروهای مخالف دردرگيريهای مختلف کشته شده اند و شمار کشته شدگان و زخميان نيرو های نظامی ماهانه به ترتيب حدود ۱۰۰۰ نفر و ۴۰۰۰ نفر بوده است. شواهد نشان ميدهد که يکانهای ارتش به سبب ناکاميهای گوناگون و تحمل تلفات انسانی روحيه متزلزلی دارند و اراده خود را برای اجرای عمليات آفندی از دست داده اند . به موازات اين، ارتش برای جايگزينی پرسنل از دست رفته و جذب افراد وطيفه که اکثريت نيروی زمينی آن را تشکيل ميدهند و سنی اند ، با مشکلات جدی روبرواست. بيشتر خلبانان نيروی هوائی سوريه نيز سنی اند.
در مقابل نشانه ها حکايت از آن دارد که نيرو های مخالف برای جايگزينی افراد کشته شده و جذب داوطلب مشکلی ندارند.
راه حل ديپلماتيک ؟
کوشش اخضر ابراهيمی، نماينده سازمان ملل و تتحاديه عرب ، برای برقراری آتش بس و توقف ارسال اسلحه به دو طرف به نتيجه ای نرسيده ومحتوای سخنرانی اخير بشار اسد و حمايت ايران و روسيه بر باقی ماندن او بر مسند قدرت ، حل بحران سوريه را از طريق ديپلوماسی ناممکن ميسازد.
نيرو های مخالف که تلفات سنگينی را متحمل شده اند نسبت به يکانهای نظامی روحيه بهتری دارند و گذشت زمان را به نفع خود ميدانند و بر اين باورند که با يک حمله گسترده به دمشق حکومت اسد را ساقط خواهند کرد. آنها از پيروزی قريب الوقوع خود سخن ميگويند و علاقه ای به کنار آمدن با رژيم اسد را ندارند. اضافه بر اين پس ازنزديک به دوسال مبارزه و خونريزی، دو طرف اعتمادی به يکديگر ندارند و بعيد به نظر ميرسد که گفتگو های سياسی و يا عقد قرارداد بين طرفين راه به جائی برد و يا مخالفان را متقاعد کند که اسلحه خود را به زمين بگذارند.
مهمتر اينکه در صورت عقد قرارداد يا توافق سياسی، نظارت بر اجرای آنرا چه سازمانی به عهده خواهد گرفت.. بر پايه برخی از گزارشها، در صورت قبول طرح اخضر ابراهيمی، سازمان ملل يک نيروی حافظ صلح به استعداد ده هزار نفر در سوريه مستقر خواهد کرد - سازمانی که سابقه عمليا تش برای حفظ صلح همواره رضايت بخش نبوده است و گذشته از آن بيشتر مردم سوريه علاقه ای به حضورسربازان کلاه آبی در کشورشان ندارند.
سراشيبی سقوط ، مرحله گذار
تاکنون ۴۵۰۰۰۰ نفر از شهروندان سوريه به طور رسمی و صد ها هزار نفر بطورغير رسمی به کشورهای همسايه سوريه پناهنده شده اند و درداخل اين کشور بيش از يک ميليون و نيم نفر جابجا شده اند که درشرايط بسيار بدی زندگی ميکنند.
اسد برای برون رفت ازبحران سوريه و بقا رژيم خود به ارتش پناه برده است در حاليکه انسجام و کارائی يکانهای آن در اثر فرسايش به شدت کاهش يافته است. مخالفان نيز به پيروزی نظامی چشم دوخته اند و کشور های غربی، از جمله آمريکا و کشورهای عمده عربی نيز از دو راه موجود برای حل بحران سوريه، يعنی بهره گيری از ديپلوماسی و پيروزی نظامی مخالفان اسد ، راه دوم را برگزيده اند.
سوريه در آستانه درگيريهای سرنوشت ساز قرار دارد و حکومت اسد به سراشيبی سقوط افتاده است و نحوه سقوط ، يعنی سقوط ناگهانی توام با فروپاشی ارتش و يا لغزيدن تدريجی با عقب نشينی يکانهای نظامی ازمناطق شهری و برگشت به پادگانها، ميزان هزينه جا بجائی قدرت را تعيين خواهد کرد. در هرصورت آشفتگی های اجتماعی، سياسی و اقتصادی مرحله گذارکه پس از سقوط حکومت اسد ظهورميکند سالهای تيره و تاری را برای سوريه رقم خواهد زد.
به گزارش سازمان ملل درجريان نا آراميهای ۲۱ ماه گذشته در سوريه دستکم ۶۰ هزار کشته شده اند.
پيشنهادات اسد
بشاراسد در طرح راهبردی خود برای پايان دادن به بحران سوريه پيشنهاداتی را مطرح کرد: قطع کمکهای مالی و تسليحاتی قدرت های خارجی به نيروهای مخالف؛ پس از آن ، قطع عمليات ارتش سوريه عليه مخالفان، برقراری آتش بس؛ تماس دولت با "شخصيت ها و احزاب سياسی" برای برپائی کنفرانس گفتگوی ملی؛ بعد، تشکيل مجلس موسسان اصلاح قانون اساسی وهمه پرسی تحت نظر دولت موقت؛ برگزاری انتخابات پارلمانی و تشکيل يک دولت جديد؛ ودر نهايت آزادی زندانيان سياسی.
بشار اسد در سخنرانی خود در سالن اپرای دمشق کسانی را که خواهان برکناری او از قدرت هستند و با نيرو های دولتی ميجنگند "تروريست"، "دشمنان خدا" و"دست نشاندگان غرب" توصيف کرد و هواداران او در سالن ياد شده با سر دادن شعار "خدا، بشار و ارتش ما " از او حمايت کردند. او دوماه پيش در مصاحبه ای با تلويزيون روسيه گفت بود : "در سوريه ميماند و تا زمان مرگ برای کشورش ميجنگد."
ناهمخوانی با واقعيات
سخنرانی تازه اسد که با سخنرانی شش ماه پيش او فرق چندانی ندارد، در حالی انجام گرفت که درگيری بين يکانهای نظامی سوريه و مخالفان او در نزديکی دمشق درروزهای اخير شدت بيشتری گرفته است و نيروهای دولتی با حمله های متمرکز خود سعی دارند از تسلط نيروهای مخالف بر شهرها و نقاط استراتژيک جلوگيری کنند.
با اينکه بشار اسد در سخنرانی خود به راه حل ديپلوماتيک برای برون رفت از بحران سوريه اشاره کرد ولی پيشنهاد های او بهره گيری از چنين راه حلی را نا ممکن ميکند. او بار مسئوليت بحران سوريه را تمام و کمال بدوش مخالفان انداخته و ازآنان خواسته است اسلحه خود را به زمين گذارند و به درگيری پايان دهند تا آتش بس برقرار شود - خواسته ای که رسيدن به آن ، با توجه به واقعيت های موجود در سوريه و تحولات منطقه ای چه از نظر نظامی و جه از نظر سياسی، دوراز انتظار است. به گفته وزير امور خارجه ترکيه به نظر ميرسد که " اسد خود را در اطاقی زندانی کرده و فقط گزارشهای نهاد های امنيتی را ميخواند."
فرسايش ارتش
اسد برای روياروئی با موج فزاينده نا آراميها تکيه گاهی جز ارتش سوريه و نيرو های امنيتی ندارد ولی شواهد نشان ميدهد که در چند ماه گذشته وضعيت اين ارتش که نزديک به ۷۰ در صد پرسنل کادر و ۸۰ درصد افسران نيروی زمينی آن علوی اند، به شدت متزلزل شده است. اقليتِ علويان که ۱۲ در صد جمعيت ۲۲ ميليون و پانصد هزارنفری سوريه را تشکيل ميدهند حاميان سرسخت بشار اسد اند و اکثريتِ سنی اين کشور، علويان را عاصبان قدرت ميدانند.
در چند ماه گذشته به علت فراگيری نا آراميها، ارتش سوريه سعی کرده است که در صحنه ميدانی با کاهش پراکند گی يکانها در مناطق جغرافيائی گسترده ، توجه خود را به دفاع از مناطق وشهرهای استراتژيک مانند دمشق معطوف کند.
اما به رغم روی آوردن به اين تاکتيک جديد ، توانائی دفاعی ارتش حتی برای عمليات محدود کاهش يافته و فرسايش يکانهای آن شدت گرفته است بطوريکه اين يکانها درچند مورد، به رغم برتری آتش و استفاده از توپخانه، هواپيما و حتی موشک مانند اسکاد، نتوانستند نيروهای مخالف را از مناطق استراتژيک پس زنند. ارتش سوريه به رغم بسيج بسياری از يکانهايش در تابستان گذشته نتوانست کنترل کامل شهر حلب را بدست گيرد و در حال حاضر در اين شهر، نيرو های مخالف جاده های مهم ارتباطی يکانهای نظامی با ارتش سوريه را کنترل ميکنند و پشتيبانی اين يکانها عمدتاً از راه هوا صورت ميگيرد. به عبارت ديگر "ارتش آزاد سوريه" يکانهای دولتی را که در بخشی از شهر حلب حضور دارند محاصره کرده است.
پيشروی نيروهای مخالف
در عرض ماههای گذشته نيرو های مخا لف چه در قالب " ائتلاف ملی نيروهای اپوزيسيون" و چه در قالب ساير گروهها مانند جبهه نصره هم توانائی نظامی خود را افزايش داده اند و هم تجربه رزمی بيشتری کسب کرده اند. اين نيرو ها همچنين با تصرف ايستگاههای بازرسی متعلق به ارتش و پاسگاههای پليس موفق شده اند اسلحه و مهمات بيشتری بدست آورند و خطوط مواصلاتی شماری از شهر ها مانند حلب و ايدليب را تحت کنترل خود در آورند. همين نيرو ها ضمن دريافت کمک ازعربستان سعودی ، قطر و چند کشور ديگر، در مواردی با پس زدن و شکست يکانهای نظامی توانسته اند خود را به سلاحهای ضد تانک ، موشکهای دوش پرتاب و آر پی جی نيزمجهز کنند.
نيروهای مخالف همچنين توانسته اند برخی از فردوگاههای مهم نظامی و غير نظامی کشور مانند فردوگاه دمشق ، فردوگاه تفتناز دراستان ادلب، فرودگاه ابوظهوردرحلب و فرودگاه حمدان در استان ديرالزور را زير آتش خود بگيرند و يا راههای ارتباطی با آنها را قطع کنند.
به برآورد جرمی وايت ، کارشناس امور نظامی در موسسه مطالعات خاور نزديک در واشنگتن و افسراطلاعات پيشين ارتش آمريکا ، در شش ماه گذشته، ماهانه نزديک به ۸۵۰ نفر از نيروهای مخالف دردرگيريهای مختلف کشته شده اند و شمار کشته شدگان و زخميان نيرو های نظامی ماهانه به ترتيب حدود ۱۰۰۰ نفر و ۴۰۰۰ نفر بوده است. شواهد نشان ميدهد که يکانهای ارتش به سبب ناکاميهای گوناگون و تحمل تلفات انسانی روحيه متزلزلی دارند و اراده خود را برای اجرای عمليات آفندی از دست داده اند . به موازات اين، ارتش برای جايگزينی پرسنل از دست رفته و جذب افراد وطيفه که اکثريت نيروی زمينی آن را تشکيل ميدهند و سنی اند ، با مشکلات جدی روبرواست. بيشتر خلبانان نيروی هوائی سوريه نيز سنی اند.
در مقابل نشانه ها حکايت از آن دارد که نيرو های مخالف برای جايگزينی افراد کشته شده و جذب داوطلب مشکلی ندارند.
راه حل ديپلماتيک ؟
کوشش اخضر ابراهيمی، نماينده سازمان ملل و تتحاديه عرب ، برای برقراری آتش بس و توقف ارسال اسلحه به دو طرف به نتيجه ای نرسيده ومحتوای سخنرانی اخير بشار اسد و حمايت ايران و روسيه بر باقی ماندن او بر مسند قدرت ، حل بحران سوريه را از طريق ديپلوماسی ناممکن ميسازد.
نيرو های مخالف که تلفات سنگينی را متحمل شده اند نسبت به يکانهای نظامی روحيه بهتری دارند و گذشت زمان را به نفع خود ميدانند و بر اين باورند که با يک حمله گسترده به دمشق حکومت اسد را ساقط خواهند کرد. آنها از پيروزی قريب الوقوع خود سخن ميگويند و علاقه ای به کنار آمدن با رژيم اسد را ندارند. اضافه بر اين پس ازنزديک به دوسال مبارزه و خونريزی، دو طرف اعتمادی به يکديگر ندارند و بعيد به نظر ميرسد که گفتگو های سياسی و يا عقد قرارداد بين طرفين راه به جائی برد و يا مخالفان را متقاعد کند که اسلحه خود را به زمين بگذارند.
مهمتر اينکه در صورت عقد قرارداد يا توافق سياسی، نظارت بر اجرای آنرا چه سازمانی به عهده خواهد گرفت.. بر پايه برخی از گزارشها، در صورت قبول طرح اخضر ابراهيمی، سازمان ملل يک نيروی حافظ صلح به استعداد ده هزار نفر در سوريه مستقر خواهد کرد - سازمانی که سابقه عمليا تش برای حفظ صلح همواره رضايت بخش نبوده است و گذشته از آن بيشتر مردم سوريه علاقه ای به حضورسربازان کلاه آبی در کشورشان ندارند.
سراشيبی سقوط ، مرحله گذار
تاکنون ۴۵۰۰۰۰ نفر از شهروندان سوريه به طور رسمی و صد ها هزار نفر بطورغير رسمی به کشورهای همسايه سوريه پناهنده شده اند و درداخل اين کشور بيش از يک ميليون و نيم نفر جابجا شده اند که درشرايط بسيار بدی زندگی ميکنند.
اسد برای برون رفت ازبحران سوريه و بقا رژيم خود به ارتش پناه برده است در حاليکه انسجام و کارائی يکانهای آن در اثر فرسايش به شدت کاهش يافته است. مخالفان نيز به پيروزی نظامی چشم دوخته اند و کشور های غربی، از جمله آمريکا و کشورهای عمده عربی نيز از دو راه موجود برای حل بحران سوريه، يعنی بهره گيری از ديپلوماسی و پيروزی نظامی مخالفان اسد ، راه دوم را برگزيده اند.
سوريه در آستانه درگيريهای سرنوشت ساز قرار دارد و حکومت اسد به سراشيبی سقوط افتاده است و نحوه سقوط ، يعنی سقوط ناگهانی توام با فروپاشی ارتش و يا لغزيدن تدريجی با عقب نشينی يکانهای نظامی ازمناطق شهری و برگشت به پادگانها، ميزان هزينه جا بجائی قدرت را تعيين خواهد کرد. در هرصورت آشفتگی های اجتماعی، سياسی و اقتصادی مرحله گذارکه پس از سقوط حکومت اسد ظهورميکند سالهای تيره و تاری را برای سوريه رقم خواهد زد.
