«از الجزایر تا متروپلیتن»؛ ۱۰ جنجال آمریکایی مجلس ایران
احسان مهرابی
«از الجزایر تا متروپلیتن»؛ ۱۰ جنجال آمریکایی مجلس ایران
در مشروح مذاکرات مجلس ایران، از «سگ دختر اوباما» تا رابطه «بیل و مونیکا» را می‌توان یافت. تاکنون تحقیقی درباره دفعات نام بردن از آمریکا در مجلس ایران انجام نشده اما حداقل در نطق‌های نمایندگان این نام حتی بیشتر از نام ایران به کار می‌رود. اکثریت نمایندگان مجلس در آغاز نطق‌های پیش از دستور پس از عرض سلام به رهبری، القابی چون جنایتکار را نثار آمریکا می‌کنند، بدون اینکه نامی از ایران ببرند.
هر چند مجلس ایران در سیاست خارجی هیچگاه نقش محوری نداشته و همواره متأثر از دستگاه‌های دیگر عمل کرده اما موضوع رابطه با آمریکا در مجالس مختلف پس از انقلاب حاشیه‌ساز شده است. در مجالس اول تا سوم هاشمی رفسنجانی به دلیل جایگاه خود در فرماندهی جنگ ایران و عراق در برخی از مناسبات بین دو کشور نقش محوری داشت. این نقش‌آفرینی اما تنها به محدود به شخص او بود و مجلس در این فرآیند دخالت داده نمی‌شد.
سرنوشت گروگان‌ها در دست مجلس
«در انقلاب که چرتکه نمی‌اندازند». می‌گویند این جمله را بهزاد نبوی در پاسخ به منتقدان «بیانیه الجزایر» گفته است. منتقدانی از عزت‌الله سحابی گرفته تا علی‌اکبر ولایتی. وقتی که پرونده اشغال سفارت آمریکا گره خورد، آیت‌الله خمینی در ۱۴ اسفند ۵۸ به مجلسی که بنا بود سه ماه بعد در خرداد ۵۹ تشکیل شود، اختیار حصل و فصل ماجرا را داد.
در دهم مهرماه ۱۳۵۹ سیدعلی خامنه‌ای، محمد موسوی خوئینی‌ها، محمد یزدی، علی‌اکبر پرورش، سیدمحمد خامنه‌ای، سید محمدکاظم موسوی بجنوردی و علی‌اکبر ناطق نوری اعضای کمیسیون ویژه رسیدگی به مسئله گروگان‌ها شدند. کمیسیونی که حق هیچ گونه مذاکره مستقیم و غیرمستقیم با آمریکا را نداشت.
در نهایت مجلس پس از بحث‌های فراوان به دولت اجازه مذاکره درباره آزادی گروگان‌ها را داد و بهزاد نبوی مسئولیت این امر را عهده‌دار شد. با امضای بیانیه الجزایر در ۲۹ دی ماه ۱۳۵۹ گروگان‌ها در تاریخ ۳۰ دی همان سال آزاد شدند اما تبعات حقوقی این بیانیه سال‌ها دامن‌گیر ایران بود.
۲۲ آذر ۱۳۶۰ بهزاد نبوی به مجلس رفت تا از لایحه‌ای دفاع کند که برای «استفاده از خدمات اشخاص حقیقی وحقوقی ایرانی و خارجی در برابر آمریکا» به مجلس ارائه شده بود. او به نمایندگان توضیح داد که پس از بیانیه الجزایر آمریکایی‌ها گروه‌های حقوقی و وکلای زیادی را به کار گرفته‌اند و ایران نیز برای به‌کارگیری وکلای ایرانی و خارجی نیاز به مصوبه مجلس دارد. این مصوبه هم پس از بحث‌های فراوان به تصویب مجلس ایران رسید.
ماجرا البته تا مجلس هشتم هم کش آمد و در تاریخ ۳۱ اردیبهشت ۱۳۸۷ مجلس هشتم گزارش تحقیق و تفحص از «روند داوری ایران - ایالات متحده آمریکا» را ارائه کرد. این گزارش نقض‌هایی از روند این داوری را مطرح و اتهاماتی نیز نثار مدیران «دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران» کرد.
طرح اخراج محمد خامنه‌ای از مجلس
سفر مک فارلین به ایران سال‌ها موضوع تصفیه حساب‌های داخلی در ایران بوده است. از مباحث مطرح شده درباره سیدمهدی هاشمی برادر داماد آیت‌الله منتظری گرفته تا حمله به محمد خامنه ای. ۲۹ آبان سال ۱۳۶۵ احمد خمینی به هاشمی رفسنجانی خبر داد که آیت‌الله خمینی حمله شدیدی به هشت نمایندگان سؤال‌کننده از وزیر امور خارجه درباره ماجرای مک فارلین کرده است. محمد خامنه‌ای و جلال‌الدین فارسی از جمله این نمایندگان بودند.
آیت‌الله خمینی در سخنان خود گفت که «من هیچ توقعی نداشتم از بعض این اشخاص، ولو بعضی‌شان در نظر من پوچ‌اند، لکن از بعضی از این اشخاص که سابقه دارند هیچ توقع نداشتم که در این زمان که باید فریاد بزنند سر آمریکا، فریاد می‌زنند سر مسئولین ما! چه شده است؟ شماها چه‌تان است؟ چه کردید شماها؟»
پس از این سخنان تعدادی از نمایندگان خواستار اخراج طراحان این سؤال از مجلس شدند اما در نهایت ماجرا با پس گرفته شدن سؤال به اتمام رسید.
درخواست «تماس تلفنی با ریگان»
هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود به صورت سربسته از پیام‌های فراوانی گفته که بین او و آمریکایی‌ها رد و بدل شده است. در این میان او از تلفن‌های اسرارآمیز هم گفته، از جمله اینکه در ۲۱ بهمن ۱۳۶۵ در خاطرات خود نوشته است که «شخصی به نام دکتر رابرت از آمریکا، تلفنی پیشنهاد کرده که من با شماره تلفنی که داده با ریگان، رئیس‌جمهور آمریکا، تماس بگیرم. آن را توطئه‌ای تلقی کردم و جواب ندادم. گفتم روی شخص گوینده که خود را عضو روزنامه «مورنینگ نیوز» معرفی کرده تحقیق شود.»
پس از گفت‌وگوی تلفنی روحانی و اوباما یک بار دیگر ماجرای تماس ناکام جرج بوش پدر با هاشمی رفسنجانی بر سر زبان‌ها افتاد. ماجرایی که البته مربوط به دوره ریاست جمهوری هاشمی بود.
حمله به مقاله مذاکره مستقیم مهاجرانی
این روزها عطاءالله مهاجرانی از خاطرات حمله به یادداشت «مذاکره مستقیم» در اردیبهشت سال ۶۹ گفته است. او از حمله چهره‌های جناح مشهور به چپ هم در امان نماند. از علی‌اکبر محتشمی‌پور گرفته تا صادق خلخالی و هادی غفاری.
هادی غفاری در نطق پیش از دستور خود در مجلس حمله شدیدی به مقاله مهاجرانی کرد و از او به عنوان فردی نام برد که «نامه‌ای به سود مجاهدین خلق امضا کرده است». گوهرالشریعه دستغیب، حسین مظفری‌نژاد، و عیسی ولایی هم در نطق‌های پیش از دستور خود مهاجرانی را بی‌نصیب نگذاشتند.
ملاقات کروبی با سناتورهای آمریکایی
مهدی کروبی به هنگام شرکت در اجلاس بین‌المجالس در نیویورک
پس از حذف نهضت آزادی از عرصه مدیریت جمهوری اسلامی مهدی کروبی بلندپایه‌ترین مقامی است که به صورت رودررو با مقامات آمریکایی گفت‌وگو کرده است.
رئیس مجلس ششم در شهریور ۱۳۷۹، زمانی که برای شرکت در اجلای بین‌المجالس به نیویورک سفر کرد، هنگام بازدید از موزه متروپلیتن با سناتورهای آمریکایی روبه‌رو شد و به درخواست آنها برای گفت‌وگویی کوتاه پاسخ مثبت داد.
این ملاقات به عنوان تنها ملاقات رئیس مجلس ایران با مقامات آمریکایی ثبت شده و در مجالس دیگر تکرار نشد.
«همه چیز آنجاست»
«همه چیز آنجاست» جمله‌ای بود که بهروز افخمی، نماینده تهران در مجلس ششم، به نقل از پسرش درباره آمریکا بیان کرد. افخمی گفت که پسرش از نماینده شدن او گلایه دارد، چرا که مهاجرتشان به آمریکا را به تعویق انداخته است.
این سخنان افخمی واکنش‌های بسیاری را برانگیخت تا آن جا که طرح‌هایی از چهره او با پرچم آمریکا در نمازجمعه تهران توزیع شد و برخی نمایندگان در داخل مجلس و در اعتراض به او شعار «مرگ بر آمریکا» سر دادند.
فرصت افغانستان برای ایران
پس از حمله آمریکا به افغانستان، مجلس ششم کمیسیون ویژه‌ای برای بررسی تبعات این حمله تشکیل داد. غلام‌حیدر ابراهیمبای سلامی در مقام سخنگوی «کمیسیون ویژه مجلس» به سیدمحمد خاتمی، رئیس‌جمهور وقت، نامه نوشت و خواستار گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا شد. این پیشنهاد همانند پیشنهادهای گذشته اعتراض نمایندگان محافظه‌کار و حتی برخی از نمایندگان طیف چپ نظیر قدرت‌الله علیخانی را برانگیخت.
پیشنهادهای نمایندگان مجلس ششم برای گفت‌وگوی مستقیم با مقامات آمریکایی به این سخنان ختم نشد. مدتی بعد صحبت‌هایی از بهزاد نبوی، نایب رئیس مجلس، در یکی از جلسات غیرعلنی کمیسیون‌ها نقل شد که گفته بود «هر جا مقامات آمریکایی را ببیند با آنها دست می‌دهد و صحبت می‌کند».
کنگره آمریکا، مکانی توریستی
پیش از سفر سه نماینده مجلس هشتم به اجلاس پاییزه بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول، محمدرضا تابش، نماینده اردکان و خواهرزاده خاتمی، به خبرنگاران از حاشیه‌های احتمالی این سفر گفته بود.
تابش و دو نماینده دیگر در این سفر ضمن بازدید از کنگره آمریکا به دفتر یکی از نمایندگان کنگره رفته و با او گفت‌وگو کردند.
غلامرضا مصباحی مقدم و کاظم دلخوش، نمایندگان اصولگرای مجلس، اما بر اثر فشارها گفتند که مقصودشان از این بازدید تنها بعد توریستی کنگره بوده و این بازدید هم جنبه شخصی داشته است.
رونمایی از نامه نمایندگان کنگره
در سال ۸۷ کاظم جلالی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، نامه‌های نمایندگان کنگره آمریکا را در حضور خبرنگاران پارلمانی رونمایی کرد. آغاز نامه‌نگاری‌ها اما به مجلس هفتم باز می‌گشت و حتی در آن زمان موضوع سفر نانسی پلوسی رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به ایران مطرح شد.
برخی نمایندگان مجلس از این پیشنهاد استقبال و چنین سفری را «آبرومندانه‌ترین روش جهت غلبه بر ابرهای تیره حاکم بر روابط دو کشور» توصیف کردند، اما بلافاصله خبر تمایل پلوسی برای سفر به ایران تکذیب و ماجرای این سفر مختومه شد.
واکنش‌ها به گفت.وگوی تلفنی اوباما و روحانی
گفت‌وگوی تلفنی رؤسای جمهور دو کشور ایران و آمریکا روابط دو کشور را بار دیگر در مجلس ایران مطرح کرده است. نمایندگان اما همانند گذشته طرح مشخصی ندارند و تنها به موضع‌گیری سیاسی اکتفا می‌کنند.
موضع‌گیری‌هایی که از محکوم کردن تماس تلفنی روحانی و اوباما شروع شده و تا پیشنهاد تشکیل گروه دوستی پارلمانی با آمریکا امتداد پیدا می‌کند. برخی نمایندگان مجلس هم اصل ماجرا را به کناری نهاده و سخنان هاشمی رفسنجانی به نقل از آیت‌الله خمینی درباره حذف شعار مرگ بر آمریکا را بهانه‌ای برای حمله به او قرار داده‌اند.
تنها شانس مجلس ایران برای نقش‌آفرینی در ماجرای رابطه با آمریکا این است که رهبر جمهوری اسلامی برای کاهش هزینه‌های سیاسی مأموریت این تصمیم‌گیری را به مجلس محول کند. پیشنهادی که برخی نمایندگان مجلس هشتم در گفت‌وگو با روزنامه اعتماد ملی مطرح کردند، اما جدی گرفته نشد.
رضا خاتمی، نایب رئیس مجلس ششم، در مصاحبه‌ای گفته بود که «مذاکره با آمریکا یک رانت است». فعلاً اما گویا مجلس ایران شانسی برای رقابت با دیگر دستگاه‌ها برای کسب این رانت ندارد.
-------------------------------------------------------------------------
* احسان مهرابی، خبرنگار پارلمانی روزنامه توقیف‌شده اعتماد ملی بود. این روزنامه‌نگار سیاسی هم‌اکنون ساکن آلمان است.
** نظرات طرح شده در این یادداشت، الزاماً بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
