چهار ماه بعد از شروع تحریم واردات نفت ایران از سوی اتحادیه اروپا، منابع بین‌المللی از کاهش باز هم بیشتر تولید نفت ایران خبر می‌دهند. گفت‌وگوی اقتصادی روز رادیو فردا با فریدون خاوند، کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه در پاریس، به همین موضوع می‌پردازد.
بعد از گذشت چهار ماه از شروع تحریم خرید نفت ایران از سوی اتحادیه اروپا، رستم قاسمی وزیر نفت جمهوری اسلامی اعلام کرده است که کشورش هیچ مشکلی از لحاظ تولید و صدور نفت ندارد و همچنان چهار میلیون بشکه نفت در روز تولید می‌کند. منابع بین‌المللی در این مورد چه می‌گویند؟
با وجود این همه منبع معتبر، گفته‌های آقای قاسمی آن هم در کنفرانس انرژی دوبی، در حضور کارشناسانی که به هر حال از کم و کیف قضایای مربوط به تولید و تجارت نفت خبر دارند، مسلماً به بالا رفتن درجه اعتبار صاحب منصبان جمهوری اسلامی کمکی نمی‌کند.
روز چهارشنبه رویترز با انجام یک تحقیق و پرسش از نهادهایی که اسم بردم، کل تولید نفت ایران را در ماه اکتبر دو میلیون و ۶۷۰ هزار بشکه در روز ارزیابی می‌کند که، به گفته همان خبرگزاری، پایین‌ترین سطح تولید نفت است در ایران از سال ۱۹۸۸ تا امروز، یعنی در ۲۴ سال گذشته.
به بیان دیگر در فاصله پاییز سال گذشته تا پاییز امسال، تولید نفت ایران یک میلیون بشکه در روز کاهش یافته و صادرات نفت ایران هم به همین اندازه کم شده و حتی احتمالاً صادرات ایران یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته است.
چه عواملی بیش از همه در کاهش تولید و صدور نفت ایران به بازارهای جهانی مؤثر بوده‌اند؟
تضییقات بسیار شدید آمریکا در عرصه مالی و بانکی و هماهنگی کامل بین امریکا و اروپا در مورد سیستم پرداخت‌های مالی، بیمه و حمل و نقل که کار مبادله میان ایران و سایر کشورها را بسیار مشکل کرده.
اتحادیه اروپا از ماه ژوییه به این طرف خرید نفت از ایران را کلاً قطع کرده، ولی دیگر مشتریان سنتی نفت ایران، از جمله ژاپن، هند، چین، آفریقای جنوبی و ترکیه هم خرید نفت از ایران را به مقدار قابل ملاحظه‌ای کاهش داده‌اند.
ایران مجبور است برای تحویل نفت بیش ار بیش از ناوگان تانکرهای خودش استفاده بکند، ولی این کار با تأخیرها و پیچیدگی‌های زیاد همراه است.
جای خالی نفت ایران را در این بازارها عربستان سعودی پر می‌کند و همین طور عراق که برنده اصلی تحریم‌هایی است که بر ایران وارد شده، چون عراق با استفاده از این فرصت طلایی جای ایران را به عنوان دومین تولیدکننده نفت «اوپک» تصاحب کرده و به تدریج و برای درازمدت در بازارهای سنتی نفت ایران جا خوش می‌کند.
کاهش تولید و صادرات نفت ایران چه پیامدهایی برای بازار جهانی نفت دارد؟
در میان سناریوهایی که از سوی مؤسسات تحقیقاتی بین‌المللی ارائه می‌شود، سه سناریو جدی‌تر از همه به نظر می‌رسند:
سناریوی اول این که با تداوم و حتی تشدید تحریم‌های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی، ایران به یک تولیدکننده کاملاً حاشیه‌ای نفت تبدیل بشود، ولی با همین تولید محدود هم بتواند زندگی اقتصادی‌اش را، البته به سختی، اداره کند و دوام بیاورد، در سطحی مشابه عراق دوره صدام حسین که به کمک برنامه معروف به «غذا در برابر نفت» سال‌ها دوام آورد. در این صورت تنشی در بازار جهانی نفت پیش نمی‌آید.
سناریوی دوم واکنش شدید ایران است به این تحریم‌ها، از جمله قطع کامل صادرات نفت از سوی ایران، یا همان رویدادی که رستم قاسمی، وزیر نفت جمهوری اسلامی، از آن زیر عنوان «طرح شماره دو» یا «پلان بی» یاد کرده است. به گفته او هدف از اجرای این طرح اداره کشور بدون درآمدهای نفتی است. آقای قاسمی می‌گوید که اگر شما (غربی‌ها) تحریم نفت را افزایش دهید، ما صادرات نفتمان را به جهان قطع خواهیم کرد. این تهدید آقای قاسمی به خودی خود چندان مؤثر نیست. اگر صادرات کنونی ایران (بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون بشکه) قطع بشود، دیگر تولیدکنندگان از جمله عراق به آسانی جای خالی ایران را پر خواهند کرد. ولی اگر تهدید آقای قاسمی با اقدامات دیگری مثلاً بستن تنگه هرمز و شدت گرفتن تنش در منطقه خلیج فارس همراه باشد، در این صورت اوج‌گیری چشمگیر بهای نفت حتمی خواهد بود.
و سرانجام سناریوی سوم می‌تواند دست‌یابی به نوعی مصالحه میان ایران و غرب بر سر پرونده هسته‌ای باشد، همراه با سبک شدن تدریجی تحریم‌های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی. در این صورت کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی یک احتمال بسیار جدی است. البته اگر چنین شود، بازگشت تولید نفت ایران به سطح دو سال پیش و فتح دوباره بازارهای از دست رفته نفت ایران، به زمانی نسبتاً طولانی نیاز خواهد داشت.
