تحولات سینمای ایران در سال ۹۳ بیش از هر چیز متاثر از اتفاقات سال قبلش بود. اتفاقاتی که در سی و دومین دوره جشنواره فیلم فجر روی داد باعث شد تا سایه‌اش بر تمام وجوه سینمای ایران سنگینی کند. مدیران سینمایی دولت حسن روحانی در سال ۹۳ پس از تجربه سخت مواجهه با منتقدانِ عملکردشان در جشنواره قبلی فیلم فجر، بیش از هر چیز می‌کوشیدند آرامش را بر سینما فراهم کنند.
آنها، هم در عرصه تولید فیلم‌های جدید و هم در اکران فیلم‌ها سیاست دوری از تنش را برگزیدند و با دور کردن سینماگران از پرداختن به مضامین حساسیت‌برانگیز، کوشش کردند حاشیه امنی برای خود و سینما از حملات منتقدان ایجاد کنند.
این چنین بود که در سال ۹۳ همچنان فیلم‌های حساسیت‌برانگیز جشنواره سی و دوم فیلم فجر مانند «عصبانی نیستم» و «قصه‌ها» اکران نشدند و تلاش‌ها برای نمایش فیلم «خانه پدری» هم با مقاومت مخالفان، تنها به نمایشی دو روزه در یک سینما منتهی شد.
قدرت‌نمایی منتقدان
در سال ۹۳ سینمای ایران شاهد ادامه مخالفت برخی نهادهای خارج از مجموعه دولت با برنامه‌های مدیران سینمایی بود که در راس آنها کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی قرار داشت. این کمیسیون با انتشار فهرستی از ۸ فیلمی که اعتقاد داشت نباید به نمایش درآیند، عملا مدیران سینمایی را در موضعی دفاعی قرار داد.
احمد طالبی‌نژاد منتقد و نویسنده سینمایی شناخته‌شده ساکن تهران در ارزیابی عملکرد مدیران سینمایی در سال ۹۳ با تاکید بر لزوم در نظرگرفتن شرایط کلی کشور، به دخالت نهادهای دیگر در امور سینمایی اشاره می‌کند: «به طور کلی همه مدعی هستند، من هم ممکن است مدعی باشم که مدیریت سینمایی محتاط شده. ولی متاسفانه شرایط کلی کشور به گونه‌ای است که به نظر من هر مدیری را حتی دموکرات‌ترین مدیر را الان بگذارند ناچار است کج دار و مریز رفتار کند. برای اینکه متاسفانه نیروهایی خارج از وزارت ارشاد در کار فرهنگ و هنر خیلی دخالت می‌کنند.»
آقای طالبی‌نژاد با بیان اینکه نمی‌خواهد از مدیران سینمایی جانبداری کند، ادامه می‌دهد: «واقعیت این است که مدیریت کردن در چنین شرایطی که شما احساس می‌کنید اختیار خیلی چیزها دستت نیست، خیلی سخت است. مثلا‌ً قوه‌ای می‌رود کنسرتی را تعطیل می‌کند. در حالی که نسبتی با ماجرای فرهنگ و هنر هم ندارد. در مورد سینما هم همین جور است. یعنی مدعیانی پیدا شده‌اند از بعضی نمایندگان مجلس بگیر تا نمایندگان قوه‌های دیگر و نهادهای دینی و مذهبی و فرهنگی دیگر که اینها مانع‌تراشی می‌کنند. حالا می‌شود گفت از این جهت که حفظ تمامیت سینمای ایران خیلی مهم است، شاید می‌توانیم حق بدهیم به مدیران که به قول معروف کمی تا قسمتی احتیاط کنند. اما اگر قرار باشد که این وضعیت ادامه پیدا کند خب طبعا‌ً خیلی چیز بدی است و باید یک فکری کرد.»
رئیس دیپلمات
حجت‌الله ایوبی، رئیس سازمان سینمایی با آنکه در سال ۹۳ کوشش کرد با مدیریت حوزه تولید و اکران فیلم‌ها از حجم حساسیت‌ها پیرامون سینما بکاهد، همزمان نشانه‌های مختلفی در همراهی متقابل با سینماگران و منتقدانش نشان داد.
او پس از توقف اکران فیلم «خانه پدری» از سینماگران عذرخواهی کرد و در منازعه کلامی پیش آمده میان عباس کیارستمی و ابراهیم حاتمی‌کیا باوجود مطرح شدن موضوع جنگ ایران و عراق تلاش کرد موضعی علیه هیچ کدام نگیرد.
با این همه در زمان نمایش فیلم «تاکسی» در جشنواره فیلم برلین با نگارش نامه سرگشاده‌ای، مدیران جشنواره برلین را به سیاست‌زدگی متهم کرد. این سیاست که در روزهای آخر سال با حمایت بیشتر از سینماگران همراه شد، به گفته آزاده کریمی روزنامه‌نگار سینمایی روشی دیپلماتیک و نشأت گرفته از سوابق حجت‌الله ایوبی است: «آقای ایوبی در حداقل این دوره یک ساله اخیر به شدت یک سیاست دیپلماتیک را که قبلا‌ً هم در آن کارآمد بودند و فعالیت می‌کردند در سینما هم دارند اجرا می‌کنند. به این معنی که از هر دو سمت جانب نگه می‌دارند. یعنی هم طرف منتقدان خودشان را گرفته‌اند و هم طرف سینماگران را. من فکر می‌کنم همین که از سینماگران این عذرخواهی ساده هم اتفاق می‌افتد، اتفاق خوبی است.»
افزایش فروش همزمان با افزایش سالن
در اکران سینماها، سال ۹۳ شاهد اتفاقات قابل توجهی بود. در این سال با اضافه شدن چند مجموعه سینمایی به چرخه اکران بر ظرفیت نمایشی فیلم‌ها افزوده شد و همزمان، با اکران فیلم «شهر موش‌ها ۲» رکورد فروش فیلم‌ها در سینمای ایران هم شکسته شد. فیلم شهر موش‌های ۲ توانست نزدیک به ۱۱ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان در کل ایران فروش کند.
علاوه بر فیلم شهر موش‌ها، فیلم‌های «طبقه حساس» و «آتش بس ۲» هم از جمله فیلم‌های پرفروش سال بودند و علی جنتی وزیر ارشاد از مجموع فروش ۵۲ میلیارد تومانی سینما به عنوان موفقیتی برای مجموعه مدیریت فرهنگی کشور یاد کرد.
علیرضا داودنژاد نویسنده و کارگردان شناخته شده و سازنده فیلم‌هایی چون «مرهم» و «کلاس هنرپیشگی»، دیجیتال شدن پخش فیلم‌ها را از عوامل مهم در استقبال بیشتر از فیلم‌ها در سال ۹۳ می‌داند: «اتفاقی که در این یکی دو سال افتاده و اتفاق مثبتی است این است که سینما وارد این چرخه به روز شدن فن‌آوری شده. پخش و نمایش هم وارد این چرخه دیجیتال شد. یعنی حالا به جای یک کپی، هارد دیسکی، به تعداد مشخصی امکان نمایش به سالن داده می‌شود و به این ترتیب کاملا‌ً هم قابل ارزیابی است که چند نوبت نمایش هر فیلم دارد. یعنی این اتفاق باعث شد که اولا‌ً کار پخش خیلی ساده‌تر شد، امکان اکران همزمان در تعداد زیادی از سالن‌ها فراهم شد و در مجموع هم امکان جذب مخاطب بیشتر شد و هم به وسیله این هاردها که تعداد نمایش معینی را ممکن می‌کنند، افزایش نظارت هم ممکن شد. این است که به نظر من بخشی از این بالا رفتن درآمد سینما در کل برمی‌‌گردد به وارد شدن چرخه توزیع و نمایش به این فن‌آوری دیجیتال.»
تشکیل گروه هنر و تجربه
در سال ۹۳ در حالی حدود ۱۲ و نیم میلیون نفر در ایران به سینماها رفتند که بیش از ۷۰ فیلم در سینماها به نمایش درآمدند. از این تعداد، ۱۴ فیلم در گروه جدیدی به نام هنر و تجربه اکران شدند که در همین سال تشکیل شد. هدف از تشکیل این گروه، نمایش فیلم‌های متفاوت و غیر متعارفی بود که با حمایت دولت از سالن‌های نمایش‌دهنده این فیلم‌ها، قرار است امکانی مستمر برای اکران آنها فراهم کند. با آنکه درباره تشکیل این گروه و میزان استقبال از فیلم‌ها نظرات مختلفی مطرح شده اما به اعتقاد برخی از ناظران تحولات سینمایی از جمله احمد طالبی‌نژاد تشکیل این گروه از اتفاقات مثبت سال گذشته است:«سال‌های سال تعدادی فیلم داشتیم که اینها نه به دلیل ممیزی بلکه به این دلیل که هیچ سینماداری حاضر نمی‌شد اینها را اکران کند همینطور روی هم تلنبار شده بودند و اغلب‌شان فیلم‌های خیلی خوبی بودند. تلاش‌هایی شده بود مثلا‌ً چند سالی گروه آسمان باز یا گروه‌های شبیه به این درست کرده بودند. ولی بعد از یکی دو فیلم که مثلا‌ً فروش خوبی نداشتند فعالیت‌شان متوقف شد. به نظر من یکی از مهمترین رویدادهای سینمایی در سال گذشته تشکیل همین گروه سینمایی هنر و تجربه بود که به رغم کم و کاستی‌هایی که دارد، واقعیت این است که اتفاق خیلی فرخنده‌ای است و خوشبختانه هم استقبال خوبی از آن شده. البته نه به اندازه اکران عمومی. ولی به هر حال طالبان فیلم‌های متفاوت یا غیر متعارف حالا دیگر می‌دانند که در کل تهران و چند شهر دیگر جاهایی هست که می‌شود فیلم‌های متفاوت را در آنجا دید. به نظر من کسانی که این را راه انداخته‌اند خیلی تصمیم‌شان جدی است و اگر مانع‌تراشی هم نشود خیلی خوب جلو می‌روند.»
خرس طلایی جنجالی
از نظر حضورهای بین‌المللی سینمای ایران در سال ۹۳ توانست به مهمترین جایزه چند سال اخیرش پس از اسکار فیلم «جدایی نادر از سیمین» دست یابد. جعفر پناهی، فیلمسازی که همچنان به حکم دادگاه از ساخت فیلم و خروج از ایران و انجام مصاحبه ممنوع است با فیلم «تاکسی»، خرس طلایی جشنواره فیلم برلین را کسب کرد. ساخت این فیلم و اهدای جایزه اصلی این جشنواره معتبر به آن، سبب‌ساز رواج گسترده نظرات مختلف درباره سیاسی یا غیرسیاسی بودن این جایزه شد.
در سال ۹۳ فیلم «قصه‌ها» ساخته رخشان بنی‌اعتماد هم که هنوز در ایران فرصت اکران عمومی نیافته یک جایزه مهم دیگر برای سینمای ایران بدست آورد. این فیلم برنده جایزه بهترین فیلمنامه از نظر هیئت داوران هفتاد و یکمین دوره جشنواره فیلم ونیز شد.
برگزیدگان منتقدان
در سال ۹۳ منتقدان ایرانی بیش از گذشته به فیلم‌های فیلمسازان جوان اقبال نشان دادند. از آن جمله فیلم‌های «ماهی و گربه» ساخته غیرمتعارف شهرام مکری و «پرویز» ساخته مجید برزگر در چند نظر سنجی مختلف به عنوان فیلم‌های برگزیده سال معرفی شدند.
