یک پژوهش میدانی که به تازگی تاجیکستان صورت گرفته نشان می‌دهد که شبکه فارسی‌زبان جِم‌تی‌وی مخاطبان بیشتری را به نسبت شبکه‌های روس‌زبان به خود جلب کرده است.
نتایج این پژوهش که این هفته در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، در یک نشست خبری اعلام شد، نشان می‌دهد که مخاطبان شبکه‌های روسی به نسبت سال ۲۰۱۹ کاهش یافته‌اند و حالا تاجیک‌های بیشتری ترجیح می‌دهند که به جای شبکه‌های روس‌زبان، شبکه‌های فارسی‌زبان یا ازبک را تماشا کنند.
این پژوهش نشان می‌دهد که برای نخستین بار، جایگاه شبکه روس‌زبان در میان مخاطبان تاجیک به جایگاه سوم تنزل یافته است و به طور مشخص شبکه ان‌تی‌وی روسیه هم اکنون در جایگاه پنجم قرار دارد.
جِم برای تاجیک‌ها جذاب‌تر است
این پژوهش جامعه آماری آن دو هزار و ۵۰۰ شهروند تاجیک بوده، نشان می‌دهد که در حال حاضر محبوب‌ترین شبکه خارجی برای مخاطبان تاجیک، شبکه فارسی‌زبان جم‌تی‌وی است و شهرت این شبکه ماهواره‌ای در تاجیکستان به دلیل سریال‌های تلویزیونی است که از آن پخش می‌شود.
جم‌تی‌وی که در سال ۲۰۰۶ با نام کامل گروه سرگرمی عمومی و رسانه‌ای، کار خود را در لندن آغاز کرد مجموعه‌ای از شبکه‌های تلویزیونی است که دامنه وسیعی از برنامه‌های سرگرم‌کننده را به مخاطبان خود عرضه می‌کند و در ایران هم از جمله به واسطه پخش سریال‌های ترکیه‌ای، کره‌ای و غربی شهرت دارد.
بر اساس گزارش بخش تاجیکستان رادیو آزادی، پیش از این تلویزیون طلوع در افغانستان جایگاه بهتری در میان مخاطبان تاجیک داشت. اما پس از قدرت گرفتن طالبان در افغانستان، محدودیت و فشار بر فعالیت این تلویزیون غیردولتی بیشتر شده است.
در عین حال بر اساس این پژوهش، میزان گرایش به تلویزیون‌های افغانستان پس از قدرت گرفتن طالبان کمتر شده، که این کاهش مرتبط با افزایش برنامه‌های پشتو زبان در تلویزیون‌های افغانستان است.
پس از جم‌تی‌وی، شبکه‌های تلویزیونی زور و یوشلار، محبوب مخاطبان تاجیک هستند و ساکنان مناطق مرزی تاجیکستان و ازبکستان، برنامه‌های این دو شبکه تلویزیونی را جذاب می‌دانند.
نبی یوسف‌اف، که این پژوهش از جمله زیر نظر او انجام شده، می‌گوید که کاهش علاقه‌مندی به شبکه‌های روس‌زبان مرتبط با آشنایی کمتر با زبان روسی میان نسل جوان است.
با این حال این پژوهش می‌گوید که به رغم کاهش میزان تماشای تلویزیون‌های روسی، این شبکه‌ها همچنان نفوذ بیشتری در اقصی‌نقاط تاجیکستان دارد.
قهرمان بقازاده از دیگر مدیران این پژوهش می‌گوید که ما مشاهده کردیم که اثرگذاری رسانه‌های روسی همچنان به قوت خود باقی است و مردم در گفت‌وگوهای روزمره خود، آنچه را این شبکه‌ها می‌گویند، بازگو می‌کنند.
تلویزیون همچنان رسانه اصلی است
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که برای مخاطبان تاجیک، تلویزیون همچنان اصلی‌ترین رسانه برای دریافت اطلاعات است و در این میان تلویزیون دولتی تاجیکستان و شبکه تلویزیونی سفینه بیشترین نفوذ را در اقصی‌نقاط تاجیکستان دارند.
در تاجیکستان ۱۵ شبکه تلویزیونی دولتی و ۱۸ شبکه تلویزیونی خصوصی فعالیت دارند و شبکه‌های دولتی به دلیل دسترسی بهتر در نقاط مختلف کشور، از توان بالقوه‌ای برای اثرگذاری بر مخاطبان برخوردارند. با این حال به گفته منتقدان، این شبکه‌های دولتی عموماً به تجلیل از اقدامات دولت تاجیکستان می‌پردازند و از پوشش بسیاری از موضوعات مهم احتراز می‌کنند. موضوعی که توسط مقام‌های کمیته رادیو و تلویزیون تاجیکستان رد شده است.
وضعیت رسانه‌های چاپی در تاجیکستان بر اساس پژوهش‌ها به ویژه در دوره همه‌گیری کرونا رو به وخامت گذاشته و چندین روزنامه تعطیل شده‌اند.
در این میان یافته‌های پژوهش اخیر می‌گوید که ۶۸ درصد از پرسش‌شوندگان می‌گویند که روزنامه نمی‌خوانند و ۳۰ درصد از آنها دلیل عدم مراجعه به روزنامه‌ها را دریافت اخبار از طریق اینترنت عنوان کرده‌اند.
بر اساس یافته‌های این پژوهش، شهروندان تاجیک بیشتر علاقه‌مند به استفاده از شبکه‌های اجتماعی هستند و دو درصد از آنها مخاطب وب‌سایت رادیو آزادی و ۱.۲ درصد از خوانندگان وب‌سایت آسیا-پلاس هستند.
با این حال دست‌اندرکاران این پژوهش می‌گویند که نباید فراموش کرد هر دوی این رسانه‌ها در سال‌های اخیر دنبال‌کنندگان بسیاری را در شبکه‌های اجتماعی از جمله در یوتیوب، فیس‌بوک، اینستاگرام و توئیتر به خود جلب کرده‌اند.
تاجیکستان کمتر از ۱۰ میلیون نفر جمعیت دارد اما کانال یوتیوب رادیو آزادی بیش از ۱.۷ میلیون نفر مخاطب به خود جلب کرده است. این رسانه وابسته به رادیو اروپای آزاد، همچنین ۱.۴ میلیون دنبال‌کننده در اینستاگرام و بیش از ۶۰۰ هزار دنبال‌کننده در فیس‌بوک دارد.
وضعیت آزادی بیان در این کشور آسیای میانه با فشارها و محدودیت‌هایی روبه‌روست که همواره مورد انتقاد روزنامه‌نگاران و نهادهای حقوق بشری بوده و به طور مثال در گزارش سالانه خانه آزادی در مورد آزادی‌های مدنی و سیاسی، با رتبه ۱۱ از ۱۰۰ به عنوان کشوری غیرآزاد توصیف شده است. رتبه ایران در رده‌بندی اخیر خانه آزاد ۱۴ است.
در گزارش سالانه گزارشگران بدون مرز در مورد آزادی رسانه‌ها هم تاجیکستان در میان ۱۸۰ کشور جهان جایگاهی بهتر از ۱۵۲ ندارد و این گزارش تأکید می‌کند که با افزایش میزان سرکوب در تاجیکستان روزنامه‌نگاران بیشتری تعبید خود خواسته را انتخاب کرده‌اند و آنها در کشور مانده‌اند در فعالیت‌های خود به خودسانسوری می‌پردازند.
اما دولت تاجیکستان با رد این انتقادها مدعی است که شرایط لازم را برای فعالیت آزادانه رسانه‌ها فراهم کرده است.
