دونالد ترامپ، در اقدامی غافلگیرکننده پیش از دیدار با پوتین در آلاسکا، با رهبر بلاروس تماس گرفت و خواستار آزادی ۱۳۰۰ زندانی سیاسی شد.
منتقدان این اقدام را مشروعیت‌بخشی به یک دیکتاتور می‌دانند، اما برخی دیگر آن را فرصتی نادر برای گشایش انسانی و احتمالاً کانالی تازه در دیپلماسی می‌بینند.
تماس آقای ترامپ با با لوکاشنکو که تنها چند ساعت پیش از نشست آلاسکا در روز جمعه ۲۴ مرداد انجام شد، بسیاری از ناظران و سیاستمداران را غافلگیر کرد.
ترامپ پس از این تماس خبر آن را در شبکه‌های اجتماعی نوشت و لوکاشنکو را «رئیس‌جمهور بسیار محترم» خواند و توضیح داد که گفت‌وگویش با او بر آزادی ۱۳۰۰ زندانی سیاسی متمرکز بوده است.
به‌گفتۀ والِر کاوالوسکی، رئیس اندیشکده تبعیدی «آژانس امور یورو-آتلانتیک»، تأکید ترامپ بر زندانیان سیاسی به‌شدت نمادین بود. او به رادیو آزادی گفت: «ترامپ موضوع انسانی، یعنی آزادی زندانیان سیاسی، را در صدر پیام خود قرار داد. این نشان می‌دهد که مذاکرات بشردوستانه هم برای مینسک و هم برای واشینگتن مناسب است؛ زیرا از مسائل دشوار مانند ژئوپلیتیک یا جنگ اوکراین پرهیز می‌کند و در عین حال شریف و انسانی به نظر می‌رسد، چون دربارۀ جان انسان‌ها است.»
برای لوکاشنکو که سال‌ها به‌عنوان دیکتاتور و متحد سرسخت پوتین از سوی غرب طرد و محکوم شده بود، این تماس یک گشایش دیپلماتیک به شمار آمد.
«هدیه‌ای برای لوکاشنکو»
والر کاربالیویچ، تحلیلگر سیاسی در بخش بلاروس رادیو آزادی، این تماس را «هدیه‌ای بزرگ» برای لوکاشنکو دانست که می‌تواند راه بازگشت به صحنه بین‌المللی باشد؛ به‌خصوص پس از آن‌که در سال ۲۰۲۰ با سرکوب خشن اعتراض‌های گسترده علیه تقلب انتخاباتی، پل‌های ارتباطی خود با غرب را سوزاند.
این تحلیلگر او نوشت: «لوکاشنکو خوشحال است. او آشکارا از این‌که پنج سال است کشورهای غربی او را به‌عنوان رئیس‌جمهور بلاروس به رسمیت نمی‌شناسند، دچار ناراحتی روانی است.»
اما کاوالوسکی دیدگاه دیگری دارد: «حتی با وجود ورق‌های بدِ توی دست، از جمله به رسمیت شناخته نشدن، تحت کنترل روسیه بودن و مشارکت در تجاوز علیه اوکراین، لوکاشنکو توانست به ترامپ دسترسی پیدا کند. این یک هدیه نبود؛ نتیجۀ دیپلماسی هدفمند و ماهرانۀ بلاروسی بود.»
واکنش اپوزیسیون بلاروس
سوتلانا تیخانوسکایا، رهبر اپوزیسیون تبعیدی بلاروس، تلاش ترامپ برای آزادی زندانیان سیاسی را ستود اما خواستار تداوم فشارها بر رژیم لوکاشنکو شد.
او در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «این یک مأموریت مهم انسانی از سوی رئیس‌جمهور ترامپ است؛ نجات جان بی‌گناهان. اکنون انتظار داریم رژیم لوکاشنکو کاملاً به سرکوب پایان دهد و همۀ بی‌گناهان را آزاد کند؛ گامی حیاتی به‌سوی صلح، آزادی و آشتی. تا زمانی که این اتفاق نیفتاده، نباید تغییری در سیاست در قبال رژیم رخ دهد.»
لوکاشنکو تاکنون جزئیات چندانی از این تماس بیان نکرده، و سخنگوی او فقط گفته است: «کار در این مسیر در حال انجام است.»
با این حال، سازمان‌های حقوق‌بشری بدبین‌اند.
پاول ساپلکا از مرکز حقوق بشری «ویاسنا» یادآور شد که در ماه‌های اخیر، حتی اگر گاهی عفوهایی نیز صورت گرفته باشد، سرکوب‌ها هم شدت گرفته است . دزمیتر یاهوراو از بنیاد «بای‌سال» نیز گفت: «هیچ‌کس از توقف بازداشت‌ها یا از یک گشایش سیاسی سخن نگفته است.»
به برآورد مارینا کاسینراوا از گروه «دیسیدنت‌بای» که حامی زندانیان سیاسی است، بیش از ۱۳۰۰ نفر به‌خاطر مخالفت با رژیم پشت میله‌ها هستند. او هشدار داد که ممکن است رژیم به‌جای آزادی واقعی، به «انتقال‌های خشونت‌آمیز» روی بیاورد: «رژیم شاید افراد را با کیسه‌ای روی سرشان تبعید کند. این هیچ ربطی به آزادی در معنای سالم کلمه ندارد.»
«کمبود امید»
از سال ۲۰۲۰، ویاسنا ۳۶۰ مورد عفو را در بلاروس ثبت کرده است، در حالی‌که دست‌کم هشت نفر مستقیماً از زندان به تبعید فرستاده شده‌اند، حتی اگر تنها تابعیت بلاروسی داشته‌اند. طی پنج سال گذشته، هشت هزار ۵۳۲ نفر با اتهامات کیفری سیاسی روبه‌رو شده و هفت هزار ۲۹۹ نفر محکوم شده‌اند.
مدافعان حقوق بشر می‌گویند آزادی ۱۳۰۰ زندانی اقدامی تاریخی خواهد بود، اما تا زمانی که سرکوب متوقف نشود، چنین اقدامی بیشتر یک مانور تاکتیکی است تا تغییر ساختاری.
با این حال، کاوالوسکی گفت تعامل ترامپ با لوکاشنکو ــ همانند تلاش‌های او برای صلح در اوکراین ــ می‌تواند منبعی از دلگرمی باشد: «در بلاروس و اوکراین کمبود امید وجود دارد. مردم هر دو کشور ترامپ را کسی می‌دانند که هرچند کامل نیست، اما مایل به تعامل و تلاش برای حل بحران‌هاست.»
سیاست‌گذاران اروپایی اما همچنان فاصله گرفته‌اند و به تحریم‌ها و انزوا پایبند مانده‌اند؛ امری که به گفته کاوالوسکی، باعث می‌شود تعامل ترامپ اهمیت بیشتری پیدا کند. او تأکید کرد: «شاید این مسیر ایدئال نباشد. شاید مستلزم مصالحه باشد، از جمله پذیرش واقعیت ادامۀ حضور لوکاشنکو در قدرت. اما فرصتی است برای آزاد کردن مردم از زندان و کاهش سرکوب.»
فعلاً علاقۀ ترامپ به لوکاشنکو بن‌بست چندساله را شکسته است. هنوز روشن نیست که این یک اقدام مقطعی در موضوعی انسانی است یا آغاز کانالی تازه در دیپلماسی آمریکا. اپوزیسیون بلاروس نگران است که چنین حرکات بشردوستانه‌ای از سوی ترامپ، در نهایت بدون اصلاحات اساسی، راه مشروعیت‌بخشی به لوکاشنکو را باز کند.
