در اولین روزهای سال جدید خبر می‌رسد که قرار است فیلترینگ تلگرام از پایان فروردین ماه کلید بخورد، یکی از شبکه‌های اجتماعی که بر اساس آماری که تاکنون منتشر شده، از پرطرفدارترین شبکه‌ها در ایران است و میلیون‌ها ایرانی در آن عضویت دارند.
این موضوع در حالی است که به گفته کارشناسان اقتصادی با تغییرات نوین جهانی، درهای جدید اشتغال گشوده شده است، درهایی که می‌تواند شرایط اشتغال زنان را در جوامع گوناگون تغییردهد.
احمد علوی، استاد اقتصاد در سوئد می‌گوید: «در جامعه سنتی مثل جوامع خاورمیانه‌ای، فرهنگ سنتی -مذهبی‌ها مسلط است. زن کمتر در فضای عمومی حضور دارد و این البته به توانمندی‌هایش نیز صدمه می‌زند به این معنی که اطلاعات به روز ره به دست نمی‌آورد، به اندازه کافی تجربه نمی‌کند و در شبکه روابط اجتماعی که منبع قدرت، ثروت و منزلت اجتماعی و تأثیرگذاری است، قرار نمی‌گیرد. در نتیجه دستش کوتاه می‌ماند. در این جوامع اکنون، این حلقه در اینترنت شکسته می‌شود، یعنی به جای این که زنان برای کسب اطلاعات، ارتباطات، دانش و موقعیت بهحوزه اجتماعی بیایند، اینترنت به خانه آنها آمده است. بنابراین آن ساختار [سنتی] شکسته می شود و این چه در مورد منزلت اجتماعی، قدرت، ثروت و نفوذ اجتماعی بی‌تاثیر نیست. در حوزه خاص بازارکار، باید گفت در حال حرکت به سمت اقتصاد دیجیتال هستیم که بر کار ذهنی و روانی، کار نرم و همچنین بخش خدمات تاثیرمی‌گذارد.به یاد بیاوریم که مصرف کننده اصلی بخش خدمات، خانوار یعنی زنان و کودکان هستند. »
امیر رشیدی، کارشناس امنیت اینترنت در آمریکاست که فعالیت مدنی خود را با حوزه زنان آغاز کرده است. او در پاسخ به این سؤال که آیا اساساً مشاغل دیجیتال برای زنان در ایران در حدی مطرح شده که بتوان به طور مستقل به آن پرداخت؟ می‌گوید: «...من کمی به عقب بر می‌گردم. یادم می‌آید ده دوازده سال پیش یا بیشتر، وقتی دانشجو بودم، استادان ما به دانشجویان دختری که سر کلاس‌های فنی و مهندسی و نرم افزار می‌نشستند، متفاوت از مردان، نگاه می‌کردند. یک بار سر درس زبان برنامه نویسی اسمبلی، یکی از خانم‌ها کلمه "استَک" را به اشتباه "استِک" خواند و استاد به او توهین کرد و گفت شما باید بروید در آشپزخانه کار کنید نباید سر این کلاس بنشینید. اما اگر به وضعیت امروز ایران نگاه کنیم، می‌بینیم زنان در حوزه‌های مختلف آی تی مشغول به فعالیت هستند و عموما هم سِمَت‌های بالایی دارند. به شکل کلی در بازار کار ایران باید فعالیت‌های زیادی صورت گیرد تا زنان موقعیت‌های برابر به دست آورند. با این همه وضعیت بهتر شده و در حوزه استارت آپ‌ها، زنانی را می‌بینیم که به‌عنوان رهبران سازمان‌ها نقش پررنگی هم دارند.»
زنان تحصیل‌کرده، زنان بیکار
با تمام مشکلاتی که ممکن است در حوزه اشتغال دیجینال برای زنان وجود داشته باشد، معدود زنانی که به این حوزه راه‌یافته‌اند نشان داده‌اند که حرف‌های زیادی دارند. اولین استارت‌آپ بزرگ ایرانی را نازنین دانشور در سال ۹۰ راه‌اندازی کرد و نیروهایش در چهار سال، از دو نفر به ۶۰ نفر رسید و حالا بیش از دو میلیون کاربر ایرانی از خدمات این سایت استفاده می‌کنند.
نگاهی به لیست کارآفرینان زن برتر در ایران نشان می‌دهد که همه آنها دارای مدرک تحصیلی بالاتر از لیسانس هستند. این در حالی است که به گفته معصومه ابتکار، معاون امور زنان حسن روحانی ، تعداد زنان تحصیل‌کرده بیکار، دو برابر تعداد مردان تحصیل‌کرده بیکار است.
از احمد علوی پرسیدم که آیا در صورت توجه ایران به گسترش مشاغل دیجیتال، ممکن است که معضل اشتغال زنان تحصیل‌کرده برطرف شود؟
احمد علوی پاسخ می‌دهد:«اگر این نظرخانم ابتکار پشتوانه داشته باشد، می‌بایست پذیرفت که اکنون توانایی‌های زنان پشت سد یک جامعه مردانه مانده و دیر یا زود این سد می‌شکند. به این دلیل، یا باید عقب ماندگی اقتصادی را بپذیریم، یا اگر دیجیتال شدن اقتصاد را بپذیریم، قاعدتا باید زنان نقش بیشتری پیدا کنند. یعنی این بیکاری زیاد در میان زنان، محصول عدم دسترسی زنان به دانش نیست زیراآمار زنان در دانشگاه‌ها بالاست و آنها به تحصیلات دسترسی دارند. تجربه این چند سال نشان داده که زنان به جهان دیجیتال و آن‌لاین نیز علاقه دارند و بخش عمده جامعه زنان، از تکنولوژی جدید استفاده می‌کنند. بدین ترتیب جامعه مردسالار و البته مذهب زده ایران، نمی‌تواند به اصرار بر موانعی که جلو پای زنان گذاشته ادامه دهد. بنابراین باید ساختار متصلب تغییر کند تا این عقب ماندگی تاریخی‌مان [جبران شود] که آن هم به علت این که ایجاد ناکارآمدی اقتصادی می‌کند و مشروعیت را از بالایی‌ها می‌گیرد، در نتیجه دیر یا زود متوجه می‌شوند که باید این ساختار متصلب را رها کنند و تحولات را بپذیرند.»
تبعیض جنسیتی در مشاغل دیجیتال
با این که به نظر می‌رسد که به دلیل محدودیت مشاغل دیجیتال و به نوعی خوداشتغالی افرادی که در این زمینه فعال هستند، ممکن است که تبعیض جنسیتی، کمتر مانع فعالیت زنان باشد اما تبسم لطیفی، بنیان‌گذار استارت آپ «مامان‌پز» که بیش از یک میلیون کاربر دارد به وب سایت شنبه گفته است: «این دیدگاه وجود دارد که سرمایه گذاران از همکاری با بنیانگذاران زن طفره بروند و فکر می‌کنند زنان در جایی از کار، درگیر زندگی مشترک می‌شوند و کمتر به استار آپ خود توجه خواهند کرد».
امیر رشیدی، از منظری دیگر به این موضوع نگاه می‌کند و می‌گوید: «حوزه‌هایی که زنان در آن فعالیت می‌کنند، از سیستان و بلوچستان که خانم‌ها سوزن دوزی‌هایشان را روی اینستاگرام یا تلگرام می‌فروشند یا حتی تهران که طبیعتاً امکانات خیلی بیشتر است، زنان براساس خلاقیت‌های فردی خودشان کار می‌کنند. مثلاً حساب‌های کوچک اینستاگرامی یا تلگرامی که صرفا توسط خانم‌ها اداره می‌شوند در صورتی که آموزش‌های مناسب به آنها داده شود و در صورتی که امکاناتی که نیاز دارند در اختیارشان قرار داده شود، ممکن است به استارت آپ‌هایی تبدیل شوند که برای چندین نفر اشتغال ایجاد کند. این اشتغال از نظر برابری جنسی هم موثر است زیرا زنانیکه تا دیروز باید فرم پر می‌کردند و مصاحبه می‌شدند تا استخدام شوند و ده‌ها مساله در مورد حقوق و موقعیت برابر با مردان در برابرشان قرار داشت، امروز خود در موقعیتی قرار گرفته‌اند که با دراختیار داشتن این آموزش‌ها یا امکانات مورد نیاز خودشان کارآفرینی می‌کنند.»
زنان، تلگرام و فیلترینگ
هنوز تعطیلات سال نو در ایران به پایان نرسیده بود که مسئولان از بررسی احتمال فیلترینگ تلگرام تا پایان فروردین خبر دادند، فیلترینگی که امیر رشیدی معتقد است ممکن است واکنش‌هایی را در پی داشته باشد: «در همین دی ماه که اعتراضات در جریان بود و تلگرام مسدود شد، به گفته خود آقای روحانی، چندین هزارنفر کارشان را از دست دادند یا کارشان با اختلال مواجه شد. اگر ما با محدودکردن و مسدودکردن [تلگرام] مواجه شویم، طبیعتا روی بازار اثر منفی دارد. الان تلگرام در ایران نزدیک به ۴۰ میلیون کاربر دارد. فدر صورت انسداد تلگرام، تمام این افراد بازارکارشان را ازدست می‌دهند و تا بخواهند پلتفرم دیگری پیداکنند، زمان می‌برد و بازار کار از آنها گرفته می‌شود. شاید یکی از دلایلی که تاکنون مانع فیلترینگ تلگرام شده همین بوده که این کار به نارضایتی اقتصادی هم دامن خواهد زد».
اسفند ماه سال گذشته دادستان تهران، سال ۱۳۹۶ را به دلیل اعتراضات مردمی‌به مسایلی چون حجاب، سالی «بی‌سابقه »خواند. او گفت اقدامات «ساختار شکنانه‌ای» مانند «کشف حجاب» در این سال روی داده که پس از پیروزی انقلاب اسلامی سابقه نداشته است.
از احمد علوی می‌پرسم اگر قرار باشد که درهای اشتغال دیجیتال بر روی زنان، بیش از این مسدود شود، چه وضعیتی برای اشتغال زنان رخ خواهد داد؟
او می‌گوید: «این روزها زنان در همه فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی حضور دارند. حتی در وقایعی که در اصفهان اتفاق افتاد، یعنی مسئله حق‌آبه، زنان مشارکت دارند. نباید تصور کرد که فقط مسئله اقتصادی است. مسئله منزلتی و سیاسی هم هست. این‌ها چنان ادغام شده‌اند که نمی‌شود تفکیکشان کرد. بنابراین حاکمیت باید بپذیرد یا باید نهادهای متصلب را دیگرگون کند، یا باید انتظار داشته باشد که این تنش‌ها روز به روز افزایش پیدا کند و بنابراین گمان نمی‌رود حاکمیت بتواند در مقابل این تنش‌ها در بلند مدت مقاومت کند. بهترین راه‌حل واگذار کردن حق انتخاب به زنان و جامعه است».
