ادامه جست‌وجو در گور دسته‌جمعی اطراف دمشق؛ نتانیاهو از منطقه حائل بازدید کرد

امارات متحده عربی و قطر با پیوستن به عربستان سعودی، پروژه تازه دولت اسرائیل برای دو برابر کردن ساکنان شهرک‌های اسرائیلی ساخته شده در ارتفاعات جولان را محکوم کردند. این مناطق از ۵۷ سال پیش در نتیجه جنگ موسوم به «شش روزه» در کنترل اسرائیل بوده‌اند.

دولت بنیامین نتانیاهو روز یک‌شنبه اعلام کرد در راستای توسعه شهرک‌سازی در بلندی‌های جولان تلاش خواهد کرد تا شمار ساکنان این منطقه را به دو برابر افزایش دهد. این طرح پیشنهاد شده از سوی خود آقای نتانیاهو بخشی از اقدامات اسرائیل پس از جنگ ۱۴ ماه اخیر با حزب‌الله در لبنان است.

وزارت خارجه امارات متحده عربی در بیانیه یک‌شنبه‌شب هشدار داد که این اقدام منجر به افزایش تنش در منطقه خواهد شد. امارات بر تعهد خود «به وحدت، استقلال و تمامیت ارضی سوریه» تأکید کرد. امارات با اسرائیل رابطه کامل سیاسی در سطح سفیر دارد.

وزارت خارجه قطر نیز گام اسرائیل را «تلاشی تازه از سلسله تجاوزات اسرائیل به اراضی سوریه» و «نقض آشکار قوانین بین‌المللی» نامید.

عربستان سعودی نیز یک‌شنبه از اسرائیل خواسته بود به حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه احترام بگذارد.

نیمی از ۵۰ هزار ساکنین اسرائیلی در جولان دروزی‌ها و علوی‌ها هستند. سوریه در دو حکومت حافظ اسد و بشار اسد برای بازپس گرفتن بلندی‌های جولان از اسرائیل به جنگ یا تلاش عمده سیاسی متوسل نشد. دولت پیشین دونالد ترامپ حاکمیت اسرائیل بر ارتفاعات جولان را به رسمیت شناخت.

وزیر دفاع اسرائیل گفت تهدیدات از ناحیه سوریه، «با وجود لحن نرم رهبران شورشی که بشار اسد را ساقط کردند»، همچنان ادامه دارد و بیشتر شده است.

به گزارش رسانه‌های اسرائیل، ییسرائل کاتس روز یک‌شنبه در دیدار با مسئولان ارشد وزارت دارایی که بودجه نظامی کشورش برای سال آینده میلادی را بررسی می‌کنند، افزود خطرات فوری برای اسرائیل از بین نرفته و تحولات اخیر سوریه قدرت تهدیدات را نیز افزایش داده است.

ابومحمد جولانی، رهبر شورشی‌ها، روز شنبه در یک مصاحبه گفت سوریه علاقه‌ای به درگیری‌های تازه ندارد و «خسته‌تر از آن است» که بخواهد وارد درگیری با اسرائیل شود بلکه بر بازسازی خود تمرکز می‌کند.

در همین حال، روز دوشنبه ارتش اسرائیل اعلام کرد که یک پهپاد مهاجم از یمن را که قصد ورود به خاک اسرائیل داشت، رهگیری و سرنگون کرده است. این پهپاد توسط یک ناو اسرائیلی در دریای مدیترانه منهدم شد.

شبه‌نظامیان حوثی که مورد حمایت ایران هستند، پس از آتش‌بس در لبنان همچنان به حملات خود علیه اسرائیل ادامه می‌دهند. هفته گذشته نیز یک خانه در اسرائیل هدف حمله پهپادی از یمن قرار گرفت. اسرائیل پیش‌تر در واکنش به حملات حوثی‌ها، چندین هدف از جمله نیروگاه‌های برق و یک بندر در یمن را هدف حملات هوایی قرار داده بود.

سقوط رژیم بشار اسد، که نماد آن فرار او به روسیه در ۱۸ آذرماه بود، بحث‌های گسترده‌ای پیرامون پیامدهای سیاسی و ژئوپلیتیکی این رویداد برانگیخت، همچون کاهش اعتبار و نفوذ جمهوری اسلامی ایران در منطقه. اما پیامدهای اقتصادی این سقوط برای حکومت ایران کمتر از پیامدهای سیاسی آن نبود.

برای پی بردن به چندوچون پیامدهای اقتصادی، به دو نکتهٔ کلیدی اشاره می‌کنیم:

• نخست این‌که سرمایه‌گذاری‌های چند میلیارد دلاری جمهوری اسلامی در سوریه بر پایهٔ نگرش «ضدصهیونیستی و ضدغربی» و برای توانمندی سیاسی در خاورمیانه بود و کاری به بازدهی اقتصادی نداشت. به دیگر سخن، حکومت ایران منابع ملی کشور را که در روزگار سخت اقتصادی ارزش فزاینده دارند، برای تأمین جاه‌طلبی‌های ایدئولوژیک به کار گرفت و ایرانیان را از توان اقتصادی آن بی‌بهره ساخت.
• دو دیگر این‌که با سقوط اسد، همهٔ این سرمایه‌گذاری‌ها از دست رفت. پایگاه‌های نظامی، پروژه‌های انرژی، زیرساخت‌های مذهبی و شبکه‌های تجاری که با منابع ایران ساخته شده بودند، به دست کسانی افتاد که هم‌داستان مذهبی و سیاسی با جمهوری اسلامی نیستند و ای‌بسا که در ستیز با آن باشند. این زیان، وضعیت اقتصادی ایرانیان را که پیش از این هم گرفتار بحران قدرت خرید بودند، سخت‌تر می‌کند. صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی گزارش می‌کنند که اقتصاد ایران در سال ۲۰۲۳، ۳.۵ درصد کوچک‌تر و تورم در آن ۵۰ درصد بیشتر شد.

این نوشته به سویهٔ اقتصادی شکست جمهوری اسلامی ایران در سوریه می‌پردازد که کمتر شناخته‌شده است. در پایان نیز راهکاری برای برون‌رفت از بحران ارائه خواهد شد.

بیشتر در این باره:

خسارات‌ هنگفت اقتصادی سقوط اسد برای جمهوری اسلامی ایران

وزیر خارجه ترکیه، کشوری که دو هفته پیش، از شورشی‌های سوری هنگام پیشروی آن‌ها از ادلب به سوی دمشق حمایت کرد، گفت اعتقاد دارد نظر به تحولات جاری منطقه «ایران درس عبرت لازم را گرفته است».

هاکان فیدان روز یک‌شنبه ۲۵ آذر در گفت‌وگو با شبکه الحدث، نزدیک به عربستان، گفت معتقدم ایران در این دوره جدید درس خواهد گرفت و ما باید از ایران «حمایت سازنده» کنیم.

او افزود ما نه خواهان سلطه ایران در منطقه هستیم، نه سلطه ترک‌ها نه اعراب، و همه کشورها به سطح کافی از بلوغ رسیده و پایه‌های محکمی دارند و «منطقه که در ۲۰ تا ۳۰ سال گذشته در یک حلقهٔ‌ بزرگ آتش گرفتار بوده، اکنون برای خروج از این چرخه معیوب، به اندازه کافی درس آموخته است».

وزیر خارجه ترکیه اعلام کرد که «به ایران و روسیه گفته‌ایم»، با وجود حمایت‌هایشان از بشار اسد، او نتوانسته در خدمت به ملت و آشتی با مردم یا بازسازی نظام موفق باشد و بازگشت به سناریوهای گذشته دیگر معنایی ندارد.

هاكان فیدان، که پیشتر رئیس سازمان اطلاعات ترکیه (میت) بود، گفت که طی مذاکراتش با مقامات ایرانی، ایده عضویت اسد در «جبهه مقاومت» علیه اسرائیل را «شبیه یک شوخی» دانسته است.

او افزود، ترکیه با گروه‌های شورشی سوریه در تماس بوده و به آنها در زمینه سیستم‌های حکمرانی و مدیریت مشاوره داده است. فیدان همچنین گفت، اسرائیل در حملات خود در سوریه تنها نیروهای وابسته به ایران را هدف قرار داده و نه خود سوریه را، و تأکید کرد که دولت جدید دمشق به دنبال درگیری با اسرائیل نیست و اسرائیل نیز باید سیاست اشغال سوریه را کنار بگذارد.

اتحادیه اروپا اعلام کرد که روز دوشنبه فرستاده خود را برای مذاکره با رهبران جدید اسلام‌گرای سوریه به دمشق اعزام کرده است. این اقدام پس از آن صورت گرفت که ایالات متحده و بریتانیا نیز تماس‌هایی با مقامات جدید سوریه برقرار کردند.

پس از حمله شورشیان و سرنگونی حکومت بشار اسد، که به پنج دهه حاکمیت خاندان اسد پایان داد، کشورهای مختلف در حال ارزیابی شرایط جدید سوریه هستند. گروه هیئت تحریر الشام که سابقه ارتباط با القاعده دارد، اکنون کنترل سوریه را در دست دارد و وعده داده که از حقوق تمام جوامع دینی و قومی حفاظت کند.

قطر، ترکیه و فرانسه نیز در حال برقراری تماس‌های دیپلماتیک با دولت جدید سوریه هستند و برخی سفارت‌های بسته‌شده در دمشق در حال بازگشایی هستند.

گزارشگران خبرگزاری ترکیه‌ای آناتولی که از یک کاخ ماهر اسد، برادر بشار اسد و از فرماندهان ارشد ارتش سوریه در دوران حکومت اسد دیدار کردند، گزارش دادند تجهیزات زیادی از ماشین‌آلات سنگین و بشکه‌های مواد خام تولید قرص‌های مخدر از جمله کاپتاگون را در این کاخ مشاهده کردند. این گزارشگران فیلم و تصاویر این تجهیزات را در بازدید روز یک‌شنبه خود از این کاخ در غرب سوریه ثبت کردند.

به گزارش این خبرگزاری، نه تنها این کاخ ماهر اسد یکی از ده‌ها مرکز تولید مواد مخدر در این کشور در دوره اخیر بوده بلکه حکومت بشار اسد بسیاری از ویلاها و املاک غیرنظامیان را که مصادره می‌کرد، به مراکز تولید مواد مخدر تبدیل می‌شد.

همچنین خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی در خصوص برملا شدن گستره وسیع «صنعت کاپتاگون» در سوریه یادآوری کرد که بر اساس ارزیابی دولت‌های غربی تجارت این قرص‌های به‌شدت اعتیادآور میلیاردها دلار برای حکومت اسد درآمد داشت.

ماهر اسد که از نقشه بشار اسد برای فرار به روسیه خبر نداشت، روز ۱۸ آذر پس از اطلاع از خروج برادرش از دمشق، خود را ابتدا با بالگرد به عراق رساند و سپس به روسیه رفت. معلوم نیست ولادیمیر پوتین به ماهر اسد هم موقعیت پناهندگی داده است یا نه.

سایت آمریکایی اکسیوس و روزنامه اسرائیل‌هیوم گزارش داده‌اند که مقامات ارشد امنیتی اسرائیل و اردن روز جمعه ۲۳ آذر در نشستی محرمانه در اردن نگرانی‌های مشترک در خصوص «تهدیدات نوظهور» به دلیل تحولات سوریه را بررسی کردند.

این گزارش‌ها حاکی است اردن و برخی دولت‌های منطقه از بی‌ثباتی در کشور خود در پی سرنگونی سریع حکومت بشار اسد در سوریه و احتمال تکرار آن نگران هستند. بر اساس این گزارش‌ها، اردن در همین حال به عنوان میانجی میان اسرائیل و همسایگان، از جمله سوریه، اقدام خواهد کرد.

در «نشست محرمانه» رونن بار، رئیس سازمان امنیت داخلی و سرلشکر شلومی بیندر، فرمانده سازمان اطلاعات نظامی ارتش اسرائیل با همتایان اردنی خود بحث کردند و «تلاش ایران در قاچاق تسلیحات برای گروه‌های مسلح فلسطینی از طریق اردن» را نیز بررسی کردند.

یک روز پس از آن اردن در بندر عقبه میزبان نشست مشترک وزیران خارجه آمریکا، ترکیه و کشورهای دیگر منطقه، بدون حضور ایران، برای بررسی تحولات سوریه بود.

دولت‌های اردن و اسرائیل گزارش «دیدارهای محرمانه» در خصوص سوریه را تأیید یا رد نکردند.

آخرین سفیر جمهوری اسلامی در دمشق تا پیش از فرار بشار اسد از سوریه، ابراز امیدواری کرده که حاکمیت جدید در سوریه با بازگشایی سفارت ایران موافقت کند.

حسین اکبری گفت «ما منتظریم که ببینیم این‌ها (شورشی‌های سوری روی کار آمده) چه می‌کنند تا بخش کنسولی ما فعالیت خود را شروع کند و انشاءالله هم به زودی کار خودش را آغاز خواهد کرد».

سفارت جمهوری اسلامی در دمشق تنها مرکز دیپلماتیکی در سوریه بود که در پی تسلط شورشی‌های مخالف بشار اسد بر پایتخت در روز ۱۸ آذر مورد حمله قرار گرفت.

حسین اکبری گفت کارکنان سفارت ایران در دمشق از روز خروج اسد از سوریه، به بیروت منتقل شده و تهران درصدد بازگرداندن آن‌ها به سر کار است.

دولت انتقالی محمد بشیر در سوریه که از سوی احمد الشرع، ملقب به ابومحمد جولانی، اداره امور را در دست گرفته، به احتمال موافقت با نوگشایی سفارت ایران در سوریه اشاره نکرده است. احمد الشرع در گفت‌وگوهای رسانه‌ای یک هفته اخیر تأکید کرده که نیروهای تحت فرمان او «پروژه ایران» برای سوریه را به شکست کشاندند و سوریه را از دست محور تهران و حزب‌الله نجات دادند تا این کشور بر منافع خود تمرکز کند. مخالفان اسد در طول جنگ داخلی مستشاران ایران و نیروهای حزب‌الله را به شرکت در عملیات منجر به کشتن مخالفان حکومت اسد متهم می‌کردند.

آخرین سفیر ایران در حکومت اسد در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم، نزدیک به سپاه پاسداران، گفت هیچ‌کس انتظار نداشت چنین تحولاتی (سقوط حکومت نزدیک به ایران) به این شکل و در چنین زمان کوتاهی رخ دهد».

کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، اعلام کرد اکنون که بشار اسد، رئیس‌جمهور مخلوع سوریه، از قدرت کنار رفته دیگر نباید روسیه و ایران، حامیان اصلی او «در این کشور جنگ‌زده جایگاهی داشته باشند».

او روز دوشنبه ۲۶ تیرماه پس از آنکه شماری از وزرای خارجه اتحادیه اروپا در نشست بروکسل خواستار اخراج مسکو از سوریه توسط حاکمان جدید این کشور شدند، این سخنان را مطرح کرد.

کایا کالاس تاکید کرد که اتحادیه اروپا این مسئله را در رابطه با پایگاه‌های نظامی روسیه با رهبری جدید سوریه مطرح خواهد کرد.

همزمان با انتشار گزارش‌های از خروج صدها نیروی نظامی روسیه از سوریه، مسکو ابراز تمایل کرده که بتواند پایگاه‌های نظامی خود را در سوریه حفظ کند.

مقامات رسمی روسیه گفته‌اند که با نیروهای به قدرت رسیده در سوریه نیز در تماس هستند تا بتوانند دربارهٔ شرایط بقای پایگاه نظامی خود در این کشور به توافق برسند.

ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا، سنتکام، اعلام کرد که در حملاتی «دقیق» به ارودگاه‌ها و عوامل شناخته شده داعش در سوریه، ۱۲ «تروریست» داعشی کشته شده‌اند.

در بیانیه‌ای که سنتکام دوشنبه ۲۶ آذرماه منتشر کرده است، تاکید شده حملات امروز علیه رهبران، عوامل و اردوگاه‌های داعش به‌عنوان بخشی از مأموریت مداوم برای مختل کردن، تضعیف و شکست این «گروه تروریستی» انجام شده است.

ژنرال مایکل کوریلا، فرمانده ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا در این بیانیه تاکید کرده که ایالات متحده با همکاری متحدان و شرکای منطقه‌ای، اجازه نخواهد داد داعش بار دیگر با تقویت صفوف خود، از وضعیت بحرانی فعلی در سوریه سوءاستفاده کند.

بر اساس بیانیه سنتکام، حملات روز دوشنبه از اجرای عملیات خارجی توسط داعش جلوگیری کرده تا اطمینان حاصل شود این «گروه تروریستی» در مناطق مرکزی سوریه فرصت تجدید قوا و صف‌آرایی پیدا نکند.

فرماندهی مرکزی ایالات متحده اعلام کرده حملات اخیر در مناطقی انجام شده که پیش‌تر تحت کنترل رژیم اسد و روسیه بود تا از تداوم فشار بر داعش اطمینان حاصل شود.