پیشروی شوشیان در جاده حماه به شهر حمص ادامه دارد. رهبر گروه تحریر الشام نیز می‌گوید هدف نهایی‌شان سرنگونی رژیم بشار اسد است. برخی گزارش‌ها هم از عقب‌نشینی نیروهای دولتی سوریه از شهر دیرالزور حکایت دارد.
در همین حال، قرار است امروز وزرای خارجه ایران، سوریه و عراق یک نشست مشترک برای بررسی وضعیت برگزار کنند.
سه طرف در روزهای اخیر چند گفت‌وگوی تلفنی با یکدیگر داشته‌اند و عباس عراقچی نیز روز یکشنبه در دمشق با همتای سوری خود و همچنین با بشار اسد دیدار و گفت‌وگو کرد.
رایزنی‌های دیپلماتیک در حالی جریان دارد که روز پنجشنبه گروه موسوم به هیئت تحریر الشام و متحدانش در ادامه پیشروی‌های خود در شمال غرب سوریه، شهر حماه را تصرف کردند.
پس از حلب، این دومین شهر مهم سوریه است که شورشیان در حملات اخیر خود موفق به تصرف آن شده‌اند و یک نهاد ناظر بر جنگ سوریه اعلام کرد که شورشیان صبح جمعه در پیشروی خود به پنج کیلومتری حمص، شهر سوم سوریه، رسیدند.
براساس این گزارش، کنترل احتمالی حمص این امکان را به شورشیان می‌دهد که «جاده اصلی منتهی به ساحل سوریه» را، که پایگاه اصلی اقلیت علوی طرفدار بشار اسد است، قطع کنند.
ابومحمد الجولانی، رهبر گروه تحریر الشام، نیز در نخستین مصاحبهٔ رسانه‌ای پس از چند سال، اعلام کرد که هدف این گروه «همچنان سرنگونی رژیم بشار اسد است و این حق ما است که از تمام ابزارهای موجود برای دستیابی به این هدف استفاده کنیم».
آمریکا در سال ۲۰۱۸ رسماً گروه یا «هیئت تحریر الشام» را به عنوان سازمانی تروریستی معرفی کرد؛ اتحادیه اروپا، بریتانیا، ترکیه و شمار دیگری از کشورها نیز این گروه را در فهرست تروریستی خود قرار داده‌اند.
رهبر تحریر الشام در مصاحبه با سی‌ان‌ان در مکانی نامشخص در سوریه همچنین گفت: «بذر شکست این رژیم همیشه در درون آن بوده است... ایرانی‌ها تلاش کردند این رژیم را احیا کنند و برایش زمان بخرند و بعدها روس‌ها نیز سعی کردند آن را تقویت کنند. اما حقیقت باقی است: این رژیم مرده است.»
حمایت اردوغان از پیشروی شورشیان
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، نیز که متهم به ساماندهی عملیات شورشیان در سوریه است، روز جمعه گفت «ادلب، (حلب)، حماه، حمص و هدف، البته دمشق است و پیشروی مخالفان همچنان ادامه دارد و امیدواریم این حرکت در سوریه بدون حادثه و به سلامت ادامه یابد».
او افزود «ما به (بشار) اسد فراخوان داده بودیم که بیایید آیندهٔ سوریه را با هم تعیین کنیم؛ متاسفانه در این مورد پاسخ مثبتی دریافت نکردیم».
درگیری در شمال حمص و فرار برخی ساکنان
مخالفان مسلح بشار اسد از تصمیم خود برای تصرف حمص خبر داده‌اند و به گزارش دیده‌بان حقوق بشر سوریه، عصر پنجشنبه درگیری بین دو طرف در بزرگراه حماه - حمص بالا گرفت. صبح جمعه نیز گزارش شد که نیروهای الجولانی بر روستاهای شمالی حمص مسلط شدند.
به نوشته این مرکز مستقر در لندن، نیروهای ارتش سوریه و متحدانش عصر پنجشنبه از حماه دورتر شدند و ابتدا از شهر الرستن و سپس از تلبیسه عقب‌نشینی کردند.
بنابر همین گزارش، مناطقی از الرستن به ویژه در اطراف پل مهمی که در جاده حماه به حمص قرار دارد هدف دست‌کم ۱۰ حمله هوایی نیروهای بشار اسد قرار گرفت.
حمص تنها ۴۰ کیلومتر تا حماه فاصله دارد و به نوشته خبرگزاری فرانسه، تصرف احتمالی آن ارتباط زمینی دمشق را با منطقه‌ای که پایگاه علویان و حامیان بشار اسد است قطع خواهد کرد.
به گزارش دیده‌بان حقوق بشر سوریه، روز پنجشنبه «ده‌ها هزار تن از ساکنان علوی» که نگران اشغال حمص به دست شورشیان هستند، این شهر را به سوی طرطوس ترک کردند.
خبرگزاری فرانسه نیز با تایید این خبر، به نقل از ساکنان محلی گزارش داد که جاده حمص به طرطوس مملو از خودرو شده است و برخی ساکنان می‌گویند هنوز نتوانسته‌اند خودرویی برای رفتن به طرطوس پیدا کنند.
در سال ۲۰۱۴ میلادی که تنها سه سال از آغاز جنگ داخلی سوریه می‌گذشت، نیروهای جبهه النصره به رهبری ابومحمد جولانی، رهبر فعلی هیئت تحریر الشام، با حمله به محله‌های علوی‌نشین در حمص دست‌کم ۱۰۰ غیرنظامی را کشتند.
گروه‌های شورشی به رهبری هیئت تحریر الشام از چهارشنبه گذشته حملاتی غافلگیرانه را در شمال غرب سوریه آغاز کرده‌اند و تاکنون دو شهر مهم حلب و حماه و همچنین شهرک‌ها و روستاهای متعددی را به تصرف خود درآورده‌اند.
ظهر جمعه خبرگزاری رویترز به‌نقل از یک مقام ارشد ایرانی که نامش را نبرده، نوشت ایران و عراق در حال بررسی پروژه‌های مشترک دفاعی از طریق گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی و «حتی ارتش‌های منظم» هستند.
این خبر را هنوز هیچ منبع دیگری تأیید نکرده است.
خبرگزاری فرانسه نیز ظهر جمعه از عقب‌نشینی نیروهای دولتی سوریه از شهر شرقی دیرالزور خبر داد.
نگرانی‌ها از پیشروی‌های بعدی
شورشیان تحریر الشام روز پنجشنبه توانستند بر مناطق کلیدی حماه مسلط شوند و سپس ابومحمد جولانی، رهبر این گروه، کنترل کامل بر این شهر را اعلام کرد.
او همچنین در پیامی ویدئویی، به مقام‌های عراق درباره هرگونه دخالت حشد شعبی در تحولات سوریه هشدار داد.
همچنین در شبکه‌های اجتماعی ویدئوهایی از حضور جولانی در ارگ حماه و نیز آزاد شدن زندانیان از زندان مرکزی حماه به دست شورشیان منتشر شده است.
حماه چهارمین شهر بزرگ سوریه است و نام آن عمدتا به کشتار ۴۳ سال پیش در این شهر گره خورده است.
در فوریه ۱۹۸۲ نیروهای حافظ اسد، رئیس جمهور وقت سوریه، قلع و قمع مخالفان و به ویژه اعضای اخوان المسلمین را در این شهر آغاز کردند و بر اساس گزارش‌ها، بین ۱۰ هزار تا ۴۰ هزار نفر کشته یا مفقود شدند.
به نوشته خبرگزاری فرانسه، خاطره محاصره و سپس کشتار در این شهر بیش از چهل سال است که در ذهن بسیاری از سوری‌ها باقی مانده و با اینکه جنگ داخلی سوریه از ۱۳ سال پیش آغاز شد اما بسیاری می‌گویند ریشه در حماه دارد.
روز پنجشنبه شماری از ساکنان حماه پس از ورود شورشیان به این شهر پوسترهای بشار اسد و پدر او را پاره کردند.
در همین حال وبسایت اکسیوس روز پنجشنبه به نقل از دو مقام ارشد اسرائیلی گزارش داد که مقامات اطلاعاتی اسرائیل از سرعت فروپاشی خطوط دفاعی ارتش سوریه در ۲۴ ساعت گذشته متحیر شده‌اند.
یکی از این مقامات گفت که سقوط دمشق در حال حاضر محتمل‌تر از چیزی است که تا همین اواخر به نظر می‌رسید.
یک مقام آمریکایی هم به اکسیوس گفت هر سه کشور اسرائیل، مصر و اردن در روزهای اخیر در گفت‌وگو با ایالات متحده نسبت به تحولات سوریه و احتمال وقوع تغییرات چشمگیر در این کشور ابراز نگرانی کرده‌اند.
اهمیت سقوط حماه
حماه در فاصلۀ ۲۰۰ کیلومتری شمال دمشق، از مهم‌ترین شهرهای سوریه است که همچون چهارراهی کلیدی، از یک‌سو در مسیر نواحی مرکزی و شمالی کشور، و از سوی دیگر در میانۀ سواحل غربی و مرزهای شرقی سوریه قرار گرفته است.
استان حماه همچنین همسایۀ استان ساحلی لاذقیه محسوب می‌شود؛ استانی که از مراکز اصلی تجمع حامیان داخلی و خارجی بشار اسد به‌شمار می‌آید.
ساکنان این نواحی عمدتاً سنی هستند، اما اقلیتی از علوی‌ها هم در این منطقه زندگی می‌کنند.
گرچه سقوط هفتۀ پیش حلب به‌عنوان بزرگترین شهر سوریه، ضربۀ سنگین و غافلگیرکننده‌ای برای حکومت بشار اسد بود، اما سقوط حماه هم در افزایش روحیۀ مخالفان حکومت بشار اسد تأثیر قابل توجهی داشته است؛ به‌خصوص که این استان و شهر مرکزی آن حماه در جنگ داخلی پیشین سوریه هیچگاه به تصرف مخالفان در نیامد و نخستین بار بعد از آغاز حکومت خاندان حافظ و بشار اسد است که به کنترل مخالفان درآمده است.
حالا شورشیان در حال نزدیک‌شدن به حمص در مرکز سوریه هستند؛ شهری‌که به اعتقاد تحلیلگران، در صورت سقوط می‌تواند وضعیت را به‌کلی تغییر دهد.
این شهر که در فاصلۀ چهل کیلومتری جنوب حماه قرار گرفته، علاوه بر اینکه به نوعی «دروازۀ شمالی دمشق» محسوب می‌شود، یکی از دو پالایشگاه بزرگ دولتی سوریه را هم در خود جا داده است.
حمص در مسیر دمشق و پایگاه دریایی روسیه در سواحل غربی سوریه قرار گرفته و از این‌رو، اهمیت استراتژیک دوچندانی یافته است. سقوط احتمالی این شهر برای حکومت بشار اسد می‌تواند بسیار گران تمام شود.
«مخاطرات» وضعیت در سوریه برای اسرائیل
کابینه امنیتی بنیامین نتانیاهو پنج‌شنبه‌شب نشست ویژه‌ای برای بررسی نگرانی‌های امنیتی این کشور از احتمال ساقط شدن حکومت بشار اسد برگزار کرد.
ارتش اسرائیل در این نشست به کابینه نتانیاهو گفته است شورشی‌ها اکنون ممکن است «تهدیدی واقعی» برای ادامه حکومت بشار اسد باشند.
به گزارش شبکه ۱۳ تلویزیون اسرائیل، این ارزیابی پس از آن است که مخالفان حکومت اسد مدعی شده‌اند ارتش سوریه «در حال فروپاشی است» و نسبت به وارد کردن ضربات جدی‌تر به حکومت مرکزی «ابراز اطمینان کرده‌اند». اما در همین حال، اسرائیل نشانه‌های بیشتری دیده که حکومت سوریه همراه با متحدانش، ایران و روسیه، خود را برای ضدحمله علیه شورشی‌ها دوباره ساماندهی خواهد کرد.
مقامات اسرائیل هم از احتمال تسلط شورشی‌های اسلام‌گرا در کنترل مناطق بیشتر از سوریه و یا حتی سقوط حکومت بشار اسد نگران هستند و هم نگران عواقب وضعیتی هستند که سرانجام جمهوری اسلامی ایران برای کمک به بقای دولت دمشق ناچار به اعزام شمار زیادی نیرو به سوریه شود و نفوذ ایران در سوریه دوباره افزایش یابد.
برخی از رسانه‌های اسرائیل گزارش دادند در نشست امنیتی این کشور این احتمال نیز بررسی شده که در صورت سقوط دمشق و به خطر افتادن مناطق مرزی سوریه در نزدیکی اسرائیل، ارتش این کشور یک منطقه حائل امنیتی برای دفاع از خود در داخل خاک سوریه ایجاد کند.
یک مقام ارشد امنیتی گفته است که این نوار امنیتی اکنون نیز به صورت عملی وجود دارد و خود حکومت سوریه در ۱۴ ماه جنگ جاری اسرائیل با نیابتی‌های ایران در غزه و لبنان، عملاً مانع از هر نوع دست‌اندازی از خاک سوریه به اسرائیل شد و این مرزها «آرام‌ترین مرزهای اسرائیل بودند».
هم‌زمان گزارش رسانه‌های منطقه در بامداد جمعه حاکی است جنگنده‌های اسرائیل منطقه القصیر در استان حمص سوریه را بمباران کردند. این محل یک نقطه تلاقی مهم جاده‌ها در سوریه به سوی لبنان است و اسرائیل آن را یکی از نقاط اصلی انتقال تسلیحات ایرانی از سوریه به لبنان می‌داند.
در این میان، روزنامه معاریو وضعیت سوریه را «زنجیره شکست‌های ایران» در منطقه نامیده و نوشته است «سرمایه‌گذاری ۴۵ ساله جمهوری اسلامی ایران» در منطقه در حال از دست رفتن است و «معلوم نیست علی خامنه‌ای بعد از ضربات شدید اسرائیل به حماس و حزب‌الله چگونه از عواقب تضعیف یا ساقط شدن احتمالی حکومت بشار اسد سر بلند کند».
ادعای ایران در مورد نقش اوکراین
روز جمعه، مجتبی دمیرچی‌لو، مدیرکل اوراسیای وزارت خارجه ایران، با ادعای حمایت اوکراین «از گروه‌های تروریستی شناسنامه‌دار در سوریه»، این اقدامات را نقض صریح تعهدات بین‌المللی دولت‌ها در مورد مقابله با تروریسم خواند و خواستار توقف فوری آن شد.
