رسانه‌های مختلفی در جهان در روزهای اخیر از قصد روسیه برای میانجی‌گری بین ایران و آمریکا گزارش داده‌اند.
گفته می‌شود دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از مسکو خواسته است برای برقراری ارتباط با تهران به منظور کنترل برنامه هسته‌ای و فعالیت‌های منطقه‌ای تهران کمک کند.
مذاکرات بین دیپلمات‌های روسیه و ایران در جریان است و کرملین اصرار دارد که واشینگتن و تهران اختلاف‌های خود را از طریق گفت‌وگو حل‌وفصل کنند.
در میان پیام‌های ضدونقیض مسئولین جمهوری اسلامی دربارهٔ ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای، رسانه‌های ایرانی با ناباوری به ابتکارهای روسیه می‌نگرند و بر این باورند که مسکو فقط به دنبال تامین منافع خود است.
متحد یا قربانی دادوستد پشت پرده؟
در پی انتشار گزارش‌هایی که عربستان سعودی ممکن است میانجی‌گر بین ایران و آمریکا باشد، روسیه نیز برای وساطت بین تهران و واشینگتن اعلام آمادگی کرده است.
اما در حالی‌که کارشناسان و رسانه‌های ایرانی عمدتاً از میانجی‌گری احتمالی ریاض استقبال کرده‌اند، ابتکار روسیه با بدبینی روبرو شده است.
منتقدان می‌گویند به‌رغم «اتحاد راهبردی» که شعار مسئولین روسیه و ایران شده، مسکو مشکلی با دادوستد پیرامون ایران برای دفاع از منافع خود ندارد.
محمدجواد ظریف وزیر خارجهٔ پیشین ایران که مذاکره‌کنندهٔ ارشد ایران با گروه ۱+۵ بود مسکو را متهم کرده بود که به‌رغم حمایت ظاهری از توافق اتمی، در مسیر دستیابی به برجام مانع‌تراشی کرده بود.
با ازسرگیری مذاکرات روسیه و آمریکا در ماه گذشته این بدبینی که مسکو ممکن است برای بهبود روابط با واشینگتن، تهران را قربانی کند احیا شده و بی‌اعتمادی دیرینه نسبت به رویکرد روسیه در ایران ریشه دوانده است.
حمیدرضا عزیزی، کارشناس امور بین‌الملل، به رادیو فردا گفت روسیه پس از آغاز جنگ علیه اوکراین اعتبار خود را در عرصهٔ جهانی از دست داده است اما اکنون فرصت یافته که به عنوان یک قدرت دیپلماتیک ظاهر شود و حتی «بر تصمیم‌گیری در ایران تاثیر بگذارد».
نعمت‌الله ایزدی، سفیر پیشین ایران در عمان، معتقد است روسیه نمی‌تواند میانجی‌گری بی‌طرف و راستگو باشد و ایفای این نقش توسط عربستان سعودی مناسب‌تر است، چراکه به گفتهٔ او، روابط تهران و واشینگتن تاثیر چندانی بر مناسبات تهران و ریاض ندارد اما در رابطه با مسکو وضعیت متفاوت است.
بسیاری از رسانه‌ها نیز بر همین عقیده هستند. روزنامهٔ «سازندگی» با تأکید بر این‌که هرگونه توافق بین روسیه و آمریکا به ضرر ایران است، نوشت: «روسیه پیش‌تر همواره منافع خود را در اولویت قرار داده است».
حتی روزنامهٔ کیهان تاکید کرده که «ایران به میانجی نیاز ندارد».
برخی از کارشناسان اشاره کرده‌اند که کشورهای اروپایی نگران افزایش نقش روسیه در پروندهٔ هسته‌ای ایران و تصمیماتی هستند که ممکن است بدون توافق اروپا اتخاذ شود.
اریک بروئر، کارشناس امنیت هسته‌ای، در شبکهٔ ایکس نوشت: «این احتمال وجود دارد که آمریکا در کنار روسیه به بازگشت تحریم‌ها علیه ایران در شورای امنیت رای منفی دهند».
میانجی‌گری دربارهٔ ایران «سازگار با منافع کرملین است»
در همین حال، روزنامهٔ روسی «نوایا گازتا- اروپا» در گزارشی با عنوان «عقاب در پوشش کبوتر» به بررسی انگیزه‌های احتمالی روسیه برای وساطت میان ایران و آمریکا می‌پردازد و معتقد است که «پیشروی در مذاکرات آتی به نفع کرملین است و رویکرد غیرسازندهٔ تهران باعث نارضایتی مسکو می‌شود».
ولادیمیر پوتین و مقامات دیگر روس بارها ادعا کرده‌اند که روسیه «هیچ‌گاه آغازگر جنگ نبوده» و «عملیات نظامی ویژه» علیه اوکراین (یعنی تهاجم گستردهٔ ارتش روسیه که از سه سال پیش علیه اوکراین آغاز شد) «برای پایان جنگ» انجام می‌شود.
به گزارش نوایا گازتا-اروپا، طی سه سال گذشته این‌گونه اظهارات، آشکارا پوچ و تحریف واقعیت تلقی می‌شد تا این‌که مقامات آمریکایی به تازگی همین پیام‌های کرملین را تکرار کردند؛ به گفتهٔ دونالد ترامپ، ولادیمیر پوتین «خواهان صلح است».
از دید تحلیلگران نوایا گازتا-اروپا، آمریکا علاقمند است از این «صلح‌جویی» کرملین نه تنها برای وادار کردن اوکراین به پذیرش شرایط توقف جنگ بلکه همچنین برای ترغیب ایران به مذاکرات سازنده استفاده کند.
براساس این گزارش، بی‌توجه به نتایج این تلاش‌ها، روسیه درصدد است از پیشنهاد کاخ سفید برای وساطت بین آمریکا و ایران هم برای عادی‌سازی روابط دوجانبه با واشینگتن و هم برای تقویت جایگاه دیپلماتیک خود در میان کشورهای غیرغربی استفاده کند.
در عین حال صاحب‌نظران نسبت به موفقیت‌‌آمیز بودن این تلاش‌ها امید چندانی ندارند.
ماریانا بلنکایا، کارشناس امور خاورمیانه، در مصاحبه با نوایا گازتا-اروپا گفته است: «چرخش ۱۸۰ درجه‌ای آمریکا در قبال اوکراین بر بدبینی ایران که همواره آمریکا را طرفی غیرقابل اعتماد خوانده، افزوده است.»
رستم سلیمانوف دیگر کارشناس خاورمیانه می‌گوید: «از یاد نبریم که نزدیکی اخیر مسکو و تهران بیش از همه نتیجهٔ تحریم‌ها علیه روسیه و حمایت تسلیحاتی ایران از ارتش روسیه در جنگ علیه اوکراین است و هیچ پیوند مستحکمی غیر از غرب‌ستیزی در روابط دو کشور وجود ندارد».
به باور این تحلیلگر، «اکنون که واشینگتن دست دوستی به سوی مسکو دراز کرده، پشت کردن مسکو به تهران تنها به آن دلیل است که کرملین نیز نسبت به پایبندی آمریکا به تعهداتش اعتماد ندارد».
سرگئی دانیلوف صاحب‌نظر در امور ایران می‌گوید: «مسکو نگران درگیری احتمالی اسرائیل و ایران است چراکه این سناریو می‌تواند کل منطقه را به آشوب بکشاند».
با این حال، به گفتهٔ این تحلیگر، دلیل عدم حل مسائل پیرامون ایران نبود میانجی‌گر نیست، بلکه نتیجهٔ منافع ضدونقیض طرفین و آماده نبودن آن‌ها برای مصالحه است.
به باور این تحلیلگر، «دونالد ترامپ خواهان یک پیروزی دیپلماتیک است و کرملین بر این موج سوار شده است تا به اهداف خود نزدیک شود و این مسئله ربطی به حل مسایل پیرامون ایران ندارد».
چگونه برنامهٔ اتمی ایران بخشی از مذاکرات روسیه و آمریکا شده
کرملین تأیید کرده که مسائل پیرامون ایران از محورهای مذاکرات روسیه و آمریکاست و روسیه «به‌رغم پیچیدگی مسائل پیرامون ایران، با تمام توان خود برای حل مسالمت‌آمیز این مسائل به مذاکرات آتی کمک خواهد کرد».
دمیتری پسکوف، سخنگوی رئیس‌جمهور روسیه، در جمع خبرنگاران اعلام کرد: «ولادیمیر پوتین همواره بر ضرورت حل مسئلهٔ اتمی ایران به روشی مسالمت‌آمیز تاکید کرده و روسیه به عنوان هم‌پیمان و شریک ایران آماده است که به این روند کمک کند.»
او در عین حال مشورت با تهران «قبل یا بعد از پاسخ ایران به نامهٔ دونالد ترامپ» را رد و تأکید کرد که «ایران سیاست‌های خود را به طور مستقل تعیین می‌کند».
علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی پیشنهاد مذاکره با آمریکا را رد کرده است و عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، گفته است تهران «تحت فشار» مذاکره نخواهد کرد.
در عین حال وزارت خارجهٔ ایران اعلام کرد که تهران در راستای «ایجاد اعتماد و شفافیت» در مورد برنامهٔ هسته‌ای خود، با چین و روسیه و به طور جداگانه با سه کشور اروپایی گفت‌وگو می‌کند.
ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجهٔ روسیه، طی مصاحبه با روزنامهٔ اسرائیلی هاآرتص احتمال داد که ایران با محدود شدن برنامهٔ هسته‌ای خود در ازای لغو تحریم‌های غرب موافقت کند.
او در پاسخ به پرسشی دربارهٔ این‌که آیا مسکو از نفوذ خود بر تهران در موضوع هسته‌ای استفاده خواهد کرد، گفت: «ما برای نزدیک‌ترین همکاری با ایران و سایر طرف‌ها با هدف کاهش تنش‌ها و یافتن راه‌حل‌های با دوام که به توافقی مؤثر و پایدار منجر شود، آماده‌ایم».
به‌تازگی یوری اوشاکوف دستیار رئیس‌جمهور روسیه که سه هفته پیش در مذاکرات مقامات بلندپایهٔ روسیه و آمریکا در ریاض حضور داشت تایید کرد که برنامهٔ اتمی ایران طی این مذاکرات مورد توجه قرار گرفت و طرفین توافق کردند برای بررسی جزئیات بیشتر دیداری جداگانه انجام دهند.
دیپلمات‌های روس می‌گویند که تاکنون چنین دیداری انجام نشده اما در این فاصله سرگئی لاوروف وزیر خارجهٔ روسیه در سفری به تهران با مقامات ارشد ایران دیدار و گفت‌وگو کرد و در جریان دیدار سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجهٔ روسیه با کاظم جلالی سفیر ایران در مسکو «تلاش‌های بین‌المللی برای حل‌وفصل برنامهٔ هسته‌ای ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفت».
گزارش‌ها حاکی‌ست که استیو ویتکاف، نماینده ویژهٔ آمریکا در امور خاورمیانه، در هفتهٔ جاری مجدداً برای دیدار با ولادیمیر پوتین به مسکو سفر خواهد کرد. او قرار است مقامات ارشد روس را «از نتایج رایزنی‌های آمریکا و اوکراین مطلع کند».
در سال‌های گذشته و در پی خروج دولت آمریکا از برجام طی نخستین دورهٔ ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، این اقدام همواره مورد سرزنش روسیه بوده است.
دیپلمات‌های روس پیش از آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین نقش فعالانه‌ای در مذاکرات ۱+۴ و ایران داشتند اما پس از آغاز جنگ و وضع تحریم‌های سخت علیه روسیه، این مذاکرات به دلیل طرح مطالبات جدید از سوی مسکو عملاً به بن‌بست خورد.
طی همین مدت روابط روسیه و ایران به طور بی‌سابقه‌ای متحول شده است.
پس از ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید، دولت او برای بهبود روابط با روسیه می‌کوشد اما رویکرد فشار حداکثری علیه ایران را احیا کرده است.
