هنر اسلام چه شکلی است؟ نمایشگاه برگزیده آثار هنرمندان اسلامی تبار مقیم آمریکا و اروپا در موزه هنر مدرن نیویورک

نمایشگاه آثار 15 هنرمند از کشورهای اسلامی ودو هنرمند آمریکائی که تحت عنوان 17 شیوه دیدن در موزه هنر مدرن نیویورک از امروز (سه‌شنبه) به روی عموم گشوده شد، از دید منتقد نیویورک تایمز هالند کاتر Holland Cotter تصویری از هنر در جهان اسلام ارائه می‌دهد که با پیشداوری‌ها در باره هنر اسلامی و فرهنگ اسلامی مغایرت دارد. اکثر هنرمندان حاضر در این نمایشگاه در گوشه‌ای از جهان به اصطلاح اسلامی به دنیا آمده‌اند: در الجزیره، مصر، هند، ایران، عراق، لبنان، پاکستان، سرزمین‌های فلسطینی و ترکیه. اما وجه مشترک دیگر این هنرمندان این است که همه به غرب کوچ کرده‌اند، ودر غرب کار و زندگی می‌کنند. خانم دکتر فرشته دفتری، برگزارکننده این نمایشگاه و دستیار موزه‌دار نقاشی و مجسمه‌سازی موزه هنر مدرن نیویورک پیش روی تماشاگر می‌گذارد این است که هنر اینها تا چه اندازه اسلامی است؟ بهنام ناطقی (رادیوفردا): منتقد هنرهای تجسمی روزنامه نیویورک تایمز در مقاله‌ای که همزمان با آغاز نمایش عمومی نمایشگاه هنرمندان جهان اسلام در موزه هنر مدرن نیویورک منتشر کرد، می‌نویسد بهترین نمایشگاه در میان چندین نمایشگاه از هنر معاصر در جهان اسلام در نیویورک و شهرهای اطراف، نمایشگاه موزه هنر مدرن نیویورک است تحت عنوان «بدون مرز: هفده شیوه دیدن» که حتی از واژه اسلامی در اسم خود پرهیز می‌کند. اکثر هنرمندان حاضر در این نمایشگاه در گوشه‌ای از جهان به اصطلاح اسلامی به دنیا آمده‌اند: در الجزیره، مصر، هند، ایران، عراق، لبنان، پاکستان، سرزمین‌های فلسطینی و ترکیه. اما وجه مشترک دیگر این هنرمندان این است که همه به غرب کوچ کرده‌اند، ودر غرب کار و زندگی می‌کنند و نام و شهرت خود را در صحنه هنر بین‌المللی، یعنی در اروپا و آمریکا کسب کرده‌اند، اما علیرغم موقعیت آنها در غرب، به این هنرمندان معمولا برچسب اسلامی زده می‌شود، که ناشی از اعتیاد جهان هنر است به طبقه‌بندی کردن هنرمندان برای بازاریابی کار آنها. سئوالی که خانم دکتر فرشته دفتری، برگزارکننده این نمایشگاه و دستیار موزه‌دار نقاشی و مجسمه‌سازی موزه هنر مدرن نیویورک پیش روی تماشاگر می‌گذارد این است که هنر اینها تا چه اندازه اسلامی است؟ هالند کاتر، نویسنده نیویورک تایمز می‌نویسد هنر این هنرمندان درباره اسلام به عنوان یک دین یا یک فرهنگ نیست، بلکه بیشتر در باره رابطه آنها با اسلام است که در بعضی موارد نزدیک و مثبت است، و در بعضی موارد انتقادی و دور. تصاویر آنها بیشتر جنبه تجربی و شخصی دارد، و در بیشتر مواقع، رابطه این هنرمندان با اسلام رابطه‌ای مبهم است، یعنی درست عکس طرز برخورد جهان با اسلام. کاتر، منتقد هنرهای تجسمی نیویورک تایمز به طور مثال به آثاری در میان کارهای این 17 هنرمند اشاره می‌کند که از مینیاتور الهام گرفته اند، که سنتی غیرمذهبی و دنیوی است: مثل آثار نقاش سی‌ساله متولد هند و بزرگ‌شده کشمیر و درس‌خوانده در لندن، رقیب شاو Raqib Shaw، که نقاشی‌هایش به همان اندازه از مینیاتور ایرانی مایه دارند که از کارهای هیرونیموس باش، جکسن پالاک و شال‌های کشمیری. نمونه دیگر، کارهای بسیار دقیق شهزیا سکندر، هنرمند سی و هفت ساله پاکستانی است که تصاویر مینیاتور مآب رقصنده‌های هندی و مهاراجه‌ها را با تصاویر جت‌های جنگنده و گنبد مساجد و چاه‌های نفت در هم می‌آمیزد، و منبع الهام نقاشان جوان پاکستانی است، از جمله شش نقاش عضو گروه موسوم به «کارخانه» که در یک موزه دیگر آمریکا، موزه هنر معاصر آلدریچ در ریجفیلد کانتیکت، آثار آنها تا اواسط ماه آینده میلادی در معرض دید عموم قرار دارد. هالند کاتر نقاشی‌های مبتنی بر خط را از رشته‌های هنر اسلامی می‌داند که در غرب ریشه‌ای ندارد با این حال می‌نویسد هنرمند ایرانی مقیم لندن، خانم شیرازه هشیاری، که یک کلمه را روی پرده نقاشی خود تکرار می‌کند، هنری آفریده است که در عین اینکه خطاطی اسلامی است، آپستره غربی هم هست. رشید قریشی، هنرمند الجزایری‌تبار، با استفاده از خط عربی، چینی و علائم طلسم و دعا، خط جدیدی می‌آفریند. شیرین نشاط هنرمند مقیم نیویورک، از خط برای نوشتن شعر و شعارهای انقلابی روی چهره‌ زنان چادری در عکس‌های خود استفاده می‌کند، و با این کار به این زنان چادری قدرت سمبولیک سیاسی می‌دهد. عکس‌های جانان العانی هنرمند متولد کرکوک عراق از پدر عراقی و مادر ایرلندی، کار مشابهی را با تصاویر حجاب تدریجی دو زن، خواهر و مادرش، انجام می‌دهد از راست به چپ باحجاب تر، و از چپ به راست، کم حجاب‌تر می‌شوند. بسته به اینکه از کدام طرف آنها را بخوانیم. هالند کاتر یادآور می‌شود که هدف این نمایشگاه نشان دادن تفاوت‌های نگرش این هنرمندان است و پرهیز از گذاشتن آنها در یک طبقه بندی مشخص.