حمله راکتی به پایگاه‌های نظامی آمریکا در شرق سوریه دور جدیدی از درگیری نظامی غیرمستقیم بین دولت‌های ایران و آمریکا را شکل داد.
در این حمله که گروه‌های نیابتی جمهوری‌اسلامی با راکت و پهپاد به این پایگاه‌ها حمله کردند، یک نفر نیروی قراردادی غیرنظامی همکار با ارتش آمریکا کشته شد و چند سرباز آمریکایی نیز زخمی شدند.
ارتش آمریکا نیز در اقدامی متقابل پایگاه‌های نظامی وابسته به جمهوری‌اسلامی در دیرالزور را مورد حمله قرار داد که بر اساس ارزیابی سازمان «دیده‌بان حقوق بشر سوریه» ۱۹ نفر کشته شدند. در جمع ۱۹ نفر، سه نفر عضو ارتش سوریه، ۱۱ نفر جزو گروه‌های شبه‌نظامی سوری و پنج جنگجوی غیرسوری بودند. معلوم نیست در جمع غیرسوری‌های کشته شده ایرانی نیز حضور داشته است.
جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا بلافاصله بعد از این اقدام اعلان کرد که دولت آمریکا قصد گسترش برخورد نظامی با جمهوری‌اسلامی ایران را ندارد. اما واکنش متقابل دولت آمریکا با محکومیت دولت‌های سوریه و ایران مواجه شد.
کیوان خسروی سخنگوی شورای عالی امنیت ملی ضمن متهم کردن دولت آمریکا به فرافکنی، تهدید کرد که «هرگونه بهانه گیری برای حمله به پایگاه‌هایی که با درخواست دولت سوریه ایجاد شده، بی‌درنگ با پاسخ متقابل روبه‌رو خواهد شد».
گروهی عراقی با نام «لواء الغالبون» مسئولیت حمله را بر عهده گرفت و مدعی شد که تا خروج کامل نظامی‌های آمریکایی از عراق به حملات مشابه ادامه خواهد داد. از آنجا که این گروه ناشناخته بوده و سابقه فعالیت قبلی ندارد و با توجه به تهدیدات مشابه از سوی «کتائب حزب‌الله» می‌توان نتیجه گرفت که این اقدام از سوی گروه‌های شبه‌نظامی افراطی شیعی عراقی تحت مدیریت «سپاه قدس» برنامه‌ریزی و اجرا شده بود.
آخرین باری که حملاتی مشابه به تأسیسات نظامی آمریکا در جنوب و شرق سوریه و در همسایگی با عراق انجام شده بود ماه اوت ۲۰۲۲ بود که تلفات انسانی کمتری داشت اما به مدت دو روز طول کشید. در آن مقطع نیز دولت آمریکا حمله موردی به مراکز منتسب به دولت ایران در سوریه انجام داد و تصریح کرد که قصد افزایش سطح تقابل را ندارد.
این سنخ از درگیری‌ها بعد از کشته شدن قاسم سلیمانی در عملیات نظامی آمریکا شروع شد و هر از چندگاهی انجام می‌شود. ولی این اقدامات ایذایی تا کنون تأثیری در تغییر معنادار مناسبات رسمی دولت‌های آمریکا و عراق نداشته، و منجر به خروج ارتش آمریکا از عراق نشده است. پاتریک رایدر، سخنگوی پنتاگون باز تصریح کرد که ارتش آمریکا به مأموریت خود در مبارزه با داعش در سوریه و عراق ادامه می‌دهد و از این مناطق خارج نمی‌شود.
در حملات صورت گرفته خسارت‌های مادی و تلفات انسانی نیروهای ضدآمریکایی همسو با جمهوری‌اسلامی بیشتر بوده است اما آنها دچار این تصور هستند که استمرار این حملات به صورت نامتقارن باعث فرسایش و خستگی نظامیان آمریکا در گذر زمان شده و در نهایت آنها را وادار به خروج می‌کند.
انگیزه هسته سخت قدرت در حکومت ایران، فراتر از هدف اعلان شده و اولیه خروج آمریکا از عراق است و به نظر می‌رسد به وقفه پیش آمده در مبادله زندانیان با آمریکا ارتباط دارد. در تنگنای اقتصادی که نظام در آن به سر می‌برد آزاد شدن مبالغی فراتر از ۱۰ میلیارد دلار واجد اهمیت است. آنها در پی افزایش فشار به دولت آمریکا هستند.
در عین حال می‌توان گمانه‌زنی کرد که حمله فوق پاسخی به حملات مستمر و توقف‌ناپذیر ارتش اسرائیل به اهداف وابسته به جمهوری‌اسلامی در سوریه نیز باشد. برخی از تصمیم‌گیران تهرانی دچار این ارزیابی هستند که با فشار به آمریکا می‌توان برخوردهای تهاجمی اسرائیل را خنثی کرد.
در عین حال باید توجه کرد که دولت ایران در تحولات رخ داده در جامعه در هفت ماه گذشته اشتیاق بیشتری به بازگشت به میز مذاکره برای بازسازی برجام نشان داده است. آنها انتظار دارند که تواق با عربستان سعودی مقدمه تنش‌زدایی با غرب شده و در ادامه به احیای برجام منتهی گردد.
اما دولت‌های غربی با بدبینی و احتیاط برخورد کرده و پاسخ مثبتی به اشتیاق مقامات تهران نداده‌اند. میخائیل اولیانوف رئیس هیئت نمایندگی روسیه در مذاکرات ۱+۵ اخیراً به این واقعیت اشاره کرده «کشورهای غربی تمایلی به بازگشت برجام ندارند و مرگ آن را هم اعلان نمی‌کنند».
البته جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، به مذاکرات و گفت‌وگو با حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه جمهوری اسلامی ادامه داده، اما پشتیبانی لازم را از سوی تروئیکای اروپایی و دولت آمریکا برای جلو بردن کار نداشته است.
اکنون بیش از هفت ماه از بن‌بست موجود در مذاکرات بازسازی برجام می‌گذرد و چشم‌انداز روشنی برای دور جدید مذاکرات بعد از پایان دور هشتم دیده نمی‌شود. در عین حال برجام کاملاً از دستور کار خارج نشده است. این اتفاق با فعال کردن مکانیزم ماشه می‌افتد که فعلاً دولت‌های آلمان، بریتانیا و فرانسه چنین تمایلی از خود بروز نداده‌اند.
در تحولی مرتبط توافق اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با سازمان انرژی اتمی ایران و دیدارهای رافائل گروسی با ابراهیم رئیسی و حسین امیرعبداللهیان به صورت نسبی و مقطعی نگرانی‌ها نسبت به گسترش فعالیت‌های حساس اتمی ایران را کاهش داده است. البته اجرای توافقات در این زمینه اطمینان‌بخش خواهد بود و هنوز وضعیت مشخص نیست.
منتهی فرجام جنبش انقلابی «زن، زندگی، آزادی» و ثبات جمهوری‌اسلامی در ماه‌های آینده و روند حاکم بر جنگ اوکراین متغیرهای تعیین‌کننده در مورد برجام و نوسان آن بین دو قطب متضاد مرگ کامل و احیا هستند.
به نظر می‌رسد دولت‌های غربی فعلاً تا اطلاع ثانوی گزینه «صبر، حفظ فشار و گسترش تحریم‌ها» را انتخاب کردند. با این وجود سناریوی بازگشت به میز مذاکره در صورت «حصول اطمینان از بقای جمهوری‌اسلامی در آینده قابل انتظار» و «تغییر در همکاری‌های نظامی دولت‌های ایران و روسیه در جنگ اوکراین» در ماه‌های آینده نامحتمل نیست؛ اگرچه احتمال آن در پرتو واقعیت‌های کنونی ضعیف است.
از این زاویه دور اخیر برخورد نظامی محدود دولت‌های ایران و آمریکا بیش از آنکه نشانگر رفتن فضا به سمت مسیر نظامی باشد، می‌تواند یک زورآزمایی برای تحمیل خواسته‌ها و وادارکردن طرف مقابل به نرمش در مسیر تنش‌زدایی و تسهیل‌کننده آغاز مذاکرات احیای برجام باشد.
