پارلمان اروپا روز پنج‌شنبه، ۲۷ مهرماه، جایزه حقوق بشری اتحادیه اروپا را به مهسا امینی و جنبش «زن، زندگی، آزادی» در ایران اهدا کرد.
جایزه آزادی تفکر و عقیده ساخاروف عالی‌ترین جایزه‌ای است که اتحادیه اروپا سالانه به فعالان حقوق بشر یا مجموعه‌ای از فعالیت‌های حقوق بشری اهدا می‌کند. جایزه نقدی ساخاروف ۵۰ هزار یورو است.
هنوز مشخص نیست که چه افراد یا گروه‌هایی به نمایندگی از مهسا امینی و جنبش زن زندگی آزادی آن را دریافت خواهند کرد. مراسم اهدای این جایزه ۲۲ آذرماه امسال (۱۳ دسامبر) در شهر استراسبورگ فرانسه برگزار خواهد شد.
دیوید لِگا، عضو سوئدی پارلمان اروپا از گروه «حزب مردم اروپایی»، که مهسا امینی و «زن، زندگی، آزادی» را به عنوان نامزد دریافت ساخاروف به گروهش معرفی کرده بود، در گفت‌وگو با رادیوفردا گفت: «طبیعتا بسیار خوشحالم که این اقدام را آغاز کردم و حالا این جایزه اعلام شد.»
او با تأکید بر اهمیت «یک ایران آزاد و دموکراتیک» افزود که اهدای این جایزه «برای این است که به زنان و مردان ایران بگوییم که آن‌ها را می‌بینیم و از آن‌ها حمایت می‌کنیم. و به این شکل می‌توانیم یک پیام قوی و رسا بدهیم.»
آقای لِگا همچنین با اشاره به اینکه هنوز تصمیم نهایی برای دریافت‌کنندگان جایزه ساخاروف گرفته نشده، گفت «هر شخص یا گروهی دریافت‌‌کننده آن باید، نماینده آینده‌ای بهتر برای ایران خواهد بود. و این مهم‌ترین موضوع است».
او اضافه کرد: «اینکه چه شخص یا گروهی جایزه را دریافت کند، چالشی بسیار کوچک‌تر از چالشی است که زنان ایران هر روز با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. اگر نتوانیم در این زمینه توافق کنیم آنوقت مشکلی بسیار بزرگتر از آنچه فکر می‌کردم، داریم.
این عضو پارلمان اروپا با اشاره به خشم جمهوری اسلامی از اهدای جوایز بین‌المللی به فعالان مدنی و حقوق بشر ایرانی از جمله جایزه صلح نوبل برای نرگس محمدی گفت: «این یک نشانه خوب است. چون نشان می‌دهد که جامعه بین‌الملل همراه مردم ایران است. مردم هر روز برای آزادی تلاش می‌کنند.»
به گفته این سیاستمدار اروپایی، تا زمانی که جنبش «زن، زندگی، آزادی» در ایران ادامه دارد، جامعه بین‌المللی نمی‌تواند «آن را فراموش» کند.
یشتر دیوید مک الیستر، رئیس کمیته سیاست خارجی پارلمان اروپا، در زمان انتخاب نامزدهای نهایی جایزه امسال ساخاروف گفته بود: «انتخاب مهسا و جنبش «زن، زندگی، آزادی» به عنوان یکی از سه نامزد اصلی دریافت جایزه ساخاروف به رسمیت شناختن مبارزه شجاعانه آن‌ها برای حقوق زنان است.»
مهسا امینی و جنبشی که ادامه دارد
این جنبش با محوریت زنان در ایران همچنین از حمایت وسیع و کم‌سابقه جامعه بین‌المللی برخوردار شد، جنبشی که تنها پاسخی که از حکومت جمهوری اسلامی گرفت سرکوب خشونت‌بار هرگونه تجمع و تظاهرات بود که، بنا بر آمار سازمان‌های حقوق بشری، بیش از ۵۰۰ کشته از میان معترضان بر جا گذاشت.
همچنین چندین معترض پس از بازداشت و محاکمه‌های فوری و غیرمنصفانه اعدام شدند.
جنبش اعتراضی ایران پس از چندین ماه اندکی فروکش کرد، ولی برگزاری تظاهرات در برخی از نقاط کشور از جمله سیستان و بلوچستان و همین طور نافرمانی مدنی به شکل زیر پا گذاشتن حجاب اجباری توسط زنان ادامه دارد.
اهدای جایزه ساخاروف به مهسا امینی در حالی است که فشار بر خانواده و وکیل خانواده او همچنان ادامه دارد.
صالح نیکبخت، وکیل خانواده مهسا امینی، که توجیه حکومت در جان باختن مهسا امینی را زیر سوال برده، از سوی دادگاه انقلاب اسلامی تهران به اتهام «فعالیت تبلیغی علیه نظام» به یک سال زندان و مجازات تکمیلی محکوم شده است.
صالح نیکبخت که وکالت خانواده مهسا امینی را برعهده دارد، پارسال به نظر پزشکی قانونی که علت مرگ مهسا امینی را «حمله قلبی» و «بیماری زمینه‌ای» اعلام کرده بود اعتراض کرد و خواستار تشکیل هیئتی با حضور پزشکان مورد اعتماد شد.
امجد امینی، پدر مهسا، بارها در گفت‌وگو با رسانه‌های داخل و خارج ایران ادعاهای مطرح شده از سوی مقامات و رسانه‌های حکومتی مبنی بر بیمار بودن دخترش را رد کرده است.
هر چند مقامات حکومت جمهوری اسلامی ایران ادعا کردند که مهسا امینی بر اثر عارضه قلبی درگذشته است، ولی از سخنان اعضای خانواده و تحقیقات گروه‌های حقوق بشری چنین برمی‌آید که او هنگام بازداشت به‌دلیل عدم رعایت قانون حجاب اجباری و در مسیر انتقال به بازداشتگاه گشت ارشاد مورد ضرب‌وشتم قرار گرفته بود و دلیل بیهوشی و سپس جان باختن او خشونت مأموران بوده است.
نامزدهای جایزه امسال
در سال جاری حدود چهل نماینده پارلمان اروپا، نامزدهای خود را برای دریافت جایزه ساخاروف، در جریان نشست کمیته‌های این پارلمان معرفی کردند و طی چند هفته فهرست سه نامزد نهایی دریافت این جایزه اعلام شد.
علاوه بر مهسا امینی و جنبش «زن، زندگی، آزادی»، دو فعال حقوق بشر از نیکاراگوئه و زنانی که برای حق دسترسی به سقط جنین در لهستان، السالوادور و آمریکا مبارزه می‌کنند، به عنوان نامزدهای نهایی اعلام شده بودند.
آن طور که پارلمان اروپا پیشتر اعلام کرده بود، حزب مردم اروپا مهسا امینی و زنان ایران را نامزد دریافت این جایزه کرد و حزب سوسیالیست‌ها و دمکرات‌ها و همچنین حزب احیای اروپا، مهسا امینی و جنبش زن، زندگی، آزادی را به عنوان نمایندگان مبارزه برای احقاق حقوق زنان در ایران معرفی کردند.
در زمان اعلام سه نامزد نهایی اودو بولمن نماینده حزب سوسیال دمکرات آلمان در پارلمان گفته بود: «بگذارید به شما یادآوری کنم که جایزه ساخاروف نه فقط یک جایزه نمادین، در روز مراسم اهدای آن ، بلکه یک تعهد سیاسی است. تعهد پارلمان به اینکه در طولانی مدت در حمایت از اهداف دریافت‌کنندگان آن بماند و همانطور که در پیمان حقوق بشر اتحادیه اروپا آمده به صورت خستگی‌ناپذیر از آن ها پشتیبانی کند.»
در اعلام اولیه نامزدهای دیگر ِ‌دریافت این جایزه، فعالان حوزه آموزش زنان افغان بودند که ۵۹ نماینده پارلمان اروپا، از جمله هانا نویمن، آن‌ها را نامزد کرده بودند.
گروه محافظه‌کاران و اصلاح‌طلبان اروپا، مردم گرجستان که خواستار پیوستن به اتحادیه اروپا هستند و یک فعال مدنی این کشور را به عنوان نامزد معرفی کردند. گروه هویت و دمکراسی نیز ایلان ماسک را به دلیل فاش کردن اقدامات پیشین مدیریت شبکه اجتماعی ایکس ( توییتر) سابق نامزد کرده بودند. گروه سبزها و اتحاد اروپای آزاد هم به سراغ یک فعال حقوق محیط زیست از اوگاندا رفته بودند.
پیشینه جایزه ساخاروف و برندگان ایرانی‌اش
جایزه ساخاروف برای ارج نهادن بر فعالیت افراد و نهادهایی پایه‌گذاری شده که برای دفاع از حقوق‌بشر و آزادی‌های بنیادین تلاش می‌کنند.
این جایزه که مبلغ آن پنجاه‌هزار یورو است از سال ۱۹۸۸ برای گرامیداشت یاد آندری ساخاروف، از مخالفان حکومت اتحاد جماهیر شوروی سابق، اهدا می‌شود.
سال گذشته این جایزه به صورت جمعی به «مردم شجاع اوکراین» داده شد که رئیس‌جمهوری این کشور، رهبران منتخب آن، مردم و جامعه مدنی آن کشور نماینده آن‌ها شناخته شدند.
نلسون ماندلا، الکسی ناوالنی، ملاله یوسف‌زی، کوفی عنان و گزارشگران بدون مرز از دیگر برندگان این جایزه در سال‌های گذشته بوده‌اند.
اما این اولین بار نیست که نام ایرانی‌ها با جایزه ساخاروف گره می‌خورد. در سال ۱۳۹۱ نیز این جایزه به طور مشترک به نسرین ستوده حقوقدان و وکیل دادگستری و جعفر پناهی فیلمساز منتقد تعلق گرفته بود.
این دو نتوانستند برای دریافت جایزه به پارلمان اروپا بروند، و شیرین عبادی، اولین برنده ایرانی جایزه صلح نوبل و یکی از فرزندان جعفر پناهی، سولماز در این مراسم حاضر بودند.
بعدا هیئت پارلمانی اروپا در سفارت یونان در تهران با نسرین ستوده و جعفر پناهی، برندگان جایزه آزادی اندیشه پارلمان اروپا، دیدار کرد.
اما غلامحسین محسنی اژه‌ای رئیس قوه قضاییه جمهوری اسلامی از این اقدام هیئت پارلمان اروپا انتقاد کرد و آن را «بسیار زشت، بد و خلاف امور دیپلماتیک» نامید. او گفت: «دیدار مخفیانه با محکومان امنیتی و کمک مالی به آنان، خلاف عرف است».
مراسم اهدای جایزه ساخاروف امسال در روز ۱۳ دسامبر (۲۲ آذرماه) در شهر استراسبورگ فرانسه مقر پارلمان اروپا برگزار خواهد شد.
