رئیس‌جمهوری اسلامی ایران قانون «تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» را برای اجرا ابلاغ کرد؛ قانونی که زمان‌بندی و جزئیات نحوهٔ تعلیق در آن مشخص نشده اما می‌تواند امکان نظارت بازرسان آژانس بر برنامهٔ هسته‌ای ایران را بیش از پیش محدود کند.
در این قانون که مسعود پزشکیان روز چهارشنبه ۱۱ تیر آن را ابلاغ کرد، دولت مکلف است «بلافاصله هرگونه همکاری» با آژانس را تا «تأمین امنیت مراکز و دانشمندان هسته‌ای» و «حصول اطمینان» از رعایت کامل حق غنی‌سازی اورانیوم به حالت تعلیق درآورد.
در این قانون به زمان‌بندی و جزئیات نحوهٔ تعلیق همکاری اشاره نشده و حصول اطمینان نیز به «تشخیص شورای عالی امنیت کشور» منوط شده است.
مطرح شدن این لایحه، که پس از تصویب در مجلس شورای اسلامی، روز پنجشنبه به تأیید شورای نگهبان هم رسید، پس از آن صورت گرفت که اسرائیل و ایالات متحده تأسیسات هسته‌ای ایران را با هدف جلوگیری از دستیابی تهران به سلاح هسته‌ای بمباران کردند.
جمهوری اسلامی پیوسته داشتن چنین قصدی را رد کرده است.
با این حال، معنا و پیامد این قانون برای آژانس مستقر در وین هنوز مشخص نیست. آژانس گفته در انتظار دریافت اطلاعیه رسمی از ایران درخصوص این تعلیق است.
جمهوری اسلامی ایران از قبل دسترسی بازرسان آژانس را محدود کرده و هم‌اکنون نیز گروهی از بازرسان آژانس که در ایران هستند، اجازهً ورود به سایت‌های هسته‌ای برای ارزیابی دقیق خسارت ناشی از حملات جنگ ۱۲ روزه را ندارند.
این در حالی است که عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، در تازه‌ترین اظهاراتش که در گفت‌وگو با شبکهٔ سی‌بی‌اس نیوز بیان شد، اشاره کرد تهران همچنان آمادهٔ ادامهٔ مذاکرات با ایالات متحده است.
عراقچی گفت: «فکر نمی‌کنم مذاکرات به این سرعت از سر گرفته شود» و با اشاره به اظهارات ترامپ درباره احتمال آغاز مذاکرات از همین هفته افزود: «اما درِ دیپلماسی هرگز به‌طور کامل بسته نخواهد شد.»
وزیر خارجه ایران در عین حال با بیان این‌که بمباران آمریکا به سایت کلیدی هسته‌ای فردو در ایران «به‌طور جدی و گسترده» آسیب وارد کرده، افزود سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر ارزیابی این خسارات است.
پس از تصویب قانون تعلیق همکاری با آژانس، قدرت‌های اروپایی خواستار ادامهٔ همکاری تهران با این نهاد بین‌المللی شده‌اند. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، هم پنج‌شنبهٔ گذشته گفت که روسیه می‌خواهد ایران به همکاری خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادامه دهد.
وزیر خارجه اسرائیل اما روز چهارشنبه ابلاغ این قانون را «شرم‌آور» خواند. گیدئون سعار در شبکهٔ ایکس نوشت: «ایران به‌تازگی اعلام شرم‌آوری مبنی بر تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صادر کرده است. این یک نقض کامل تمامی تعهدات و الزامات بین‌المللی هسته‌ای ایران است.»
وزیر خارجه اسرائیل همچنین از کشورهای اروپایی عضو توافق هسته‌ای موسوم به برجام خواست مکانیزم بازگشت خودکار تحریم‌ها (ماشه) را فعال کنند. بر اساس این مکانیسم، تمام تحریم‌های سازمان ملل که در چارچوب برجام برداشته شده بود، در صورت اعلام عدم پایبندی ایران توسط یکی از طرف‌های غربی، دوباره اعمال خواهد شد.
به‌نوشتهٔ خبرگزاری فرانسه، اسرائیل تنها کشور دارای تسلیحات هسته‌ای در خاورمیانه است و آژانس به تأسیسات مرتبط با تسلیحات اسرائیل دسترسی ندارد.
وضعیت نامشخص
هنوز مشخص نیست تهران قرار است چگونه تعلیق همکاری با آژانس را اجرا کند. در ساختار حکومتی ایران، شورای عالی امنیت ملی اختیار دارد نحوهٔ اجرای این لایحه را تعیین کند، به این معنا که ممکن است تمامی خواسته‌های مجلس به‌طور کامل اجرا نشود.
با این حال، این اقدام تهران کمتر از چیزی است که برخی کارشناسان و تحلیلگران سیاسی از آن واهمه داشتند؛ آن‌ها نگران بودند که تهران در پاسخ به جنگ، همکاری خود با آژانس را به‌طور کامل پایان دهد، از معاهدهٔ ان‌پی‌تی خارج شود و به‌سرعت به سمت ساخت بمب حرکت کند.
این معاهده کشورها را متعهد می‌کند که به دنبال ساخت یا دستیابی به سلاح هسته‌ای نروند و به آژانس اجازه می‌دهد بازرسی‌ها را برای راستی‌آزمایی برنامه‌های هسته‌ای انجام دهد.
توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۵ به این کشور اجازه می‌داد اورانیوم را تا غنای ۳.۶۷ درصد (مناسب برای نیروگاه هسته‌ای) غنی‌سازی کند، ذخایر اورانیوم را کاهش دهد، استفاده از سانتریفیوژها را محدود کند و تحت نظارت گستردهٔ آژانس باقی بماند.
اما دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ به‌طور یک‌جانبه آمریکا را از این توافق خارج کرد و گفت این توافق به‌اندازهٔ کافی سختگیرانه نیست و برنامه موشکی و حمایت ایران از گروه‌های شبه‌نظامی منطقه را پوشش نمی‌دهد.
پس از خروج آمریکا از برجام، ایران اورانیوم سطح غنی‌سازی را به ۶۰ درصد رساند که تنها یک گام با سطح ۹۰ درصدی مورد نیاز برای بمب اتمی فاصله دارد؛ هرچند تهران همواره تأکید کرده برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است.
با این حال آخرین قطعنامهٔ حکام آژانس که پیش از حملهٔ اسرائیل به ایران صادر شد، بار دیگر بر ابهامات برنامهٔ هسته‌ای تهران و پنهان‌کاری‌های ایران در این زمینه تأکید داشت.
