طی روزهای گذشته پس از انتشار خبر صدور حکم قضایی برای فیلترینگ اینستاگرام و ابلاغیه تعیین تعرفه اینترنت جداگانه با قیمت بالا برای استفاده از آن، بحث‌های زیادی درباره سرنوشت این شبکه اجتماعی در میان کاربران ایرانی ایجاد کرده است.
این موضوع در حالی داغ شده است که هنوز به‌صورت دقیق مشخص نیست که اینستاگرام سرنوشتی همانند فیلترینگ پیام‌رسان تلگرام در ایران خواهد داشت یا اعمال محدودیت‌های حجمی و افزایش هزینه‌های بسته‌های اینترنتی مصرفی کاربران، سیاستی خواهد بود که مقامات ایران برای محدود کردن کاربران اینستاگرام در پیش خواهند گرفت.
داغ شدن بحث فیلتر شدن اینستاگرام
همزمان با فیلترینگ تلگرام در اردیبهشت ماه ۹۷، بحث‌های مختلفی درباره مسدودسازی اینستاگرام نیز مطرح شده بود که سرانجام پس از چند ماه، گفت‌وگوهای اخیر مسئولان تصمیم‌گیرنده در خصوص وضعیت دسترسی کاربران ایرانی به اینترنت نشان می‌دهد که فیلتر کردن اینستاگرام در کشور وارد مرحله جدی‌تری شده است. البته این موضوع با ابهاماتی مواجه است که سبب می‌شود به‌طور دقیق نتوان درباره این تصمیم اظهار نظر کرد.
در ۱۱ دی ماه ۱۳۹۷، جواد جاویدنیا، دبیر فعلی کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه در گفتگو با ماهنامه پیوست اعلام کرد که برای اولین‌بار مسئولان تصمیم‌گیرنده درباره سیاست‌های کلی وضعیت اینترنت ایران در شورای عالی فضای مجازی، برای یک شبکه اجتماعی و اپلیکیشن، محدودیت ترافیکی در سطح کل کشور تعیین کرده‌اند.
براساس آنچه که جاویدنیا ادعا کرده است، حجم ترافیک مصرفی کاربران اینستاگرام در ایران، از میزان محدودیت تعریف شده توسط آن‌ها عبور و به همین دلیل دادستانی کل کشور دستور قضایی مسدودسازی اینستاگرام را صادر کرده است. نکته جالب در این ادعای جاویدنیا آن است که این محدودیت چه میزان بوده است، بر چه اساسی تعریف و چگونه این میزان محدودیت محاسبه شده است.
از طرفی گفته‌های محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات نیز نشان می‌دهد که حقیقت ماجرا آنچنان مرتبط با حجم ترافیک مصرفی کاربران اینستاگرام در کل کشور نیست و بیشتر به انگیزه‌های سیاسی و دغدغه‌های مذهبی و فرهنگی برخی از مسئولان تصمیم‌گیرنده در این حوزه مربوط است.
علاوه بر این آذری جهرمی در واکنش به اظهارات جاویدنیا درباره حکم قضایی برای فیلترینگ اینستاگرام، گفته است که «شفاف اعلام کنند اگر اینستاگرام را فیلتر کردند، از فردا در کشور چه اتفاقی رخ خواهد داد و این موضوع در زندگی مردم و توانمندی‌های داخلی چه تاثیری خواهد گذاشت؟»
گمانه‌زنی‌ها درباره نحوه فیلتر کردن فیلترینگ
با توجه به صحبت‌های مختلف مقامات ایرانی در زمینه فیلتر شدن اینستاگرام، یکی از سؤالات اساسی در این میان آن است که اینستاگرام چگونه فیلتر خواهد شد؟ آیا به صورت کامل همانند فیس‌بوک، توییتر و سایر سرویس‌هایی که در گذشته فیلتر شده‌اند از دسترس کاربران خارج خواهد شد، یا آنکه به صورت ویژه با یک اپلیکیشن تحت کنترل و محدود شده آن را جایگزین خواهند کرد. نحوه فیلترینگی که درخصوص مسدودسازی تلگرام و دسترسی آزاد به محتوای سانسور شده در نسخه‌های هاتگرام و تلگرام طلایی شاهد آن هستیم.
هرچند که تا به امروز به‌صورت رسمی و حتی غیررسمی به هیچ اپلیکیشن جایگزینی از سوی مقامات ایرانی و رسانه‌های نزدیک به حکومت برای دسترسی کاربران به محتوای اینستاگرام‌شان در زمان فیلتر شدن آن اشاره نشده است؛ اما با در نظر گرفتن انگیزه‌های فیلترینگ اینستاگرام که همانند تلگرام یکی از دلایل اصلی آن، نظارت بر داده‌های کاربران است و دیگر آنکه مسئولان فیلترینگ بتوانند به راحتی محتوای در دسترس کاربران را سانسور کنند، این اقدام را می‌توان پیش‌بینی کرد.
راهکارهای جایگزین فیلترینگ برای محدودسازی کاربران
انتشار نامه محرمانه مربوط به ابلاغیه مرکز فضای مجازی توسط حسین فلاح جوشقانی، معاون وزیر و رئیس سازمان تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی در توییتر در مورد درخواست از شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی برای فروش بسته‌های اینترنتی ویژه اینستاگرام، نشان می‌دهد که حکومت ایران به دنبال راهکارهای جایگزین به‌جای فیلترینگ جهت محدودسازی کاربران است.
با در نظر داشتن این فرض که مسئولان ایرانی با فروش بسته‌های اینترنتی ویژه و افزایش هزینه‌های استفاده از یک سرویس آنلاین، به دنبال منع کاربران اینستاگرام هستند، می‌توان آن را یک مثال واضح از نقض بی‌طرفی اینترنت قلمداد کرد.
در همین مورد، اگر بخواهیم از نگاه فنی به این روش از فیلترینگ نگاه کنیم، آنچه مقامات ایرانی در نظر دارند به این صورت است که ابتدا دسترسی عمومی کاربران از طریق اینترنت مورد استفاده معمول‌شان به اینستاگرام را به‌صورت کامل مسدود کرده و اگر کاربری بخواهد از این شبکه اجتماعی استفاده کند، باید یک بسته اینترنتی ویژه خریداری کند که دسترسی از طریق آن تنها امکان‌پذیر است. به عبارتی دیگر در چنین شرایطی، کاربران ایرانی برای دسترسی به اینستاگرام نیاز به خرید بسته‌های اینترنتی ویژه با هزینه‌های بیشتر خواهند داشت.
هر چند که شما با خواندن پاراگراف بالا ممکن است ایرادی در این کار نبینید، اما باید گفت که این روش از فیلترینگ باعث خواهد شد که قشر خاصی از جامعه به اینستاگرام در حالی دسترسی پیدا کنند که عده زیادی به دلیل قیمت بالای احتمالی این بسته‌ها، آن را باید کنار بگذارند.
فارغ از این موضوع، این نوع محدودسازی را می‌توان روشی هوشمند از سوی حکومت ایران برای مدیریت واکنش‌های به فیلترینگ یک سرویس آنلاین دانست. به صورتی که ابتدا با ایجاد محدودیت و ارائه بسته‌های ویژه برای دسترسی به اینستاگرام، تعداد کاربران آن را در مرحله نخست با کاهش چشم‌گیر مواجه خواهد شد و پس از مدتی، حکومت به‌راحتی می‌تواند ارائه این بسته‌های ویژه را برای تعداد کاربران محدود آن، به‌صورت کامل با حواشی کمتر متوقف کند.
در همینجا بیان این نکته نیز دارای اهمیت است که این روش فیلترینگ و مدیریتی، به افزایش درآمد شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی کمک زیادی خواهد کرد.
استفاده از فیلترشکن، راه مقابله با فیلترینگ اینستاگرام
با توجه به آنچه در بالا گفته شد، راحت‌ترین و کم‌هزینه‌ترین راه مقابله کاربران پس از فیلتر شدن اینستاگرام، استفاده از فیلترشکن و وی‌پی‌ان برای دسترسی مجدد به این شبکه اجتماعی است. هر چند که می‌توان انتظار داشت که احتمالا در هفته‌های اولیه مسدودسازی اینستاگرام مشکلات زیادی در اتصال به فیلترشکن‌های مختلف و همچنین وی‌پی‌ان‌ها به‌وجود آید، اتفاقی که در هفته‌های اولیه پس از مسدودسازی تلگرام نیز رخ داد.
از همین رو اگر شما یکی از کاربران تلگرام در ایران هستید، آنقدرها نباید در مورد مسدود شدن اینستاگرام نگران باشید، هر چند که این موضوع از نقض بی‌طرفی و آزادی اولیه کاربران اینترنت در ایران توسط حکومت کم نمی‌کند.
