تجدید تاریخ در گردشی معکوس، و این بار در رابطه با سوریه، می‌تواند دیدار «هلسینکی -۳» را که روز دوشنبه ۱۶ ژوئیه میان دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین برگزار می‌شود، با مذاکرات ماه سپتامبر سال ۱۹۹۰ جورج بوش (پدر) در وضعیتی متقارن قرار دهد؛ در آن مذاکرات اتحاد شوروی سابق که در موقعیتی آسیب‌پذیر قرار داشت، دست آمریکا را در عراق باز گذاشت و به عبارت دیگر آن را واگذار کرد.
دیدار گذشته رهبران کاخ سفید و کاخ کرملین یک ماه بعد از اشغال کویت توسط نیروهای نظامی صدام صورت گرفت و متعاقب آن آمریکا با ۴۰۰ هزار نیروی نظامی به کویت حمله برد و نیروهای صدام را از پای درآورد.
در عقب‌نشینی تأثیرگذار دیگری در هلسینکی، بوریس یلتسین رئیس‌جمهور وقت روسیه در جریان گفت‌وگوهای سال ۱۹۹۷ با بیل کلینتون دست آمریکا را برای نفوذ در اروپای شرقی باز گذاشت و پیامد آن تعدادی از کشورهای سابق عضو پیمان ورشو عملاً در کنار غرب قرار گرفتند.
«هلسینکی ۳» که برابر تمهیدات اعلام شده قرار است بدون مشارکت همراهان ترامپ و پوتین و تنها با حضور مترجمان آن دو برگزار شود، به رغم انتظار، می‌تواند به تغیرات ساختاری با اهمیت در جغرافیای سیاسی منطقه خاورمیانه منجر شود.
معامله بزرگ
دونالد ترامپ در شرایطی به دیدار پوتین می‌رود که سفر اخیر او به اروپا و شرکت در اجلاس سالانه سران ناتو موفقیت بیشتری از شرکت او در آخرین اجلاس سران هفت قدرت بزرگ اقتصادی جهان، جی ۷، در کانادا به همراه نداشت.
ترامپ به خاطر ادامه جنگ اقتصادی علیه اتحادیه اروپا، وضع تعرفه‌های فولاد، انتقاد از آلمان به خاطر تعامل با روسیه و خرید گاز از خط لوله «جریان آبی شمال-۲» که گاز این کشور را از راه دریای سیاه به ترکیه و غرب اروپا منتقل می‌کند، انتقاد از دولت بریتانیا به خاطر مدیریت خروج از اتحادیه اروپا و اجرای «برگزیست»، حتی نزد هم‌پیمانان سنتی آمریکا از محبوبیت لازم برخوردار نیست، چنانکه دیدار سه روزه او از بریتانیا بزرگترین تظاهرات اعتراضی در آن کشور را علیه یک رئیس دولت آمریکا به دنبال داشت.
در مقابل، پوتین با برگزاری موفق مسابقات نهایی فوتبال جام جهانی، استفاده از وضعیت انتقادی در مناسبات کشورهای دو سوی آتلانتیک، خروج آمریکا از توافق اتمی گروه ۵+۱ با ایران، و همچنین استفاده از رقابت اسرائیل و ایران در سوریه، انزوای سیاسی کشورش را که پیامد اشغال شبه‌جزیره کریمه در سال ۲۰۱۴ و اعمال تحریم‌های غرب شکل گرفت، پشت سر گذاشته و ضمن تثبیت موقعیت داخلی خود، بار دیگر نقش روسیه را در صحنه مناسبات جهانی فعال ساخته است.
برخلاف دیدارهای قبلی رهبران مسکو و واشینگتن در هلسینکی، که در آنها کفه قدرت به نحوی محسوس به نفع آمریکا سنگینی می‌کرد، دیدار روز دوشنبه ۱۶ ژوئیه ترامپ با پوتین در شرایطی متعادل و پایاپای و حتی حدودی با دست بالا داشتن مسکو انجام می‌شود.
سوریه، جایزه «بازی بزرگ»
هدف روسیه پایان دادن به تحریم‌های غرب، به رسمیت شناخته شدن تصاحب شبه‌جزیره کریمه، قطع رزمایش‌های نظامی ناتو در دریای بالتیک، تثبیت حضور نظامی در سوریه و دریای مدیترانه است.
دادن وعده تأمین بخشی از این خواسته‌ها به ولادیمیر پوتین در گفت‌وگوهای دوجانبه ترامپ با او در هلسینکی امکان‌پذیر است ولی شاید نه به صورت فوری و بدون داشتن انتظارات متقابل.
بدون شک تا پیش از انتشار نتایج تحقیقات کمیسیون رابرت مالر در مورد مداخلات احتمالی روسیه در انتخابات گذشته ریاست جمهوری در آمریکا، اعلام لغو تحریم‌های ایالات متحده علیه مسکو امکان‌پذیر نیست ولی بعد از انجام هماهنگی‌های لازم، کاهش و حتی تعطیل مانورهای دریایی ناتو در دریای بالتیک امکان‌پذیر است، چنانکه ترامپ دو روز پیش از انجام دیدار تاریخی خود با پوتین این امکان را رد نکرد. حال آنکه ماه قبل بزرگترین مانور نظامی ناتو با حضور ۱۸ هزار نیروی نظامی در آن منطقه و نزدیک آب‌های لهستان برگزار شده بود.
واگذاری سوریه به روسیه اقدام دیگری است که ترامپ می‌تواند در صورت برآورده شده انتظارات خود در معامله بزرگ هلسینکی، مورد توجه قرار دهد.
ظاهراً مقدمات این واگذاری با باز گذاشتن دست نیروهای طرفدار اسد برای تکمیل عملیات باز پس‌گیری شهر درعا از نیروهای مورد حمایت آمریکا که هفته گذشته صورت گرفت فراهم شده است.
واگذاری سوریه به روسیه بدون قید و شرط نخواهد بود و مهم‌ترین این شرط‌ها تضمین امنیت اسرائیل و در مرحله بعد، رفع نگرانی‌های امنیتی اردن است.
اسرائیل قویاً از روسیه می‌خواهد که به هر طریق ممکن به حضور نظامی جمهوری اسلامی و عوامل حزب‌الله لبنان در سوریه پایان دهد، در غیر این صورت معامله بزرگ روسیه و آمریکا در هلسینکی از رسیدن به نتیجه باز خواهد ماند.
سفر روز چهارشنبه هفته گذشته نتانیاهو به مسکو و دیدار او با پوتین به منظور روشن ساختن دوباره مواضع تل‌آویو و آمادگی آن کشور برای اجرای عملیات گسترده‌تر نظامی در صورت باقی ماندن نیروهای جمهوری اسلامی و حزب‌الله لبنان در آن کشور صورت گرفت.
پیش از دیدار نتانیاهو با پوتین، در تکرار نمادین وقایع مرتبط با دیدار گذشته نخست‌وزیر اسرائیل از مسکو، هواپیماهای اسرائیلی یک بار دیگر نیروهای منتسب به جمهوری اسلامی ایران را در دیر الزور مورد حمله قرار دادند.
دیدار همزمان علی‌اکبر ولایتی از مسکو نیز به دلیل احساس خطر تهران از به حاشیه رانده شدن در سوریه و تحمل زیان بزرگ بعد از مذاکرات هلسینکی انجام شد و فرستاده مخصوص رهبر جمهوری اسلامی با اعلام دریافت وعده بدون تاریخ ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نفتی، سعی در موفق جلوه دادن مأموریت خود کرد.
خواسته دیگر آمریکا از روسیه خودداری این کشور از دریافت و فروش نیابتی نفت ایران و در عوض، افزایش تولید نفت خام خود، همسو با کشور عربستان، به منظور پر کردن ظرفیت خالی ناشی از کاهش صدور نفت ایران است.
ترامپ قصد دارد تا پیش از انتخابات میان دوره‌ای ماه نوامبر کنگره، قیمت‌های سوخت را در آمریکا متعادل نگاه داشته و خروج از توافق اتمی با ایران را اقدامی موفق معرفی کند و روسیه در این زمینه نیز قادر به ایفای نقش مؤثری است.
معامله بزرگ در «هلسینکی ۳» بین قدرت‌های بزرگتر صورت می‌گیرد و سهم قدرت‌های کوچکتر منطقه محدود به سرشکن کردن هزینه‌هاست و در وضعیت موجود، جمهوری اسلامی آسیب‌پذیرترین طرف دعوا و بازنده بزرگ به نظر می‌رسد.
