برای بسیاری از غربی‌ها که خواستار دست‌یابی به تفاهم با کشورهای مسلمان‌اند مصطفی آکیول نماینده اسلام «خوشایند» است. آکیول روزنامه‌نگار است و متفکری مذهبی به شمار می‌آید که تلاش دارد اسلام را با ارزش‌های سیاسی مدرن غربی هماهنگ سازد.
شاید همزمان با دهمین سالگرد حمله‌های تروریستی ۱۱ سپتامبر ضرورت داشته باشد ارزیابی تازه‌ای از اسلام کلیشه‌ای غرب به عمل آید: اسلامی با مردان تندرو ریشو (اسامه بن لادن را تجسم کنید) که مسلمانان را تشویق می‌کنند به نام الله اقدامات انتحاری انجام دهند، سرکوب سیستماتیک زنان (در مواردی مانند زنا و یا عدم رعایت حجاب اجباری در ایران) و یا صدور حکم اعدام برای کفر و ارتداد.
می‌شود آکیول را پادزهری تلقی کرد برای کاستن اثرات این نگاه منفی. او یک مرد شیک‌پوش با صورتی تراشیده از ته و سخنرانی خبره است که هم به دموکراسی غربی و هم به اسلام باور دارد. آکیول سخنگوی این دیدگاه است که ترکیه در دوران زمامداری رجب طیب اردوغان در جایگاه یک کشور سکولار و در عین حال معتقد به اسلام قرار دارد. انگلیسی روان او که در دوران تحصیل در یکی از بهترین مدارس آمریکایی در استانبول فراگرفته به او در رساندن پیامش کمک می‌کند.
چاپ کتاب تازه او با نام «اسلام بدون افراط: دفاع مسلمانان از آزادی» نیز به محبوبیت او کمک کرده‌است. او در این کتاب با اشاره به «بدفهمی» اسلام توسط غربی‌ها و پیروی باورمندان از شرع و اتخاذ روش‌هایی که جهان آنها را ناپسند می‌داند بر این دیدگاه پای می‌فشارد که احکام خشک شرعی ریشه در قرآن ندارند بلکه در دوره‌های پسین به دین راه یافته‌اند: «میان اندیشه آزادی مذهبی و قرآن تعارضی وجود ندارد. زیرا قرآن در هیچ کجا از تنبیه مرتد سخن نمی‌گوید بلکه برعکس در قرآن آیه‌هایی هست که تلویحاً می‌گوید رد و نفی اسلام یک گزینش است و آزاد.»
به باور وی این سختگیری‌ها «سرانجام به سرکوب افراد بی‌گناه و نشان دادن چهره ناخوشایند و مستبدانه از دین منتهی می‌شود.» آکیول می‌گوید این گونه برخورد در جهان آزاد کنونی برخورد درستی نیست: «دین چیزی است که وجدان فرد آن را القا می‌کند و نه جامعه، چه برسد به حکومت.» می‌گوید بسیاری از احکام شرعی خشک را «مسلمان سده‌های میانه بنا به باورهای زمان خود به دین افزودند و اکنون وقت آن رسیده‌است که با دیده شک به این احکام بنگریم زیرا در جهان آزادی زندگی می‌کنیم که اسلام را بی‌انصافانه یک دین سرکوبگر و مستبد می‌پندارد.»
آکیول، معاون سردبیر و ستون‌نویس روزنامه انگلیسی‌زبان حریت در استانبول که خود مردی اهل منطق و استدلال است پرسش‌هایی را در پیوند با اسلام در کتابش مطرح می‌کند.
کاوش در چند و چون سکولاریسم
او به برخورد غیرمنطقی و غیرقابل انعطاف سکولاریسم نوع ترکیه که بر پایه مدل کمال آتاتورک ساخته شده می‌پردازد و می‌گوید این نوع سکولاریسم سبب از خود بیگانگی سیاسی شهروندان شده که باور وی ترکیه امروز در پی اصلاح آن است. او با اشاره به زمینه‌های تاریخی این سکولاریسم که از روی مدل فرانسوی و نه آمریکایی الگوبرداری شده بود می‌گوید این مکتب برپایه «آزادی از مذهب» طراحی شده و نه «آزادی مذهبی» و این سرانجام انگیزه‌ای شد برای اسلام‌گرایان که در پی یک حکومت خودکامه آرمانی و اسلامی برآیند.
او می‌گوید راه سومی هم وجود دارد، یعنی دولتی سکولار که ضمن احترام به مذهب از یک مشی دموکراسی لیبرال پیروی کند: «من بر این باورم که ترکیه امروز در این راه گام بر می‌دارد.»
با اینهمه هستند بسیار کسانی که با او موافق نیستند. مراد بیلهان، رئیس روابط عمومی دانشگاه کولتور استانبول و دیپلمات پیشین می‌گوید اردوغان از اسلام به عنوان یک ابزار سیاسی استفاده می‌کند:
«فردگرایی در ترکیه بد فهمیده شده و ابزاری شده برای القای ارزش‌های اسلامی. کسی حق ندارد اسلام را به مردم تحمیل کند. ولی آنها دارند این کار را می‌کنند. ارزش‌های اسلامی ارزش‌های سکولار نیستند. هر کسی حق دارد نماز بخواند یا به یک مذهب پایبند باشد. ولی جامعه نباید ارزش‌های اجتماعی دیگری را به جز ارزش‌های فردی به مردم تحمیل کند. اگر شما می‌گویید مسلمان هستید خوب مسئله میان شما و خدای شما است.»
به نظر می‌رسد این دیدگاهی است که آکیول نمی‌تواند با آن مخالف باشد. اما راه درازی است تا پذیرش جامع و گسترده این گونه اندیشه‌ها در ترکیه.
شاید همزمان با دهمین سالگرد حمله‌های تروریستی ۱۱ سپتامبر ضرورت داشته باشد ارزیابی تازه‌ای از اسلام کلیشه‌ای غرب به عمل آید: اسلامی با مردان تندرو ریشو (اسامه بن لادن را تجسم کنید) که مسلمانان را تشویق می‌کنند به نام الله اقدامات انتحاری انجام دهند، سرکوب سیستماتیک زنان (در مواردی مانند زنا و یا عدم رعایت حجاب اجباری در ایران) و یا صدور حکم اعدام برای کفر و ارتداد.
می‌شود آکیول را پادزهری تلقی کرد برای کاستن اثرات این نگاه منفی. او یک مرد شیک‌پوش با صورتی تراشیده از ته و سخنرانی خبره است که هم به دموکراسی غربی و هم به اسلام باور دارد. آکیول سخنگوی این دیدگاه است که ترکیه در دوران زمامداری رجب طیب اردوغان در جایگاه یک کشور سکولار و در عین حال معتقد به اسلام قرار دارد. انگلیسی روان او که در دوران تحصیل در یکی از بهترین مدارس آمریکایی در استانبول فراگرفته به او در رساندن پیامش کمک می‌کند.
چاپ کتاب تازه او با نام «اسلام بدون افراط: دفاع مسلمانان از آزادی» نیز به محبوبیت او کمک کرده‌است. او در این کتاب با اشاره به «بدفهمی» اسلام توسط غربی‌ها و پیروی باورمندان از شرع و اتخاذ روش‌هایی که جهان آنها را ناپسند می‌داند بر این دیدگاه پای می‌فشارد که احکام خشک شرعی ریشه در قرآن ندارند بلکه در دوره‌های پسین به دین راه یافته‌اند: «میان اندیشه آزادی مذهبی و قرآن تعارضی وجود ندارد. زیرا قرآن در هیچ کجا از تنبیه مرتد سخن نمی‌گوید بلکه برعکس در قرآن آیه‌هایی هست که تلویحاً می‌گوید رد و نفی اسلام یک گزینش است و آزاد.»
به باور وی این سختگیری‌ها «سرانجام به سرکوب افراد بی‌گناه و نشان دادن چهره ناخوشایند و مستبدانه از دین منتهی می‌شود.» آکیول می‌گوید این گونه برخورد در جهان آزاد کنونی برخورد درستی نیست: «دین چیزی است که وجدان فرد آن را القا می‌کند و نه جامعه، چه برسد به حکومت.» می‌گوید بسیاری از احکام شرعی خشک را «مسلمان سده‌های میانه بنا به باورهای زمان خود به دین افزودند و اکنون وقت آن رسیده‌است که با دیده شک به این احکام بنگریم زیرا در جهان آزادی زندگی می‌کنیم که اسلام را بی‌انصافانه یک دین سرکوبگر و مستبد می‌پندارد.»
آکیول، معاون سردبیر و ستون‌نویس روزنامه انگلیسی‌زبان حریت در استانبول که خود مردی اهل منطق و استدلال است پرسش‌هایی را در پیوند با اسلام در کتابش مطرح می‌کند.
کاوش در چند و چون سکولاریسم
او به برخورد غیرمنطقی و غیرقابل انعطاف سکولاریسم نوع ترکیه که بر پایه مدل کمال آتاتورک ساخته شده می‌پردازد و می‌گوید این نوع سکولاریسم سبب از خود بیگانگی سیاسی شهروندان شده که باور وی ترکیه امروز در پی اصلاح آن است. او با اشاره به زمینه‌های تاریخی این سکولاریسم که از روی مدل فرانسوی و نه آمریکایی الگوبرداری شده بود می‌گوید این مکتب برپایه «آزادی از مذهب» طراحی شده و نه «آزادی مذهبی» و این سرانجام انگیزه‌ای شد برای اسلام‌گرایان که در پی یک حکومت خودکامه آرمانی و اسلامی برآیند.
او می‌گوید راه سومی هم وجود دارد، یعنی دولتی سکولار که ضمن احترام به مذهب از یک مشی دموکراسی لیبرال پیروی کند: «من بر این باورم که ترکیه امروز در این راه گام بر می‌دارد.»
با اینهمه هستند بسیار کسانی که با او موافق نیستند. مراد بیلهان، رئیس روابط عمومی دانشگاه کولتور استانبول و دیپلمات پیشین می‌گوید اردوغان از اسلام به عنوان یک ابزار سیاسی استفاده می‌کند:
«فردگرایی در ترکیه بد فهمیده شده و ابزاری شده برای القای ارزش‌های اسلامی. کسی حق ندارد اسلام را به مردم تحمیل کند. ولی آنها دارند این کار را می‌کنند. ارزش‌های اسلامی ارزش‌های سکولار نیستند. هر کسی حق دارد نماز بخواند یا به یک مذهب پایبند باشد. ولی جامعه نباید ارزش‌های اجتماعی دیگری را به جز ارزش‌های فردی به مردم تحمیل کند. اگر شما می‌گویید مسلمان هستید خوب مسئله میان شما و خدای شما است.»
به نظر می‌رسد این دیدگاهی است که آکیول نمی‌تواند با آن مخالف باشد. اما راه درازی است تا پذیرش جامع و گسترده این گونه اندیشه‌ها در ترکیه.
