نمایش یک فیلم سینمایی در جشنواره فجر، ساخته شده به سفارش وزارت اطلاعات درباره ترور دانشمندان هسته‌ای و همچنین تولید یک مجموعه تلویزیونی مرتبط با برخی عملیات‌های این وزارتخانه، بار دیگر نام این نهاد امنیتی را در زمینه فعالیت‌های هنری – نمایشی، سرِ زبان‌ها انداخته است.
چند ماه پیش بود که محمود علوی وزیر اطلاعات ایران، در مراسم سی‌امین سالگرد تاسیس وزارت اطلاعات، گفت که باید تلاش‌های این وزارتخانه در قالب فیلم، سریال و کارهای هنری به مردم منعکس شود و ساخت یک فیلم سینمایی هم در دستور کار وزارت اطلاعات قرار دارد.
در همین رابطه، در جشنواره سی و سوم فجر که دو هفته پیش به پایان رسید، فیلم «روباه» به کارگردانی بهروز افخمی نمایش داده شد که مرتبط با ترور دانشمندان هسته‌ای ایران توسط عوامل موساد بود. این روزها هم سریال تلویزیونی «تعبیر وارونه یک رویا» به کارگردانی فریدون جیرانی در حال تولید است که به موضوع خرابکاری برخی عوامل موساد در ایران می‌پردازد.
در سینمای ایران، عمده آثاری که در داستان آنها به حضور ماموران امنیتی اشاره می‌شود، بین سال‌های ۷۲ تا ۷۶ جلوی دوربین رفته‌اند؛ در دورانی که علی فلاحیان وزیر اطلاعات بود و مصطفی میرسلیم وزیر ارشاد.
طی این سال‌ها وزارت اطلاعات تصمیم داشت تا چهره قهرمانانه‌ای از ماموران امنیتی خود در سینمای ایران ترسیم کند. در همین راستا، تعدادی فیلم اکشن و حادثه‌ای توسط چند فیلمساز تازه‌کار با محوریت ماموریت‌های نیروهای امنیتی ساخته و در سینماها اکران شدند.
علی فلاحیان: ما خودمان کارگردان داشتیم
معروف‌ترین ماجرای تلاقی سینمای ایران با وزارت اطلاعات، داستان معروف پیشنهاد سعید امامی برای ساخت دو فیلم سینمایی به مسعود کیمیایی است. پس از افشای ماجرای قتل‌های زنجیره‌ا‌ی و بعد از آن مرگ سعید امامی، عنوان شد که این مامور عالی‌رتبه وزارت اطلاعات و از معاونان علی فلاحیان، سفارش دهنده و حامی اصلی ساخت دو فیلم سینمایی «ضیافت» در سال ۷۴ و «سلطان» در سال ۷۵، هر دو به کارگردانی مسعود کیمیایی بوده است. حتی در اواخر دهه هفتاد، مسعود کیمیایی در گفت‌وگویی اعلام کرد که سعید امامی، بهرام بیضایی و چند کارگردان دیگر را هم به وزارت اطلاعات احضار کرده و به آنها هم سفارش ساخت فیلم داده بوده است.
در همین رابطه علی فلاحیان، وزیر سابق اطلاعات ایران، اخیرا در گفت‌وگویی با هفته‌نامه «پنجره» چاپ تهران، به اظهارنظر درباره برخی فعالیت‌های سینمایی وزارت اطلاعات در زمان مدیریتش پرداخته است.
او درباره سفارش ساخت فیلم به مسعود کیمیایی و حمایت از این فیلمساز، گفته است: «البته کیمیایی را به یاد ندارم. ولی ما خودمان کارگردان داشتیم و نیازی نبود به کسی کار سفارش بدهیم».
آقای فلاحیان در توضیح در اختیار داشتن کارگردان توسط وزارت اطلاعات، افزوده است: «افرادی تربیت کرده بودیم که درس خوانده بودند و منابع ما بودند و با ما در ارتباط بودند و به سفارش ما می‌ساختند.»
به نظر می‌رسد وزیر اسبق اطلاعات ایران، زوج فیلمسازی شفیع آقامحمدیان و حبیب‌الله بهمنی باشد که که از حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی آمده بودند و در سال ۷۲ با فیلم «راننده سفیر» اولین تصویر از ماموران امنیتی در سینمای ایران را رقم زدند.
این فیلم و چند فیلم دیگری که در آن سال‌ها ساخته شد، ماجرای نفوذ خارجی‌ها و جاسوسان آنها به ایران برای خرابکاری بود و این بار به جای کمیته و شهربانی و نیروی انتظامی، این ماموران لباس شخصی وزارت اطلاعات بودند که در نقش قهرمان، قصه را پیش می‌بردند و ماجرا را به سرانجام می‌رساندند.
آقامحمدیان و بهمنی، چند فیلم دیگر مانند «مروارید سیاه» و «فرار از جهنم» را هم در سال‌های ۷۳ و ۷۵ با مضمون‌هایی مشابه جلوی دوربین بردند.
کریم آتشی هم از دیگر کارگردانان تازه کاری بود که از سال ۷۲ وارد عرصه فیلمسازی شد و فیلم‌هایی با داستان ماموریت‌های ماموران امنیتی در داخل ایران در مواجهه با جاسوسان و خرابکاران خارجی ساخت.
افخمی، روباه و مرتضی
بهروز افخمی که پیش از این در سال ۷۳ ، فیلم سینمایی «روز شیطان» را با موضوع تلاش ماموران وزارت اطلاعات برای جلوگیری از یک بمبگذاری، کارگردانی کرده بود، این بار در فیلم سفارشی جدیدش، «روباه»، به ماجرای ترور دانشمندان هسته‌ای پرداخت.
فیلم سینمایی «روباه» با ورود یک مامور اسرائیلی به تهران آغاز می‌شود. او یوهان نتانیاهو، برادر بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر وقت اسرائیل است که همانند برادران خود در سازمان مخفی «سایرت متکل» فعالیت می‌کند. بعد از اینکه اقدامات اسرائیل در ایران با فشار دولت اوباما متوقف می‌شود، یوهان برای عملیات ترور به تهران می‌آید. عملیاتی که حتی موساد هم از آن اطلاعی ندارد و هدف آن ایجاد تنش و اختلال در روند مذاکرات اتمی میان ایران و آمریکاست....
بهروز افخمی درباره روند شکل‌گیری فیلم «روباه»، در یادداشتی که پیش از نمایش این فیلم در جشنواره فجر، در خبرگزاری‌ها منتشر شد، نوشته است:
« اوایل تابستان محمد پیرهادی تماس گرفت و گفت اگر طرح یا داستانی با زمینه جاسوسی و درباره ترور دانشمندان هسته‌ای دارم یا می‌توانم بنویسم، بگویم تا شاید بتوانیم با هم کار کنیم. من که بعد از "روز شیطان"، فیلم جاسوسی نساخته بودم و دلم لک زده بود، فورا بله را گفتم و مشغول جستجو شدم».
افخمی همچنین درباره گرفتن مشاوره از ماموران اطلاعات برای نگارش فیلم‌نامه‌اش، در یادداشت خود آورده است: «محمد[پیرهادی] مرا به یکی از جوانان قدیمی اطلاعات به نام مرتضی اصفهانی معرفی کرد که از زمان مجلس ششم او را می‌شناختم و می‌دانستم آدم کارکشته و با تجربه‌ای است و کلی خاطرات دارد که اگر اطمینان کرده و تعریف کند، به درد ساختن ۲۰۰ فیلم جاسوسی – پلیسی با حال می خورد؛ از شانس من، مرتضی اعتماد کرد، حرف زد و داستانم را با ماجراهای جالبی که تعریف کرد، به جایی برد که پر شد از لحظات و جزئیات جالب و واقعی و پایانش هم تحت تاثیر یکی از خاطراتی که تعریف کرد به کلی عوض شد».
نمایش «روباه» در جشنواره فجر، با موفقیت چندانی برای سازندگانش همراه نبود؛ نه منتقدان روی چندان خوشی به فیلم نشان دادند و نه اینکه داوران آن را شایسته حتی نامزدی در رشته‌ای دانستند.
جیرانی، اطلاعات و موساد
فریدون جیرانی، کارگردان سینمای ایران که آثاری مانند «قرمز»، «آب و آتش» و «من مادر هستم» را در کارنامه‌اش دارد، در دومین تجربه سریال سازی‌اش به سراغ ماجرایی جاسوسی در رابطه با خرابکاری عوامل موساد در ایران رفته است.
«تعبیر وارونه یک رویا» نام این مجموعه است که در تهران و ارمنستان جلوی دوربین رفته و در ۲۰ قسمت پخش خواهد شد.
فریدون جیرانی با بیان اینکه فیلم‌نامه این سریال را بر اساس اطلاعاتی واقعی نوشته، درباره داستان آن به خبرگزاری مهر گفته است: «سازمان اطلاعات موساد وسایل صنعتی آلوده ای به ایران فرستاده که جوانان ایرانی آلوده بودن آنها را کشف کرده‌اند و نگذاشته‌اند ضایعه‌ای به وجود بیاید؛ آنها جوانان حاضر در پشت صحنه هستند که ما هیچ‌وقت آنها را نمی‌بینیم اما سعی کردیم تصویری واقعی از آنها بسازیم؛ افرادی که جوان و باهوش هستند و در رابطه با سازمان جاسوسی موساد فعالیت هایی انجام داده‌اند».
این کارگردان درباره اینکه آیا سیاست‌ها و مذاکرات هسته‌ای نیز در این سریال وارد شده، اعلام کرده: «در جایی از سریال بیان می‌شود که عده‌ای دوست ندارند توافق هسته‌ای حاصل شود که آنها همان افراد سازمان جاسوسی موساد و اسرائیلی‌ها هستند؛ در نگارش کار از مشاوران خوبی استفاده کرده‌ایم که البته در فیلم "روباه" نیز حضور داشته‌اند».
نکته جالب در مورد مجموعه جدید فریدون جیرانی این است او سفارشی بودن آن را کاملا رد می‌کند: «ما هیچ سفارشی نگرفته‌ایم و خودمان خواستیم به این موضوع بپردازیم؛ مشاوران خوبی هم داشته‌ایم اما صریحا اعلام می‌کنم اصلا سریالی نمی‌سازیم که از سازمان انرژی هسته‌ای پول گرفته باشیم یا وزارت اطلاعات بودجه‌ای به ما داده باشد».
طی ما‌ه‌های گذشته مجموعه‌ها و تله فیلم‌های متعددی از شبکه‌های تلویزیونی ایران پخش شده‌اند که ماموران امنیتی و اطلاعاتی نقش اصلی قصه بوده‌اند و موضوع آنها هم پیرامون مسائل سیاسی امنیتی (عموما مرتبط با ماجراهای هسته‌ای) بوده است.
به عنوان نمونه یکی از آخرین کارهای پخش شده از تلویزیون ایران، سریال «پازل» به کارگردانی ابراهیم شیبانی و باز هم به تهیه‌کنندگی محمد پیرهادی (تهیه‌کننده فیلم روباه) بود که چند ماه پیش روی آنتن شبکه اول تلویزیون ایران رفت.
در این سریال که داستانی درباره برنامه‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران داشت، رضا کیانیان بازی می‌کرد و در پنج قسمت پخش شد.
اما امروز ششم اسفندماه، سخنگوی شورای صنفی اکران، که مسئولیت ثبت و برنامه‌ریزی قرارداد‌های نمایش فیلم‌ها در سینماهای ایران را بر عهده دارد، اعلام کرد که امکان دارد فیلم «روباه»، ساخته بهروز افخمی نوروز سال ۹۴ روی پرده برود.
شاید اکران زودهنگام این فیلم و سنجش میزان تاثیرگذاری آن روی مخاطبان، عاملی تعیین کننده برای ادامه فعالیت‌های وزارت اطلاعات در حوزه تولید محصولات نمایشی، به خصوص در سینما باشد.
