روز ۱۶ آذر در ايران به عنوان روز دانشجو شناخته می‌شود و هر ساله در چنین روزی، در تجمع‌ها و مراسمی که به این مناسبت برگزار می‌شود، ترانه‌ای نیز شنیده می‌شود که رفته‌رفته طی سال‌های اخیر جزیی از فعالیت‌های دانشجویی در ایران به شمار می‌رود.
ترانه «یار دبستانی» برای فیلم «از فریاد تا ترور» ساخته شد. این فیلم در سال ۱۳۵۹ به نمایش عمومی درآمد و این ترانه در بخش‌های پایانی آن با صدای فریدون فروغی شنیده می‌شد.
سراینده شعر و کارگردان فیلم منصور تهرانی بود.
سروده «یار دبستانی» بعدها با استقبال روبه‌رو شد و خوانندگانی همچون منصور تهرانی و جمشید جم نیز آن را بازخوانی کردند.
برای شناخت دیدگاه سایر هنرمندان و خوانندگان در باره این سروده و اجراهای آن، برنامه نگاه تازه به سراغ داریوش، خواننده و هنرمند سرشناس، رفته است تا از او در باره «یار دبستانی» بپرسد.
داریوش در حال حاضر ساکن شهر پاریس است و روی آلبوم آخر خود، «معجزه خاموش» كار می‌كند.
رادیو فردا: آقای داريوش! بد نيست از اينجا شروع كنيم كه اولين بار عبارت «يار دبستانی» را كجا شنيديد؟
داریوش: صادقانه بخواهيد بدانيد، اين را زمانی كه شنيدم اصلا نمی‌دانستم چه كسی ساخته و چه کسی سروده.
ولی آن‌طور كه می‌دانم شعر آن را آقای منصور تهرانی گفته‌اند؛ كه دوست بسيار عزيز من هستند و در سوئد زندگی می‌كنند.
ولی من اين آهنگ را روی تصاويری از تظاهرات دانشجويان داخل ديده بودم و اين آهنگ را شنيده بودم.
رادیو فردا: برداشت شما از ترانه يار دبستانی چيست؟ به نظر شما اصلا نقطه ثقل اين ترانه كجا است؟
داریوش: به برداشت شخصی من، ترانه‌ای بسيار زيبا است. حسن آن اين است كه وظيفه خود را، در بين جماعت، بين مردم، بين قشری كه اين پيام را قبول كردند، دارد ايفا می‌كند. تا همين اندازه برای من كافی ست.
من از فرهنگ عيب‌جویی سعی می‌كنم فرار كنم و نقاط مثبت قضيه را نگاه كنم.
رادیو فردا: همان طور كه می‌دانيد، اين ترانه را خوانندگان متفاوتی خوانده‌اند. اجرای اول آن هم متعلق به فريدون فروغی، خواننده هم‌نسل شما، بوده. چون صدای فريدون فروغی ممنوع شد، اين ترانه را بعدا كسان ديگری هم اجرا كردند. كدام اجرای اين ترانه به دل شما نشست؟
داریوش: اين ترانه را با چند صدا، حتی صدای خود آقای تهرانی شنيده‌ام؛ و تعجب كردم كه چرا ایشان تا حالا آهنگ‌های بيشتری نخوانده‌اند. چون زيبا اجرا كردند.
ترانه خوب باید مانند مثلا غزليات حافظ باشد. غزليات حافظ را با اجراهای مختلف اجرا كرده‌اند. هيچ عيبی ندارد كه يک ترانه خوب را چندين خواننده اجرا كنند. مهم اثر آن ترانه در جامعه است؛ كه به نظر من "يار دبستانی" كار خود را كرده.
رادیو فردا: در سال‌های اخير ديده شده که برخی از ترانه‌ها در ميان منتقدان اجتماعی و سياسی به اصطلاح گل می‌كند. این ترانه‌ها حتی در رسانه‌های دولتی هم مورد استفاده قرار گرفته‌اند. دليل اين برخورد چه می‌تواند باشد؟
داریوش: طبيعتا؛ هميشه اين گونه بوده. اين ترفندها را می‌شناسيم. مردم عاقل هم بسيار خوب می‌شناسند و جايگاه ترانه زيبا و مؤثر در جامعه را مردم می‌دانند.
رادیو فردا: گفتيد مهم نیست که ترانه خوب را چندین نفر بخوانند. آیا تا به حال فكر كرده‌ايد که خود شما هم اين ترانه را اجرا كنيد؟
داریوش: اين ترانه آن‌قدر زيبا اجرا شده، كه بازسازی آن برای من وقت زيادی می‌برد؛ كه بتوانم حداقل جوابگوی زيبایی آن باشم.
ولی علاوه بر این که اجازه اجرای آن را ندارم، صحيح هم نيست كه آن را اجرا كنم؛ چون كار بسيار زيبا اجرا شده و خواندن من هيچ تأثيری نخواهد داشت.
رادیو فردا: آقای داريوش! در سال‌های گذشته و در اوج محبوبيت ترانه «يار دبستانی»، برخی سعی كردند با به ميدان آوردن خواننده دوم اين اثر، جمشيد جم، به نوعی ترانه را به جريان‌های ديگری منتسب كنند. اما چطور شد، با همه اين تلاش‌ها، يار دبستانی هنوز يار دبستانی است؟
داریوش: در اين سی سال فعاليت موسيقي در مملكت ما هيچ چيز تازه‌ای نيست. نام‌ها را عوض می‌كنند، شكل ترانه‌ها را عوض می‌كنند.
اگر كسی می‌آيد چنين ادعایی می‌كند، به غير از اينكه خود و آن حركت را نفی می‌كند، به خود صدمه می‌زند.
نتيجتا كار خوب، در بدترين شرايط، مثل آن قطره آبی است كه از لابه‌لای سنگ‌ها فوران می‌كند؛ چنان كه يار دبستانی كار خود را كرده.
مردم ما بسيار باذكاوت و باهوش هستند و بهایی نخواهند داد. يار دبستانی الان در بين مردم، بين دانشجويان، يک شعار است؛ شعاری عاشقانه است براي يک همبستگی؛ برای يک اتحاد همگانی است.
كار خود را می‌كند و خواهد كرد؛ و هر چقدر از اين صحبت‌ها درباره آن شود، قدرت بيشتری خواهد گرفت.
***
در باره ترانه «یار دبستانی» به سراغ سراینده آن نیز رفتیم.
رادیو فردا: آقای تهرانی! زمانی كه این ترانه را می‌سرودید و روی فيلم از فریاد ترور می‌گذاشتید، آیا فكر می‌كرديد كه روزی اين ترانه ورد زبان دانشجویان بشود؟
منصور تهرانی: هر ترانه‌سرایی زمانی كه كاری انجام می‌دهد، از قبل هيچ‌گونه نمی‌تواند پيش‌بينی كند.
حتی زنده‌ياد گل‌گلاب هم وقتی سرود "ای ايران" را می‌ساخت، هرگز پيش‌بينی نكرده بود كه چه خواهد شد. اما يک ترانه يا يک سرود، خود به خود، در زبان مردم جاری می‌شود.
اين فرمول‌هایی است كه در آن ترانه وجود دارد. زمانی كه اين ترانه را برای فيلم "از فرياد تا ترور" ساختم، البته به نظر می‌آمد، یعنی كسانی كه قبلا برای آنها خوانده بودم تأييد كرده بودند.
مردم هم بسيار استقبال كردند قبل از اينكه مورد عنايت دانشجويان عزيز قرار گيرد.
برای اينكه اين ترانه مال همه زمان‌ها باشد و تاريخ مصرف نداشته باشد، پايان آن را با بيت
"دست من و تو بايد اين پرده‌ها را پاره كنه/ كی می‌تونه جز من و تو درد ما را چاره كنه" تمام كردم.
رادیو فردا: گفتيد كه اين ترانه را برای عده‌ای خوانده بوديد. چه کسانی؟
منصور تهرانی: دوستانی دور هم بوديم. با بچه‌های سينما: آقای سيروس الوند، دوست عزيزم؛ به نظرم آقای مقصداللهی، آقای عسگر قدس، آقاي مهدی فخيم‌زاده و دوستان ديگر بودند. اولين بار كه اين ترانه را خواندم، ديدم كه از اين ترانه خوششان آمد.
رادیو فردا: اصلا چرا فكر كرديد كه "از فرياد تا ترور" نياز به ترانه‌ای هم دارد؟
منصور تهرانی: اين چيزی بود كه قبل از انقلاب هم در بعضی فيلم‌ها بود و موفق شده بود.
در فيلم امير نادری، "جمعه" شهيار قنبری بود. در فيلم‌های ديگر هم كه آهنگ‌ها را اسفنديار منفردزاده ساخته بود و من ديدم كه اگر برای اين فيلم اين ترانه را بسازم، جذابيت خواهد داشت.
رادیو فردا: اما در آن برهه زمانی که منظور شما از سرودن اين ترانه، شرايط امروز ايران نبود.
منصور تهرانی: در سال‌هایی كه من كودک بودم و به دبستان می‌رفتم، آن زمان هم تخته و چوب و تركه و اينها بود؛ اما مقدار كمی از انقلاب گذشته بود و شايد مقداری نااميدی و خشم در اين ترانه هست.
رادیو فردا: آیا خودتان یار دبستانی را ترانه می‌دانید يا سرود؟
منصور تهرانی: به عنوان ترانه‌سرا اين را ترانه می‌دانم. اما زمانی كه دانشجويان شروع كردن به خواندن، اين تبديل به سرود مخصوص دانشجويان شد.
رادیو فردا: گفتيد که بعضی ترانه‌ها از فرمول خاصی استفاده می‌كنند كه باعث می‌شود باعث روزمرگی نشوند. می‌توانيد اين فرمول‌ها را توضيح دهيد؟
منصور تهرانی: اين فرمول‌ها چيزهایی همه‌گير است؛ مثلا قبل از انقلاب هم ترانه‌هایی سروده بودم كه خيلي گل كرده بود؛ اما يكی از آنها مخصوص بود، كه خانم گوگوش خواندند: "داغ عشق قديم را آمدی تازه كردی".
برای اينكه عموم مردم در زندگی خود چنين چيزی داشتند. چيزی كه عموميت داشته باشد، همان فرمولی است كه در يک ترانه وجود دارد و مورد استقبال بی‌شمار مردم قرار می‌گيرد.
رادیو فردا: اما آقای تهرانی٬ به هرحال "يار دبستانی" با صدای خواننده آن خيلی دير به گوش مردم رسيد؛ چرا؟
منصور تهرانی: زنده‌ياد فريدون فروغی در فیلم خوانده بود. صدای ايشان را که نگذاشتند پخش شود و مدتی اين ترانه روی دست من مانده بود و نمی‌دانستم چه كنم.
تا اينكه آقای جمشيد جم را ديديم و قرار شد ايشان بخوانند. حتی می‌خواستم خودم بخوانم.
رادیو فردا: از بین اجراها كدام اجرا را بيشتر می‌پسنديد؟
منصور تهرانی: خودم هم خواندم. می‌گويند بد نخوانده‌ام. آقای جمشيد جم هم خوانده؛ چند نفر خوانده‌اند؛ حتی يک دختر خانم آمريكایی و يک پسربچه پنج ساله هم خوانده‌اند.
در فيلم "كما" خواننده ديگری كه در ايران است خوانده، كه الان نامش را حضور ذهن ندارم [خشايار اعتمادی]. اما فريدون فروغی، به نظر من، با حال عجيب و غريبی كه آمد در استوديو، خيلی خوب اين را خواند.
