قیمت نفت خام در بازار جهانی نفت در چند هفته گذشته روند کاهنده‌ای را به خود گرفت و قیمت سبد نفت خام اوپک در تاریخ ۱۶ ماه جون میلادی به زیر ۴۵ دلار در بشکه فروریخت.
این در حالی است که تنش‌های سیاسی در منطقه خاورمیانه هنوز ادامه داشته و هیچ نشانه‌ای از پایان یافتن فعالیت‌های تروریستی هم وجود ندارد. بنابراین فضای سیاست منطقه‌ای در خاورمیانه- یعنی منطقه‌ای که دارای اهمیت بسیاری در تحولات بازار نفت را داراست- هنوز به ثبات قابل پیشبینی نرسیده است.
افزون بر این اعضای سازمان تولید کننده نفت نیز نسبت به تعهدات خود مبنی بر کاهش تولید نفت خام پایبند بوده اند و به نظر نمی رسد تخلف عمده‌ای از سوی اعضای این سازمان و هم پیمانانش و افزایش صادرات نفت خام از سوی آنها صورت گرفته و علت کاهش نفت خام در بازارهای جهانی باشد. بنابراین این پرسش موجه است که چه عواملی رونده کاهنده قیمت نفت در بازار جهانی را رقم زده است.
اوپک و ناتوانی در هدایت قیمت نفت خام در بازار جهانی
از بیست و پنجم ماه مه میلادی ۲۰۱۷ یعنی همزمان با نشست ماهانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت اوپک و توافق تمدید کاهش تولید برای ۹ ماه دیگر، قیمت نفت خام در بازارهای جهانی چندین بار سقوط کرده که مجموعه آن بیش از ده درصد تخمین زده میشود. بنابراین گرایش غالب قیمت نفت کاهنده است و تلاش سازمان صادر کننده نفت اوپک برای تثیبت قیمت نفت دست کم تاکنون بی‌نتیجه بوده است. حال آنکه تصمیم اوپک می بایست دارای تاثیر روانی و واقعی باشد و بازار را متاثر و سقوط قیمت در آنرا مهار کند.
به نظر می رسد که عوامل بنیادی موثر بر بازار نفت، بر عوامل روانی غالب شده است و آنرا هدایت کند. بنابراین عمده‌ترین دلایل کاهش قیمت نفت، را باید عوامل بنیادی دید.
معمولا برای ارزیابی قیمت‌ها و سمت و سوی روند آتی آن میانگین روزانه، هفتگی، ماهانه و سالانه با یکدیگر مقایسه میشود.
بنا به آمار منتشره سازمان اوپک میانگین سالانه قیمت سبد نفتی اوپک اینک به پایین‌ترین سطح خود در هفت سال اخیر رسیده است. سطح میانگین ماهانه و هفتگی نیز دارای سیر نزولی هستند.
بدین ترتیب مسیر قیمت‌ها اعم از میانگین روزانه، هفتگی، ماهانه سمت و سوی کاهنده دارند. بنابراین نمی توان نوسانهای کوتاه مدت را به عنوان دلیل این کاهش قلمداد کرد چه اثر نوعی گرایش عمومی را میتوان در این سقوط قیمت مشاهده کرد و این کاهش احتمالا در آینده نیز ادامه خواهد داشت. کاهش قیمت نفت در بازار اوراق بهادر آتی این بازار برای سه ماه آینده نشانه این ادعاست. و نشانه آن است که قیمت نفت خام برای ماه‌های آتی نیز تغییری شگرف و میلی به بالا رفتن ندارند.
دلایل کاهش قیمت نفت
بازار نفت در شرایط فعلی در تعادل نیست و یک مازاد بر تقاضای قابل توجه ، در بازار وجود دارد. کاهش اخیر قیمت نفت خام در بازار بین المللی نیز شاهد این مدعاست. دلایل چندی فزونی عرضه نفت بر تقاضا را توضیح میدهد برای مثال شمار دکل‌های حفاری نفت آمریکا نسبت به سال گذشته رشد چشم گیری داشته است و همچنین سطح انبارهای راهبردی نفت خام و فراوردهای امریکا نیز افزایش نشان میدهد. افزون بر این، بر اساس گزارش ماهانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت اوپک، تولید روزانه نفت نیجریه و لیبی روی هم رفته در ماه گذشته بیش از ۳۲۲ هزار بشکه افزایش یافته است. چون این دو عضو اوپک یعنی نیجریه و لیبی -که در سالهای گذشته به دلیل جنگ داخلی تولید خود را کاهش داده بودند- از توافق کاهش تولید نفت مستثنی هستند.
بنابراین اعضای اوپک همزمان با پیروی از توافق کاهش تولید نفت، میزان استخراج نفت خام خود را افزایش داده‌اند. در نهایت پیشبینی میشود تولید نفت آمریکا نیز در سال آینده میلادی به رکورد بالای ۱۰ میلیون بشکه در روز برسد. بنابراین، این مازاد عرضه بر تقاضا در سال آینده هم ادامه خواهد یافت.
در همین راستا عوامل بنیادی و -بخصوص عرضه و تقاضا در شرایط فعلی- و هم پیش بینی‌ها نشان از سبقت عرضه به تقاضا دارد و حاصل چنین روندی کاهش قیمت نفت است. البته باید توجه داشت که بطور کلی کاهش تقاضا در بازار نفت در بلند مدت با بکارگیری انرژهای جایگزین انرژی فسیلی تشدید خواهد شد. چه در بسیاری از کشورهای توسعه یافته انرژهای پاک به تدریج جایگزین انرژی فسیلی میشود. انتظار میرود که این الگوی مصرف انرژی در اقتصاد‌های نوظهور نیز به تدریج رایج شود. بدین ترتیب این بخش از جهان که در شرایط فعلی داری بیشترین مصرف سرانه انرژی فسیلی است، دیر یا زود انرژهای پاک را جایگزین آن خواهد نمود.
بازار نفت در آینده نزدیک
اگر حوادث مترقبه‌ای در جهان رخ ندهد به نظر نمیرسد که عوامل بنیادی بازار نفت در آینده نزدیک یعنی دوازده ماه آینده تغییر چندانی پیدا کند و در نتیجه این شرایط بازار قیمت‌های جهانی نفت زیر پنجاه دلار در نوسان خواهد بود.این البته تهدیدی است برای تعادل بودجه در کشورهایی همچون ایران. چون میانگین سالانه نفت اوپک پایین تر قیمت نفت در بودجه مصوب ایران است حدود ۵۰ دلار در بشکه بسته شده است. البته باید دید که آیا این کاهش هفتگی قیمت نفت آغاز کاهش مداوم آن خواهد بود یا اینکه این روندی موقت است.
ختم کلام
قیمت نفت خام علیرغم تلاش اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت اوپک، و همپیمانانش در بیرون سازمان، مجددا در سراشیب سقوط قرار گرفته است. با توجه به چشم انداز رشد اقتصادی در جهان برای یک سال آینده و سطح عرضه، دلیلی برای خوشبینی نسبت به افزایش قیمت نفت وجود ندارد. عواملی چند در این ریزش قیمت سبد نفت اوپک به سطح ۴۵ دلار نقش دارد.
برخی از این عوامل کوتاه مدت اند و به عرضه و تقاضا و سطح انبارهای راهبردی مربوطند و برخی به روند بلند مدت در بکارگیری انرژی‌های فسیلی. در غیبت عوامل روانی، به نظر میرسد که عوامل کوتاه مدت و بلند مدت بنیادی دست به دست هم داده تا قیمت این ماده حیاتی که زمانی نقش عمده‌ای را در تحولات اقتصادی داشت را کاهش دهند. سازمان کشورهای صادرکننده نفت اوپک هر چند در تثبیت میزان تولید موفق بود اما اینک به دلیل تحولاتی که در زیر پوست بازار نفت در جریان است، نتوانسته است در مقابل سقوط قیمت نفت مقاومت کند.
-------------------------------------------------------------------------------------
یادداشت‌ها، آرا و نظرات نویسندگان خود را بیان می‌کنند و بازتاب دیدگاهی از سوی رادیو فردا نیستند.
