با بروز تنش میان عربستان-ایران بعد از ماجرای اعدام نمر باقر النمر و به آتش کشیده شدن سفارت عربستان در تهران، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و هم پیمان با عربستان واکنش های خودشان را با قطع ارتباط سیاسی- تجاری با ایران اعلام کرده و امارات متحده عربی نیز سطح روابط خود را کاهش داد.
در این میان کشورهای غربی با انتقاد شدیدی از اقدام عربستان در خصوص اعدام های به وقوع پیوسته و به ویژه اعدام رهبر شیعیان عربستان از بالا گرفتن تنش در منطقه و حتی تأثیر بر روند مذاکرات وین که در اواخر ژانویه ۲۰۱۶ برگزار خواهد شد، اظهار نگرانی کردند. به طوری که دبیر کل سازمان ملل به وضوح اقدام عربستان را دور از منطق و غیر قابل توصیف خوانده است.
این در حالی است که شورای امنیت با شکایت عربستان سعودی علیه ایران در خصوص اشغال و آتش زدن محل سفارت، بیانیه‌ای را در محکومیت این حادثه صادر کرده و موضوع صیانت از جان دیپلمات‌ها و منسوبین سیاسی کشور‌ها را مورد تأکید قرار داده است. در همین حال، استفان دو می‌ستورا، نماینده ویژه سازمان ملل در حل بحران سوریه برای قطعیت بخشیدن به لزوم صلح خاورمیانه و مشارکت جدی طرفین متداخل در مسئله سوریه روز دوشنبه عازم ریاض و بعد از آن تهران می‌شود.
پیرو تحرکات جدی و داغ در هفته نخست سال میلادی جدید، نگرانی های جدی در پهنه سیاسی منطقه ایجاد شده است که لزوماً مداخلات آشتی جویانه فرا منطقه‌ای نیز خالی از رصد نیست. به طوری که خانم فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بر لزوم آشتی میان دو کشور مهم ایران و عربستان در منطقه تأکید ورزیده و از بالا گرفتن تنشهای موجود برحذر داشته است.
در عین حال جان کری طی تماسهای تلفنی خود با همتایان ایرانی و عربستانی خود در این خصوص تأکید ورزیده و روسیه نیز برای حل موضوع آمادگی می‌انجیگری خود را اعلام داشته است.
روز چهارشنبه وزیر امور خارجه عراق نیز برای حل مشکل میان ایران- عربستان اعلام می‌انجیگری کرده است. اما آنچه که در این میان و در واکنشهای کشورهای مختلف و به ویژه همسایگان ایران بیشتر جلب نظر کرده است، پیشه کردن رفتار سیاسی دو پهلو از سوی دولت ترکیه در چند روز اخیر است.
در فردای بروز حادثه آتش سوزی سفارت عربستان در تهران، نعمان کورتولوموش، سخنگوی دولت ترکیه با اعلام اینکه عربستان با اعدام شیخ نمر باقر النمر زمینه لازم را برای بروز تنشهای ناخواسته در منطقه ایجاد کرده است، رفتار آن کشور را نیز بر خلاف موازین حقوق بشر تلقی نمود. یک روز بعد از آن وزارت امور خارجه ترکیه با صدور بیانیه‌ای به صراحت از بی‌مبالاتی دولت ایران در حفظ و صیانت اماکن سیاسی و جان وابستگان سیاسی در ایران سخن گفته و دولت ایران را مکلف به رعایت کنوانسیون منعقده وین در خصوص حفظ و رعایت حقوق اعضای دیپلماتیک و کنسولی کشور‌ها دانست. در همین اعتراضیه ضمن ابراز نگرانی از شرایط موجود در ایران، بر موضوع تأثیرات منفی چنین رفتارهایی بر صلح و استقرار سیاسی میان کشور‌ها تأکید ورزیده است.
صلاح الدین اوزگوندوز، رهبر شیعیان جعفری ترکیه بر موضوع بسیار حساسی انگشت نهاده است. وی روز سه شنبه همین هفته اعلام کرد که عربستان با اعدام شیخ نمر بعد از سفر رجب طیب اردوغان به آن کشور، در صدد آن بوده است که میان ایران و ترکیه اختلاف انداخته و اعدام نمر از روی قصد بوده است تا نشان دهد که ترکیه نیز در کنار آنهاست.
پیرو آن، صلاح الدین اوزگوندوز، رهبر شیعیان جعفری ترکیه بر موضوع بسیار حساسی انگشت نهاده است. وی روز سه شنبه همین هفته اعلام کرد که عربستان با اعدام شیخ نمر بعد از سفر رجب طیب اردوغان به آن کشور، در صدد آن بوده است که میان ایران و ترکیه اختلاف انداخته و اعدام نمر از روی قصد بوده است تا نشان دهد که ترکیه نیز در کنار آنهاست.
از این رو رفتار عربستان توهین به ریاست جمهوری ترکیه است و اردوغان بدین وسیله در مظان اتهام قرار گرفته است و می‌باید دولت مواضع خود را به روشنی در این خصوص به صراحت بیان کند. درست در همین شرایط احمد داوود اوغلو یک روز بعد از آن اعلام کرد که آنکارا مایل است در میان ایران و عربستان برای رفع تنش و ایجاد شرایط معقول سیاسی وارد مذاکره شده و می‌انجیگری نماید.
با تمام این اوصاف معین می‌شود که ترکیه در عرض چند روز گذشته سیاست دو پهلویی را در مناسبات سیاسی خود با دو کشور ایران و عربستان در پیش گرفته است. در شرایطی که اردوغان طی سفرش با عربستان با انعقاد پیمان مشترک استراتژیکی صفحه دیگری در معادلات سیاسی منطقه ایجاد کرد و به نظر می‌رسد در راستای این پیمان و اهداف راهبردی دو کشور مسایل خاورمیانه و به ویژه سوریه و عراق از اهمیت اساسی برخوردار است، از سوی دیگر بر اصرار خود در خصوص اینکه ایران عاملی در بالا گرفتن رقابتهای سیاسی منفی و جبهه گیری شیعی- سنی در منطقه است؛ به نوعی بر ادعاهای ریاض نیز صحه می‌گذارد. اما وجود منافع مشترک اقتصادی- سیاسی- امنیتی میان تهران و آنکارا منجر به آن شده است که در باز نگرش توجیه شرایط پیش آمده میان ایران- عربستان، از ادبیات سیاسی دیگری بهره ببرد.
بدیهی است که دوگانگی در رفتار سیاسی ترکیه نه تنها به دور از ارزیابیهای مسئولان سیاسی ایران نمانده است که حتی تحلیل گران و کار‌شناسان سیاسی نیز در این زمینه ابراز تردید داشته‌اند. به طوری که، محمت شاهین، رئیس انستیتو اندیشه راهبردی ترکیه و از اعضای هیئت علمی دانشگاه قاضی آنکارا اظهار می‌دارد: «بروز تنش میان ایران- عربستان بیش از هر نقطه‌ای در یمن، سوریه و عراق دو کشور را در مقابل هم قرار داده و ترکیه علیرغم اینکه نبایستی در جریان سازی جبهه شیعی- سنی قرار گیرد، اما به نظر می‌رسد، ناخواسته بر اساس منافع خود با این کشور‌ها در آن مسیر قرار خواهد گرفت.»
وی با اشاره به مغایر بودن اهداف ایران و کشورهای هم پیمان وی در موضوع سوریه با ترکیه و عربستان و هم پیمانان آن می‌افزاید که: «تنشهای موجود در آستانه برگزاری مجدد مذاکرات در وین می‌تواند منجر به آن خواهد شد که عربستان و ایران بیش از پیش بر مواضع خود تأکید ورزند و در این راستا ترکیه در گزینش اینکه طرف کدامین کشور را بگیرد، دچار مشکلات ناخواسته دیپلماسی قرار خواهد گرفت.»
وی با اشاره به شرایط موجود در عراق، لبنان و سوریه که به جهات گوناگونی قطعاً ترکیه را تحت تأثیر قرار داده و همین تأثرات سیاسی آنکارا را مجبور به اتخاذ تصمیماتی می‌کند، از جانبداری و ترجیح آنکارا از مواضع عربستان سعودی سخن به میان می‌آورد.
بنابر این تصور می‌شود که دلایل برگزیدن سیاست دو پهلو آنکارا در قبال ایران ریشه در ترجیح بندی منافع مشترک دارد. به نظر می‌رسد دولت ترکیه با تصور اینکه مناقشات میان ایران و عربستان سعودی ادامه داشته و شاید در دراز مدت برخی از پارامترهای موجود در مناسبات سیاسی- اقتصادی را متغیر سازد، بر آن است که هر از گاهی با ابراز عقیده و پیامهایی خارج از گود در صدد یافتن راهکارهای لازم برای قدرت گیری مجدد خود بعد از بهار عربی در منطقه خاورمیانه و به ویژه جهان تسنن باشد. برگزیدن چنین ترجیح سیاسی نیز ناشی از عدم ارزیابی درست از مسایل و بهره گیری از فرصتهای پیش آمده است که از چندی پیش ترکیه بر حسب تئوری بازیهای سیاسی دچار آن شده است. بازی کسب امتیاز از شرایط بحرانی!
-------------------------------------------------------------------------
نظر نویسنده الزاما دیدگاه رادیو فردا را منعکس نمی‌کند.
