سرخ شدن آب دریاچه ارومیه این روزها سببب شده تا دوباره موضوع بزرگترین دریاچه داخلی ایران در کانون توجه قرار گیرد. روز چهارشنبه بیست نماینده مجلس به محمود احمدی نژاد در این زمینه تذکر دادند و از او خواستند به وضعیت این دریاچه رسیدگی کند. آب دریاچه ارومیه در شمال غربی ایران بین دو استان آذربایجان شرقی و غربی این روزها به سرخی می گراید. بعضی از کارشناسان محیط زیست از احتمال شکل گیری کِشَند قرمز در آن ابراز نگرانی کرده اند. پدیده ای زیست‌محیطی که به خاطر تغییرات در محیط آبی به وجود می آید و بر اساس اخبار مختلف چندی پیش باعث مرگ و میر وسیع گونه های مرجانی و هزاران تن ماهی خلیج فارس در سواحل امارات متحده عربی شده بود.
اما محمدرضا فاطمی، کارشناس بیولوژی دریا و استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران به رادیو فردا می گوید این اتفاق برخلاف بحث های مطرح شده یک جریان طبیعی است که هر سال در این دریاچه شکل می گیرد.
آقای فاطمی به رادیو فردا می گوید: «دو موجود داریم آنجا در خود آب دریاچه. یک نوع جلبک تک سلولی است در آنجا می تواند با این شوری رشد کند و یک جانور سخت پوست شناور که به آن می گویند آرتیمیا. آرتیمیا از آن جلبک ها تغذیه می کند. در حالت عادی که شوری معمولاً پائین باشد این موجود تکثیر طبیعی اش از طریق ایجاد نوزادهایی می کند که اینها را به آب دریا رها می کند. اگر شرایط نامساعد باشد، تخم هایی را تولید می کند که به آن می گویند کیست که این تخم ها رنگشان قرمز است و اینها در سطح آب شناور می شوند. اینست که بارهای پیش می آید وقتی شوری دریاچه بالا می رود، تخم های آرتیمیا در سطح آب قرار می گیرد و رنگ آب را قرمز می کند. بیشتر در مناطق ساحلی پیش می آید و می شود گفت در سال های گذشته بارها این مسئله پیش آمده. این رنگ قرمز دریاچه که سابقه هم داشته، چیزی نیست مگر تخم های شناور آرتیمیا که رنگشان قرمز است.
به گفته این متخصص در زمینه بیولوژی دریا، این تخم ها در نهایت جمع آوری و خشک شده و به عنوان خوراک ماهی با قیمت بالا در بازار فروخته می شود.
با این حال خبرگزاری مهر گزارش داد موسسه تحقیقات شیلات ایران در اطلاعیه ای با اعلام دلایل تغییر رنگ دریاچه ارومیه عنوان کرده است که سرخی این دریاچه با کاهش دمای آب، شروع وزش بادهای منطقه ای و کاهش شدت و زمان تابش نور خورشید به تدریج در سال های آینده حذف می شود.
اما دریاچه ارومیه که یک تالاب مهم جهانی شناخته می شود و ویژگی های زیست محیطی خاص طبیعی دارد، به گفته برخی کارشناسان محیط زیست از جوانب مختلف در خطر است.
سام خسروی فرد کارشناس محیط زیست به رادیو فردا می گوید: «وضعیت دریاچه ارومیه به دلیل مدیریت نابسامان محیط زیست دچار بحران های شدیدی است؛ از جمله پائین رفتن سطح آب. گرچه خشک سالی بهانه مناسبی است برای این موضوع، اما نمی شود راجع به احداث حدود بیست سد بزرگ و کوچک حرفی نزد و از این موضوع صرف نظر کرد. مضافاً اینکه آب بعد از سد هم معمولاً برای کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد. به هر حال دریاچه ارومیه در قطب صنعتی کشاورزی منحصر به فردی واقع شده. و گاهی فاضلاب ها از طریق همان رودخانه راهی دریاچه می شوند و مشکلات دریاچه ارومیه یکی دو تا نیست. البته کشند سرخ و تخم گذاری آرتیمیا یک کمی بعید به نظر می رسد به خاطر شوری بیش از حد دریاچه.»
دکتر محمدرضا فاطمی متخصص بیولوژی دریا هم معتقد است درجه شوری آب دریاچه ارومیه آن قدر زیاد است که اجازه و حتی احتمال زندگی معمولی به جلبک های معروف به کشند قرمز را هم نمی دهد؛ «اگر سال هایی باشد که بارندگی زیاد شود، طبیعتاً این کیست آرتیمیا به وجود نمی آیند و موجود زاد و ولد طبیعی اش را انجام می دهد. اما در آنجا یک نوع جلبک بیشتر نداریم و آن هم به این حد زیاد نمی شود که بتواند رنگ آب را قرمز کند. شوری دریاچه خیلی بالا رفته. حدود ۱۶۰ گرم در لیتر است. به هیچ وجه امکان شکوفایی جلبکی آن هم در فصل تابستان وجود ندارد. کشند قرمز در حقیقت یک نوع شکوفایی جلبکی است که تعداد سلول ها معمولاً از یک میلیون عدد در لیتر بیشتر می شود.»
وی می گوید این روزها دریاچه ارومیه با تهدیدات دیگری دست به گریبان است: «دریاچه ارومیه ضرر اصلی اش پائین رفتن سطح آبش است. حدود سه تا چهار متر سد زدند در بالا دست. آب کم شده و نمک افزایش پیدا کرده و باعث شده که آرتیمیا الان چند سال است که جمعیتش کم شده. پرندگانی داریم به نام فلامینگو. مرغ آتش. هر ساله هزاران پرنده می آمدند به این دریاچه ارومیه و از آرتیمیا تغذیه می کردند. هم از خود آرتیمیا و هم از کیستش. الان چند سال است که به خاطر اینکه آرتیمیا کم شده اینها هم ورودشان به دریاچه کم شده به خاطر اینکه آرتیمیا جمعیتش به خطر افتاده. یک زنجیره است که ختم می شود به یک محدوده ای که سال ها اینجا محل زندگی و تغذیه اش بوده. این دریاچه کریدور مهاجرتی پرندگان مهاجر بوده که برای تغذیه می آمدند.»
اما بعضی مسئولان همچنان معتقدند در مورد دریاچه ارومیه هنوز جای نگرانی نیست.
اما محمدرضا فاطمی، کارشناس بیولوژی دریا و استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران به رادیو فردا می گوید این اتفاق برخلاف بحث های مطرح شده یک جریان طبیعی است که هر سال در این دریاچه شکل می گیرد.
آقای فاطمی به رادیو فردا می گوید: «دو موجود داریم آنجا در خود آب دریاچه. یک نوع جلبک تک سلولی است در آنجا می تواند با این شوری رشد کند و یک جانور سخت پوست شناور که به آن می گویند آرتیمیا. آرتیمیا از آن جلبک ها تغذیه می کند. در حالت عادی که شوری معمولاً پائین باشد این موجود تکثیر طبیعی اش از طریق ایجاد نوزادهایی می کند که اینها را به آب دریا رها می کند. اگر شرایط نامساعد باشد، تخم هایی را تولید می کند که به آن می گویند کیست که این تخم ها رنگشان قرمز است و اینها در سطح آب شناور می شوند. اینست که بارهای پیش می آید وقتی شوری دریاچه بالا می رود، تخم های آرتیمیا در سطح آب قرار می گیرد و رنگ آب را قرمز می کند. بیشتر در مناطق ساحلی پیش می آید و می شود گفت در سال های گذشته بارها این مسئله پیش آمده. این رنگ قرمز دریاچه که سابقه هم داشته، چیزی نیست مگر تخم های شناور آرتیمیا که رنگشان قرمز است.
به گفته این متخصص در زمینه بیولوژی دریا، این تخم ها در نهایت جمع آوری و خشک شده و به عنوان خوراک ماهی با قیمت بالا در بازار فروخته می شود.
با این حال خبرگزاری مهر گزارش داد موسسه تحقیقات شیلات ایران در اطلاعیه ای با اعلام دلایل تغییر رنگ دریاچه ارومیه عنوان کرده است که سرخی این دریاچه با کاهش دمای آب، شروع وزش بادهای منطقه ای و کاهش شدت و زمان تابش نور خورشید به تدریج در سال های آینده حذف می شود.
اما دریاچه ارومیه که یک تالاب مهم جهانی شناخته می شود و ویژگی های زیست محیطی خاص طبیعی دارد، به گفته برخی کارشناسان محیط زیست از جوانب مختلف در خطر است.
سام خسروی فرد کارشناس محیط زیست به رادیو فردا می گوید: «وضعیت دریاچه ارومیه به دلیل مدیریت نابسامان محیط زیست دچار بحران های شدیدی است؛ از جمله پائین رفتن سطح آب. گرچه خشک سالی بهانه مناسبی است برای این موضوع، اما نمی شود راجع به احداث حدود بیست سد بزرگ و کوچک حرفی نزد و از این موضوع صرف نظر کرد. مضافاً اینکه آب بعد از سد هم معمولاً برای کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد. به هر حال دریاچه ارومیه در قطب صنعتی کشاورزی منحصر به فردی واقع شده. و گاهی فاضلاب ها از طریق همان رودخانه راهی دریاچه می شوند و مشکلات دریاچه ارومیه یکی دو تا نیست. البته کشند سرخ و تخم گذاری آرتیمیا یک کمی بعید به نظر می رسد به خاطر شوری بیش از حد دریاچه.»
دکتر محمدرضا فاطمی متخصص بیولوژی دریا هم معتقد است درجه شوری آب دریاچه ارومیه آن قدر زیاد است که اجازه و حتی احتمال زندگی معمولی به جلبک های معروف به کشند قرمز را هم نمی دهد؛ «اگر سال هایی باشد که بارندگی زیاد شود، طبیعتاً این کیست آرتیمیا به وجود نمی آیند و موجود زاد و ولد طبیعی اش را انجام می دهد. اما در آنجا یک نوع جلبک بیشتر نداریم و آن هم به این حد زیاد نمی شود که بتواند رنگ آب را قرمز کند. شوری دریاچه خیلی بالا رفته. حدود ۱۶۰ گرم در لیتر است. به هیچ وجه امکان شکوفایی جلبکی آن هم در فصل تابستان وجود ندارد. کشند قرمز در حقیقت یک نوع شکوفایی جلبکی است که تعداد سلول ها معمولاً از یک میلیون عدد در لیتر بیشتر می شود.»
وی می گوید این روزها دریاچه ارومیه با تهدیدات دیگری دست به گریبان است: «دریاچه ارومیه ضرر اصلی اش پائین رفتن سطح آبش است. حدود سه تا چهار متر سد زدند در بالا دست. آب کم شده و نمک افزایش پیدا کرده و باعث شده که آرتیمیا الان چند سال است که جمعیتش کم شده. پرندگانی داریم به نام فلامینگو. مرغ آتش. هر ساله هزاران پرنده می آمدند به این دریاچه ارومیه و از آرتیمیا تغذیه می کردند. هم از خود آرتیمیا و هم از کیستش. الان چند سال است که به خاطر اینکه آرتیمیا کم شده اینها هم ورودشان به دریاچه کم شده به خاطر اینکه آرتیمیا جمعیتش به خطر افتاده. یک زنجیره است که ختم می شود به یک محدوده ای که سال ها اینجا محل زندگی و تغذیه اش بوده. این دریاچه کریدور مهاجرتی پرندگان مهاجر بوده که برای تغذیه می آمدند.»
اما بعضی مسئولان همچنان معتقدند در مورد دریاچه ارومیه هنوز جای نگرانی نیست.
