شهر مونترو از روز یازدهم اسفند ميزبان مذاکرات چهار روزه بين ايران و اعضای گروه ۵+۱ است. مذاکراتی که يک ماه فرصت دارد تا به چارچوبی برای توافق جامع و نهايی دست يابد.
روزهای اوليه اين مذاکرات با حضور مقام‌های ارشد ايران و آمريکا انجام می‌شود، و سپس روز پنجشنبه معاونان وزرای خارجه همه کشورهای ۵+۱ قرار است به آن بپیوندند.
از سوی ديگر شهر وين در اتریش نيز ميزبان نشست تازه شورای حکام آژانس بين‌المللی انرژی اتمی است. يوکيا آمانو، مدیرکل آژانس، درباره کند شدن همکاری‌های ايران و آژانس هشدار داد و گفت: «همکاری نکردن با آژانس، چاره کار نيست».
راديو فردا درباره این تحولات با «مارک فيتزپاتريک» مدير برنامه خلع سلاح در انستيتوی بين‌المللی مطالعات استراتژيک در لندن، گفت‌وگو کرده است.
با توجه به اينکه مذاکره کنندگان در هفته گذشته از پيشرفت در مذاکرات صحبت کردند، ارزيابی شما از اين گفت‌وگوها چيست؟
تقريبا در طول يکسال گذشته من نسبت به اينکه ايران می‌خواهد به يک توافق دست يابد بدبين بودم. اما بايد بگويم که حدود يک هفته پيش، شگفت‌زده شدم وقتی فهميدم که ايران محدوديت‌هايی را پذيرفته است که بازه زمان گريز را به ۱۲ ماه افزايش داده است. اين محدوديت‌ها يعنی ايران دستکم به يکسال زمان احتياج دارد تا بتواند به مواد لازم برای توليد سلاح دست يابد. راستش اين موضوع بسيار اميدوار کننده است اگر چه که هنوز مسائل بسيار زيادی وجود دارد که بايد حل شود مانند نحوه رفع تحريم‌ها.
چرا فکر می کرديد ايران هيچ‌گاه چنين محدوديتی را نمی‌پذيرد، و به نظرتان چرا حال اين محدوديت را پذيرفته است؟
من فکر نمی‌کردم ايران اين را بپذيرد، چون هدف استراتژيک ايران برای سال‌های متمادی اين بود که گزينه توليد سلاح را در برنامه هسته‌ای خود داشته باشد؛ نه اينکه الزاما سلاح بسازد، اما امکان تولید آن را داشته باشد. خط قرمزهايی که رهبر ايران هم در يکسال گذشته مطرح کرد، در همين راستا بود. مثلا هنگامی که او (رهبر ایران) در ژوئيه گذشته از نياز ايران به داشتن صدهزار سانتريفوژ نسل اول سخن گفته بود. اما حال چرا اين محدوديت‌ها را پذيرفته، به اين دليل است که به نظر من ايران چشم‌انداز طولانی‌تری را می‌بيند.
رهبر ايران وقتی از آن گستردگی برنامه هسته‌ای صحبت کرد، گفت: «البته نه در همين سال‌ها که در آينده»، و رييس سازمان انرژی اتمی ايران هم گفت «امروز بايد کار را آغاز کنيم تا به هدف توليد سوخت تا سال ۲۰۲۱ برسيم».
اما ایران در مذاکراتش با شش قدرت جهانی، این زمان را به مدت ۱۰ سال به تعویق انداخته است. ایران تصمیم گرفته است که می‌تواند صبور باشد و برنامه هسته‌ای با آن دامنه را نه در پنج یا شش سال، که در آینده داشته باشد.
آقای فيتزپاتريک شما در زمينه خلع سلاح سال‌ها فعاليت داشتيد. يکی از دلايلی که منتقدان اين مذاکرات مطرح می‌کنند، تاثير آن بر منطقه خاورميانه است و اين که ساير کشورها هم خواستار چنين برنامه‌ای خواهند بود، نظر شما در اين زمينه چيست؟
اولا که توافقی که به برنامه غنی‌سازی اورانيوم در ايران مشروعيت ببخشد، برنامه‌ای که هيچ توجيه اقتصادی ندارد، نمونه بسيار بدی خواهد بود و کشورهای ديگر منطقه هم خواستار چنين برنامه‌ای خواهند بود.
يک مقام ارشد عربستان سعودی گفته است که رياض خواستار برنامه‌ای مشابه است و حال بايد منتظر ترکيه و بقيه بود که شايد آنها نيز همين درخواست را داشته باشند.
اين يک نکته منفی توافق است. اما بايد ديد گزينه‌های ديگر پيش رو چيست. اگر توافقی شکل نگيرد، ايران نه فقط توانايی کنونی، که بيشتر از اين را نيز خواهد داشت. حتی اگر تاسيسات ايران بمباران شود، می‌تواند آنها را در حدود دو سال، بازسازی کند. در نتيجه اين خيلی بد خواهد بود که جلوی برنامه ايران با اين توافق گرفته نشود، بهتر است که برنامه ايران را محدود کنيم، آن را تحت نظارت دقيق قرار دهيم، تا اينکه آن را نامحدود به حال خود رها کنيم.
و سوال آخر من درباره همکاری‌های ايران و آژانس بين‌المللی انرژی اتمی است. برخی از تحليلگران معتقدند که ايران منتظر نتايج مذاکراتش با گروه ۵+۱ است و از همين رو از سرعت همکاری ها با آژانس کاسته شده است. نظر شما دراين‌باره چيست؟
آشکار است که ايران به نوعی همکاری‌ها با آژانس را در مقابل گفت‌وگوهای ديپلماتيک با شش قدرت جهانی، گروگان گرفته است. ايران نتوانسته که در مهلت تعيين شده به سوالات آژانس درباره برخی اقدامات گذشته که احتمال دارد جنبه نظامی داشته باشد، پاسخ دهد. به برخی از سوالات پاسخ داده اما سوالات مهم نه، و اين گفت‌وگوها را به ديگر گفت‌وگوها ربط می‌دهد.
اين موضوع قابل فهم است اما قابل قبول نيست. اين تعهد ايران است که به عنوان يک عضو آژانس، به نگرانی‌های اين نهاد پاسخ دهد. در نتيجه به نظرم روند کنونی، که اين همکاری‌ها گويی به گروگان گرفته شده، به صلاح ايران نيست.
به نظر من اگر ايران به توافق با شش کشور دست يابد، به سرعت به پرسش‌های آژانس پاسخ خواهد داد. البته اينکه اين پاسخ‌ها آژانس را راضی کند، موضوعی قابل پيش‌بينی نيست چون به نظرم ايران پيشتر فعاليت‌هايی داشته که برنامه توليد سلاح در ارتباط بوده اند. ايران نمی‌خواهد به اين موضوع اعتراف کند در نتيجه احتمالا نمی‌تواند به همه سوالات آژانس پاسخ دهد و اين تبديل به يک موضوع سخت در روند اجرای يک توافق با ۵+۱ خواهد بود.
