جمعه گذشته روز جهانی کار و کارگر بود و کارگران جهان درحالی به استقبال این روز رفتند که بحران اقتصادی جهان را در فراگرفته و کارگران در همه جهان نگران از دست دادن شغل و معاش خود هستند. اما در ایران، افزون بر تاثیرهای بحران اقتصادی، ساختار ناهنجار اقتصاد کشور همراه با سردرگمی در سیاست‌های اقتصادی دولت‌ها در سه دهه گذشته، اقتصاد ایران امروز را به یکی از شکننده‌ترین اقتصادهای منطقه و جهان بدل کرده است، بطوریکه در اکثر ارزیابی های اقتصادی نهادهای جهانی، از پائین‌ترین رتبه در جهان برخوردار است. در چنین اقتصادی موقعیت شغلی و درآمد کارگران هم نمی تواند راضی‌کننده باشد.
در اسفندماه گذشته پس از ماهها چانه‌زنی، حداقل دستمزد کارگران برای شش ماه اول ١٣٨٨ تعیین شد که کمی بیش از ٢٦٠ هزار تومان در ماه است. اگرچه این حداقل دستمزد نسبت به سال گذشته بیش از ٢٠ درصد افزایش دارد، با توجه به نرخ تورم رسمی که به گفته وزیر کار جمهوری اسلامی ٢٥ درصد است، عملاً کارگران در سال جاری هیچ اضافه حقوقی برای تامین معاش خود در اختیار ندارند. گذشته از اینکه نرخ واقعی تورم در ایران را کارشناسان بسیار بیش از ٢٥ درصد ارزیابی می‌کنند؛ که به این معنی است که دستمزد واقعی کارگران نه تنها افزایش نداشته است، بلکه کاهش هم پیدا کرده است.
حداقل دستمزد کارگران هرساله بر اساس ماده ٤١ قانون کار و بوسیله نمایندگان کارگران، کارفرمایان و دولت در شورای عالی کار تعیین و اعلام می‌شود. حداقل دستمزد کارگران درحالی در سطح ٢٦٠ هزار تومان تعیین می‌شود که بسیاری از کارشناسان میزان خط فقر مطلق در شهرهای ایران را چند برابر می‌دانند. به گفته عباس وطن‌پرور، دبیر شورای هماهنگی کارفرمایان کشور، میزان خط فقر مطلق در شهرها، هم اکنون حدود ٨٥٠ هزار تومان است.
به مناسبت روز جهانی کار در برنامه این هفته دیدگاه‌ها به بررسی موقعیت کارگران و مشکلات جامعه کارگری پرداخته‌ایم: در گفتگو با حمید حاج اسماعیلی، سخنگوی اتحادیه کارکنان مراکز درمانی و بیمارستان‌ها و فعال کارگری در تهران، رضا شهابی، عضو هیات مدیره سندیکای کارکنان شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه در تهران و فریدون خاوند، کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه در پاریس.
رادیوفردا: آقای شهابی، خواست‌های مهم جامعه کارگری در حال حاضر چیستند؟
رضا شهابی: نخستین خواسته کارگران ایران ایجاد تشکل‌های مستقل کارگری است. تشکل‌هایی که با مجمع عمومی و انتخابات آزاد و دموکراسی برگزار شود. ولی متاسفانه تا امروز در ایران چنین نبوده و بیشتر شوراهای فرمایشی جای این تشکل‌های مستقل را گرفته‌اند و نمایندگان فرمایشی هستند که از طریق کارفرمایان و دولت انتخاب می‌شوند.
خواست‌های اقتصادی کارگران در حال حاضر چیست؟
رضا شهابی: طبق قطعنامه‌ای که کمیته اول ماه مه داده، ما خواست‌های جنبش کارگری را در ١٥ بند به آن اشاره کرده‌ایم. یکی از آنها تامین امنیت شغلی برای کارگران و لغو قراردادهای موقت و سفید امضا است. اگر کارگر امنیت شغلی داشته باشد و رسمی باشد، به آینده امیدوار است. متاسفانه بر اثر فشارهایی که آمده قراردادهای سفید امضا بصورت حتی سه ماهه و یک ماهه با کارگر می‌بندند و کارگر دستش به جایی بند نیست و به تازگی هم از کارگران چک و سفته هم می‌گیرند که کارگر اگر رفت یا شکایتی کرد کارفرما به راحتی می‌تواند از این چک‌های سفید امضا استفاده کند. به همین دلیل اینها بر می گردد به آن تشکل مستقل کارگری.
رادیوفردا: آیا با توجه به بحران اقتصادی جهان، موقعیت اقتصاد ایران اجازه می‌دهد که به کارگران آن امنیت شغلی مورد نظرشان داده شود؟
فریدون خاوند: زندگی کارگری ایران جدا از مسائل اقتصادی نیست. با مشکلاتی که اقتصاد ایران با آن روبرو است، فشار در درجه اول بر طبقه کارگر ایران وارد می‌شود . یکی از مسائلی که الان واحدهای تولیدی ایران با آن روبرو هستند، مسئله واردات انبوه است. شمار زیادی از واحدهای تولیدی ایران مجبورند با کمتر از ظرفیت خودشان کار کنند. بر اساس برخی ارزیابی‌ها، این واحدها با سی یا چهل درصد ظرفیتشان کار می‌کنند. بخاطر اینکه دروازه های ایران روی انبوه واردات باز است. من طرفدار مبادله آزاد هستم و فکر می‌کنم جریان آزاد مبادلات، داد و ستد کالا بین کشورها، یک پدیده ضروری است. منتها به شرط اینکه در شرایط واقعی رقابت انجام شود. این شرایط در حال حاضر در ایران وجود ندارد و درحالیکه دست واحدهای تولیدی به دلایل گوناگون مانند نرخ تورم بالا، مقررات دست و پاگیر و مسائل ارزی بسته است، سیل انبوه واردات به کشور جاری است. بخصوص وارداتی که از کشورهایی مانند چین به ایران می‌آید و واحدهای تولیدی بسته می‌شوند. اگر بخواهیم در روز اول مه بر مشکلات بزرگ جامعه کارگری ایران تاکید کنیم، همین مسئله واردات است که در شرایط غیرعادلانه بر اقتصاد ایران و در نهایت بر کارگران ایران ضربه وارد می کند.
رادیو فردا: آقای حاج اسماعیلی، آقای شهابی اشاره کردند به تعهداتی که کارفرماها از کارگران می گیرند و همچنین قراردادهای کوتاه مدت. آقای خاوند هم اشاره داشتند به مسئله واردات که در واقع معنی‌اش اینست که کارفرماها هم با یک سلسله محدودیت‌هایی هم روبرو هستند. رابطه جامعه کارگری در ایران با کارفرمایان چیست و آنها چه خواستی از کارفرماها دارند؟
حمید حاج اسماعیلی: ما امسال در شرایطی اول ماه مه را گرامی می داریم که انبوهی از مطالبات انباشته را کارگران در ایران دارند. من فکر می‌کنم باید ریشه‌های این عوامل را در ایران پیدا کنیم. یکی از آنها که بزرگترین مانع است و نگذاشته است خواسته‌های کارگران به سرانجام برسد، نگاه ایدئولوژیک و دخالت جریان‌های سیاسی و حاکمیتی در کنترل و هدایت نیروی کار در ایران است. این به معنی این نیست که بخواهیم حضور دولت را نفی کنیم. بلکه ما دنبال یک مشارکت عادلانه و سه جانبه هستیم. نه اینکه دولت دخالت و نفوذ داشته باشد.
بنابراین کارفرما و دولت شریک ما محسوب می‌شوند. ما با آنها نمیجنگیم. ما برای منافع‌مان می‌جنگیم. ما با حفظ احترام کارفرما و دولت، حقوق خودمان را میخواهیم. یکی از اساسی‌ترین حقوق ما اینست که تشکیلات و سازمان مستقل داشته باشیم. سازمانی که مستقل و با رای و نظر کارگران شکل بگیرد، صنفی باشد، دموکراتیک باشد، دولت در آن دخالت نکند. جریان‌های سیاسی در آن دخالت نکنند. اگر به نیروی کار در ایران توجه جدی نشود، مطمئن باشید که کلاف سردرگم اقتصاد باقی خواهد ماند.
رادیوفردا: آقای شهابی، یکی از مسائلی که هرساله مطرح می‌شود، مسئله تعیین حداقل دستمزد کارگران است. که امسال هم پس از ماهها چانه زنی کمی بیش از ٢٦٠ هزار تومان تعیین شد. در محیط‌های تولیدی که شما حضور دارید، مشکلات اساسی این محیط‌ها برای مراوده و گفت‌وگو با کارفرمایان چیست. کارفرماها تا چه اندازه برای خواست‌های شما تفاهم دارند؟ و تا چه اندازه شما برای خواست‌ها یا سیاست‌های تولیدی کارفرمایان تفاهم نشان می دهید؟
رضا شهابی: مشکلاتی که کارگران در واحدهای کار با آنها مواجه هستند، یکی پائین بودن حقوق و کار زیاد است. در این مراحل اعتراض‌هایی هم به کارفرما کردیم. دلایلی که کارفرما می‌آورد می‌گوید که جنسی که تولید می‌شود به فروش نمی‌رسد و این باعث می‌شود که نتواند حقوق کارگر را بدهد. این ربطی به کارگر ندارد. کارگر به هرحال کار خودش را انجام داده و زحمت خودش را کشیده. این مشکل کارگر نیست. مشکل کارفرما و دولت است.
همانطور که آقای دکتر خاوند فرمودند، بازبودن دروازه‌های واردات مشکلات و مسائلی را برای جامعه کارگران بوجود آورده است. این را خود کارفرماها و تشکل‌های کارفرمایی با دولت باید بنشینند و چانه‌زنی کنند. مقصر این مسائل کارگر نیست بلکه دولت است. نمی‌توانیم بگوییم که چون کارفرما تولیداتش را نمی‌تواند به فروش برساند، حقوق کارگر را ندهد. این غیر منطقی است. ما کارگرانی داریم که در شرایط بدی قرار دارند. بعضی‌ها از هشت ماه تا بیست و یک ماه حقوق از کارفرما طلبکارند.
برخی کارفرماها هم به حساب کارگر از دولت وام می‌گیرند. کارفرمای کارخانه نساجی خامنه بار اول یک میلیارد و بار دوم پانصد میلیون تومان به اسم عقب افتادن حقوق کارگر وام دریافت کرده و بجای اینکه حقوق عقب افتاده کارگران را پرداخت کند، پول را برده در یکی از شهرهای دیگر سرمایه‌گذاری کرده در یک کار دیگر. کسی نیست که جلوی این کارفرما را بگیرد و بگوید که این پولی که گرفته‌اید، کجا بردید؟ چرا حقوق این کارگر را که بیست و دو ماه است نگرفته، به او نمی‌دهید؟
رادیوفردا: آقای خاوند، آقای شهابی یادآوری کردند که مشکلات فروش یا تولید که کارفرماها با آن روبرو هستند، ربطی به کارگران ندارد. نکته دیگر که گفتند، مسئله ناتوانی رقابتی کالاهای ایرانی با کالاهای خارجی است. شما خود به ناهنجاری های ساختاری اقتصاد ایران اشاره داشتید. پرسش اینست که برای بهبود ناهنجاری‌ها و بهبود وضعیت کارگران چه چشم‌اندازی در پیش رو داریم؟
فریدون خاوند: نکته‌ای را که هم آقای شهابی و هم آقای حاج اسماعیلی رویش تاکید کردند، نکته بسیار مهمی است و آن تشکیل اتحادیه‌های کارگری مستقل است. در کشورهای غربی بدرستی می بینیم که به کمک اتحادیه‌های کارگری توانسته‌اند وضعیت را تا اندازه‌ای حفظ کنند و مانع ایجاد آشوب‌های شدید بشوند.
بدون وجود این اتحادیه‌های کارگری مستقل وضع از نظر اجتماعی بسیار آشفته می‌شد. در ایران هم برای اینکه بتوانیم شرایطی را برای امنیت اجتماعی و آینده سیاسی ایران پیش‌بینی کنیم، اتحادیه‌های مستقل کارگری ضرورت دارند. اما در مورد سئوال شما، تنش‌ها میان کارگران و کارفرمایان در همه کشورهای جهان وجود دارد. در برخی زمینه‌ها مسائل را بین خود حل می‌کنند. اما مسائل بزرگی که اتحادیه‌های کارگری در ورای اینها باید ابراز عقیده کنند، مسائل مربوط به کل ساختارهای اقتصادی ایران است.
یکی از مشکلات عمده مسئله تورم است. دولت جمهوری اسلامی نرخ ارز را به گونه‌ای غیرعادی پائین نگاه داشته است. این باعث می‌شود که کالاهای خارجی با بهای نازل وارد کشور شوند. چه دلیلی وجود دارد که مردم ایران، کارگران ایران، واحدهای تولیدی ایران بازار ملی خودشان را دست بسته تحویل کالاهای چینی بدهند. چرا کارگران ایرانی باید با شکم گرسنه بخوابند بخاطر اینکه دولت چین تقلب می‌کند و چرا دولت جمهوری اسلامی در مقابل این تقلب عظیم در عرصه بازرگانی خارجی مقاومت نمی‌کند.
رادیوفردا: ممکن است این تقلب را توضیح دهید.
فریدون خاوند: چینی‌ها «دامپینگ» می‌کنند. یعنی کالاهای خودشان را کمتر از بهای واقعی به فروش می‌رسانند. دولت چین برخلاف دولت جمهوری اسلامی نرخ ارز را تا اندازه زیادی گران کرده است. یعنی پولش را ارزان نگاه داشته است و از همین رو کالاهای چینی به بهای بسیار ارزان وارد ایران می‌شوند. در درجه سوم تمام مراکز تحقیقاتی ایران از جمله مرکز پژوهش‌های مجلس به تازگی گفته‌اند که بازرگانان چینی با واحدهای تولیدی ایران تماس می‌گیرند و می‌گویند تولید را متوقف کنید ما عین کالاهای ایرانی را به قیمت ارزانتر به شما تحویل می‌دهیم.
این وضعیتی است که در شرایط فعلی برای بخش بزرگی از واحدهای تولیدی ایران پیش آمده است. اگر اتحادیه‌های کارگری در ایران اجازه فعالیت آزاد داشته باشند، نه تنها می توانند در مورد مسائل صنفی کارگری ابراز عقیده کنند، با استخدام کارشناسان اقتصادی و بهره‌گیری از نظر آنها می‌توانند به دولت بگویند چه روش‌هایی را در پیش بگیرد، تا اقتصاد کشور در شرایط شکننده قرار نگیرد.
رادیوفردا: آقای حاج اسماعیلی، انتخابات ریاست جمهوری را در پیش داریم. جوامع کارگری با چه انتظار و امیدی به پیشواز انتخابات می‌روند. آیا اصولاً در انتخابات شرکت خواهند کرد یا نه؟
حمید حاج اسماعیلی: مواضع رهبران کارگری در ایران سیاسی نیست و ما صنفی هستیم. باید این مسیر را ادامه بدهیم و بیشتر تلاش کنیم از راه صنفی مسائلمان را دنبال کنیم. متاسفانه جریان های سیاسی همیشه از کارگران در ایران بعنوان هیزم انتخابات استفاده کرده‌اند و کارگران پلی بوده‌اند برای رسیدن جریان‌های سیاسی به قدرت. شما شک نداشته باشید کارگران نگاه دموکراتیک دارند در عرصه انتخابات و مشارکت را امری مهم و ضروری می‌دانند.
ما در انتخابات شرکت می‌کنیم اما نظر خاصی روی کاندیداها نداریم چون آنها هیچکدام از تشکیل نهادهای مستقل کارگری در ایران دفاع نکرده‌اند. آنها با سوابق درخشان در عرصه‌های دیگر، سوابق بسیار ضعیفی دارند در عرصه مطالبات کارگری. هیچگاه بطور شایسته از نیروی کار دفاع نکرده‌اند.
رادیوفردا: آقای شهابی شما در زمینه رفتار انتخاباتی کارگران و جوامع کارگری چه پیش‌بینی می‌کنید؟
رضا شهابی: در مورد انتخابات من نظر خاصی ندارم و به کسی نمی‌گوییم شرکت کند یا نکند. روسای جمهوری در گذشته به شعارهایی که داده‌اند، عمل نکردند. تا به امروز هم هیچیک از این نامزدها در مورد مسائل کارگری اظهار نظر نکرده‌اند. ما فقط می‌توانیم با تکیه به بدنه خودمان، جنبش کارگری و تشکل‌های مستقل کارگری، از طریق مسائل سندیکاها و اتحادیه‌ها خواسته‌های خود را از دولت بگیریم. ما نسبت به انتخابات این دوره نظری نداریم و در حیطه کاری خودمان، مطالبات‌مان را پیگیری خواهیم کرد.
