هفته گذشته اعلام ناگهانی و کم‌سابقه نام فیلم مستند «در جستجوی فریده» به عنوان نماینده امسال سینمای ایران برای شرکت در بخش بهترین فیلم خارجی زبان جوایز اسکار ۲۰۲۰، باعث طرح مباحث مختلف درباره این انتخاب و دلایل آن شد.
نام فیلم «در جستجوی فریده» تقریباً یک ماه زودتر از موعد هر ساله معرفی فیلم‌ها، در حالی اعلام شد که در گمانه‌زنی‌های اولیه، نامی از آن به عنوان یکی از بخت‌های نمایندگی سینمای ایران در اسکار به چشم نمی‌خورد.
عمده پیش بینی‌ها به احتمال انتخاب دو فیلم «قصر شیرین» ساخته رضا میرکریمی و «متری شیش و نیم» ساخته سعید روستایی مربوط می‌شد. در خبر رسمی منتشر شده درباره نحوه انتخاب فیلم نهایی هم به حضور این دو فیلم در میان گزینه‌های نهایی اشاره و گفته شد که هیئت انتخاب در نهایت از میان سه فیلم قصر شیرین، متری شیش و نیم و در جستجوی فریده به انتخاب فیلم مستند رأی داده است.
این انتخاب اما سرآغاز بحث و جدل‌های فراوان شد. گروهی با اشاره به انتخاب فیلم «متری شیش و نیم» برای نمایش در بخش افق‌های دوره پیش روی جشنواره ونیز، می‌گفتند هیئت انتخاب باید تا برگزاری جشنواره ونیز صبر می‌کرد تا شاید موفقیت احتمالی این فیلم شانسش را برای موفقیت در اسکار افزایش می‌داد. «متری شیش و نیم» با داستانی درباره تلاش های یک مأمور پلیس مبارزه با مواد مخدر برای محکومیت یک قاچاقچی عمده، از فیلم‌های تحسین‌شده دوره اخیر جشنواره فیلم فجر از سوی منتقدان است.
سوی دیگر بحث‌ها، طرفداران فیلم «قصر شیرین» هستند. فیلمی از یک کارگردان مورد تأیید حاکمیت که داستانش را بر بستری آرام درباره بازگشت مردی به خانواده‌اش پس از چند سال دوری روایت می‌کند.
طرفداران فیلم «قصر شیرین» به موفقیت آن در جشنواره شانگهای در چین اشاره می‌کنند. البته این جشنواره در مقایسه با جشنواره‌هایی چون کن، ونیز و برلین، اعتبار کمتری دارد.
در مقابل انتقادهای مطرح شده، مدیران بنیاد فارابی، که همچنان متولی معرفی فیلم از سوی ایران به اسکار است، می گویند اعضای هیئت انتخاب از سوی خانه سینما معرفی شده بودند و این نهاد، جز داشتن یک عضو دخالتی در معرفی فیلم نداشته است. آنها همچنین دلیل زودتر اعلام شدن فیلم در مقایسه با سال‌های گذشته را فشار آکادمی اسکار برای معرفی اعضای هیئت انتخاب اعلام می کنند.
با این همه در وب‌سایت آکادمی اسکار همچنان همان مهلت همیشگی، یعنی اواخر شهریورماه، به عنوان زمان لازم برای معرفی فیلم‌های هر کشور دیده می‌شود. ضمن آنکه هنوز بسیاری از کشورها نماینده امسالشان را اعلام نکرده‌اند.
اما مستند «در جستجوی فریده» که به عنوان نماینده امسال سینمای ایران معرفی شده است، ساخته دو فیلمساز جوان آزاده موسوی و کوروش عطایی است. آنها پیشتر سابقه ساخت مستندهای دیگری از جمله مستند موفق «از ایران، یک جدایی» را داشتند. فیلمی که درباره موفقیت فیلم «جدایی نادر از سیمین» در جوایز اسکار بود.
فیلم تازه آنها روایت تلاش زنی ۴۰ ساله به نام فریده است که در زمان نوزادی در حرم امام هشتم شیعیان رها شده و زوجی هلندی سرپرستی او را برعهده گرفتند و حالا به دنبال یافتن پدر و ومادر واقعی‌اش از آمستردام به مشهد می‌رود. این مستند از آثار تحسین‌شده یک سال اخیر این حوزه بوده است.
جدا از استدلال‌های طرف‌های مختلف درباره لزوم معرفی هر کدام از فیلم‌های مطرح شده، اعلام فیلمی مستند به عنوان نماینده یک کشور در بخش بهترین فیلم خارجی زبان، اتفاقی غیر مرسوم و کم‌سابقه محسوب می‌شود. هومن داودی، نویسنده و منتقد سینمایی مقیم کانادا هم دراین باره چنین می‌گوید:
«مستندها در اسکار بخشی مخصوص به خودشان دارند و مستندهای خارجی هم آن جا بوده‌اند. من به یاد دارم که نامزد هم شدند. ولی در بخش فیلم خارجی‌زبان، خیلی غیرعادی و غیرمعمول است این مورد. تا جایی که حافظه تاریخی مراسم اسکار به ما می گوید، خیلی غیرعادی است.»
معرفی فیلمی مستند از سوی ایران به اسکار در مقطعی انجام می‌شود که توجه به فیلم های مستند نه تنها در جوایز اسکار بلکه در دیگر رویدادهای سینمایی بین‌المللی هم افزایش یافته است. این افزایش توجهات آیا می‌تواند زمینه‌ساز موفقیتی برای فیلم «در جستجوی فریده» شود؟ هومن داودی چنین پاسخ می‌دهد:
«با توجه به موج تازه‌ای که در سینمای جهان پیش آمده و مستندها کلا شکل ساختارمند و دراماتیک پیدا کرده‌اند و حتی بعضی‌هایشان به شکل سه پرده‌ای قوانین درام را هم رعایت می‌کنند، امکان آن هست که فیلمی [مستند] از لحاظ دراماتیک آن قدر قوی باشد و وجوه داستانی قدرتمندی در خود باشد که بتواند با فیلم های درام رقابت کند. فیلم‌های درام معمولاً تماشاگران بیشتری از اقشار مختلف را جذب می‌کنند و به خاطر ساختار قصه و روایت با تماشاگر بیشتری ارتباط برقرار می‌کند، به خصوص در شاخه فیلم خارجی زبان که باید طوری باشد که بتواند با بیننده‌ها و مخاطبانی از سراسر دنیا به شکل مستقیم ارتباط برقرار کند. اما امکانش هست، البته تا حالا این اتفاق نیفتاده و هیچ مستندی نیامده که برنده بهترین فیلم خارجی زبان در اسکار شود. احتمال [برنده شدن] خیلی ضعیف است اما این احتمال هست. چیزی که شاید این احتمال را تقویت کند، جوایز مختلفی است که فیلم می‌تواند قبل از مراسم اسکار [از جشنواره های دیگر] دریافت کرده باشد.»
فرشته طائرپور (تهیه‌کننده)، فاطمه معتمدآریا (بازیگر)، ابوالحسن داودی (کارگردان)، تورج منصوری (فیلمبردار)، رسول صدرعاملی (کارگردان)، امیر اثباتی (طراح صحنه)، مرتضی رزاق کریمی (تهیه‌کننده)، مهرزاد دانش (منتقد) و رائد فریدزاده (معاون بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی) اعضای هیئت انتخاب فیلم ایرانی برای اسکار را تشکیل می‌دادند.
خبرهای غیررسمی که از مذاکرات این جمع پس از اعلام نهایی منتشر شده و همچنین اظهارات تعدادی از آنها، نشان از اختلاف نظر شدیدشان بر سر انتخاب میان دو فیلم «متری شیش و نیم» و «قصر شیرین» دارد و گفته می‌شود به دلیل همین اختلاف نظرهای شدید سرانجام رأی نهایی به انتخاب فیلم مستند «در جستجوی فریده» داده شده است.
