بر پایه شرایط جدید فروش ارز در بازار، خریداران ارز باید به هنگام خرید مدارکی همچون اصل گذرنامه و کارت ملی، اصل عوارض خروج اصل بلیت و روادید خود را همراه داشته باشند. بنا به شرایط جدید، برای کشورهایی که مسافرت به آنها نیازی به ویزا ندارد به هر نفر ۵۰۰ دلار و کشورهای با ویزا هزار دلار ارز فروخته می‌شود.
در ماه‌های اخیر بانک مرکزی کوشش کرده تا معاملات بازار ارز را به صورت‌های گوناگون مختل کند. هدف بانک مرکزی از این اقدامات کاهش تقاضا برای ارز و در نتیجه تعادل کوتاه مدت بازار ارز است تا به این وسیله بتواند، از نوسان و افزایش قیمت ارز جلوگیری کند. همزمان بانک مرکزی تلاش می‌کند که با بکارگیری نیروی انتظامی مانع خرید و فروش و سوداگری در بازار ارز شود و این نوعی پنهان کردن بحران بازار ارز است. چرا که بانک مرکزی و دولت در تعادل پایدار بازار ارز موفق نبودند و با اجرای سیاست‌های جدید تلاش می‌کند که تعادل کوتاه مدت و هر چند ناپایداری را در بازار ارز ایجاد کند و مانع کاهش اعتبار بانک مرکزی و مجموعه حاکمیت شود.
نکته پنهانی نیست که نرخ تورم در ایران، متغیر اساسی کاهش ارزش ریال در مقابل ارزهای بین‌المللی است. نرخ تورم نیز به نوبه خود از نرخ کسر بودجه دولت، کارآمدی اقتصادی و برخی دیگر از متغیرهای کلان اقتصادی تاثیر می‌پذیرد. کسر بودجه و ناکارآمدی اقتصادی امری طبیعی در یک چارچوب یک اقتصاد رانتی است.
چرا تقاضا برای ارز در ماهای اخیر به شدت بالا رفته است؟
بخشی از افزایش تقاضا عادی و معمولی است و بخشی هم سوداگرانه است و بوسیله دلالان انجام می‌شود. زمینه دلالی در بازار ارز چند نرخی بودن این بازار و اعمال نرخ‌های تبعیضی در این بازار است. در صورتی که دولت زمینه تک‌نرخی شدن و شناوری نرخ ارز را فراهم کند، سوداگری در این بازار به شدت محدود شده و دلیلی برای هجوم دلالان و سرمایه سرگردان به این بازار وجود نخواهد داشت.
افزون بر عواملی که از آن یاد شد، دو دلیل دیگر هم در افزایش تقاضای ارز موثربوده است. یکی کاهش نرخ بهره سپرده‌ها که موجب شده تا سپرده‌های راکد به نقدینگی سرگردان تبدیل شود و به بازار ارز و مسکن بیاید. چه با کاهش بهره و کاهش اعتبار نظام بانکی ایران برخی ترجیح می‌دهند سرمایه خود را به شکل دلار درآورند.
همچنین به گزارش برخی از خبرگزارهای اقتصادی بین المللی در چند ماه اخیر فرار سرمایه از ایران شدت یافته است. به عنوان مثال بنا به گزارش سایت خبری اقتصادی (Tranio) به دنبال اعتراضات ضد دولتی در ایران که در دی ماه رخ داد، کوچ سرمایه از ایران شدت گرفته است. مقصد این سرمایه به گزارش این منبع خبری بازار مسکن و ملک در کشورهای بریتانیا، کانادا و ترکیه مقصد این سرمایه است.
بازار ارز بازار بسیار حساسی است و از متغیرهای سیاسی و اقتصادی هر کشور تاثیر می‌پذیرد. با توجه به اینکه متغیرهای اقتصادی کلان کشور، در ماه‌های اخیر دگرگونی اساسی و شگرفی نداشته است، قاعدتا دلایل سیاسی -یعنی تنش‌های داخلی و خارجی- باید نوسان شدید بازار ارز در ماه‌های اخیر را توضیح دهد. مهم‌ترین دلیل در این خصوص ناآرامی‌ها و تنش داخلی دی ماه سال جاری است که ثبات سیاسی کشور را زیر سوال برده است. اما در کنار این تنش داخلی، تشدید بگومگو میان سران حکومت ایران و همچنین کاخ سفید هم، آرامش پسا-برجام را به هم زده و برخی از نتایج مثبت آنرا از بین برده است. ترکیب تنش داخلی و خارجی دو دلیلی است که فرار سرمایه از ایران را توضیح می‌دهد.
سیاست‌های کوتاه مدت بانک مرکزی نمی‌تواند مشکلات بلند مدت را حل کند.
اقدامات بانک مرکزی در خصوص محدودیت عرضه ارز و کنترل بازار بوسیله نیروی انتظامی سرکوب کوتاه مدت بازار ارز است و جلوگیری از بی‌اعتبار شدن ریال و دولت است که هدفی سیاسی است. اجرای چنین سیاست‌هایی البته هزینه‌های کلان اقتصادی را در پی خواهد داشت اما این به معنای تعادل پایدار بازار ارز بر اساس بهبودهای متغیرهای بنیادی کلان مانند کاهش نرخ تورم نسبت به میانگین بین‌المللی یا افزایش ورودی ارز یا کاهش واقعی تقاضا برای آن نیست. بنابراین بازار ارز دیر یاز زود مجددا ملتهب خواهد شد. کما اینکه تجربه گذشته هم همین را تایید می‌کند.
تعادل بلند مدت و پایدار بازار ارز ایران مشروط به اصلاحات ساختاری اقتصادی است که از دایره مدیریت دولت خارج است و از جنس مدیریتی نیست و سیاسی است؛ برای مثال تنش بین‌المللی و داخلی ایران باید کاهش پیدا کرده و یا اقتصاد ایران به اقتصاد بین المللی گشایش پیدا کند و بودجه دولت رانت‌زدائی شود. چنین تصمیماتی مستلزم دگرگونی ساختار اقتصاد ایران و نقش و اقتدار ولی‌فقیه و نهادهای وابسته به آن اعم از نظامی یا مذهبی است.
--------------------------------------------
یادداشت‌ها و مقالات بیانگر نظرات و آرای نویسندگان خود هستند و نه بازتاب دیدگاهی از رادیو فردا.
