مذاکرات درباره برنامه هسته ای ایران و «مسایل حل نشده»

در اين دور از مذاکرات مجددا تمام مسائلی که ظرف ۱۹ ماه گذشته ميان ايران و ۶ قدرت جهانی به مذاکره گذاشته شده است مطرح خواهند شد.

در اين مرحله از دو طرف انتظار می رود جزييات توافق هسته ای که چارچوبش در آوريل ۲۰۱۵ به توافق رسيد را نهايی کنند. با اين که هر دو طرف نيل به توافق ماه آوريل را موفقيت تلقی کردند، خيلی زود روشن شد که تفسير هر يک از طرفين از مفاد اين توافق متفاوت است.

از ديد جمهوری اسلامی ايران مسائل اساسی برداشته شدن تحريم ها و محدوديت نسبت به بازرسی از پايگاه های نظامی ايران است.

از سوی ديگر، اوباما با توجه به ملاحظات داخلی سعی در آن دارد نشان دهد دولتش تسليم رهبران ايران نشده است.

از ديد مخالفان توافق هسته ای، رسيدن به اين توافق اقتصاد ايران را شکوفا می کند اما تنها می تواند برنامه هسته ای ايران را چند سال محدود نمايد. بعد از گذار اين چند سال ايران ديگر هيچ محدوديتی نخواهد داشت و خواهد توانست برنامه هسته ايش را با قدرت و سرعت تمام و در عين مشروعيت از سر گيرد و به توانايی ساخت سلاح هسته ای شود. آنچنان که أوباما در مصاحبه ای با NPR عنوان کرد: «وحشت اصلی اين است که در سال های سيزدهم، چهاردهم و پانزدهم آن ها سانتريفيوژ های پيشرفته ای داشته باشند که بتوانند اورانيوم را با سرعت غنی سازی کنند. در چنين وضعيتی فاصله زمانی آن ها با ساخت بمب اتم به صفر خواهد رسيد.»

به عبارت ديگر، نيل به توافق برای رهبران ايران پيروزی بزرگی خواهد بود.

از سوی ديگر، هدف جمهوری اسلامی ايران برداشته شدن تحريم های اقتصادی است. گرچه هر دو طرف معتقدند در صورت نيل به توافق نهايی تحريم های اقتصادی نهايتا برداشته خواهند شد، خط قرمز ترسيم شده از سوی رهبر ايران برداشت فوری تحريم ها به محض امضای توافق است.

گرچه موضع رهبر ايران در ترسيم اين خط قرمز به نظر غير قابل انعطاف می رسد، جمهوری اسلامی ايران قادر است با تغيير دادن تفسير از اين موضع رهبر، بدون آنکه به جايگاه او خدشه ای وارد آورد، از خود انعطاف نشان بدهد. به عبارت ديگر، جمهوری اسلامی ايران می تواند چند ماهی برای برداشته شدن تحريم ها (به خصوص تحريم های حوزه نفت و گاز) صبر کند.

در درجه دوم، مساله پر اهميت ديگر بازرسی از مراکز هسته ای و نظامی ايران است. گرچه دو طرف بر لزوم وجود نوعی فرآيند نظارت توسط بازرسان آژانس هسته ای بين المللی توافق دارند، مساله اساسی حد و مرز اين بازرسی است. رهبران ايران مخالف بازديد بازرسان از سايت های نظامی مشکوک به داشتن فعاليت های هسته ای هستند. اين بازرسی ها خط قرمز دوم رهبر ايران به شمار می آيند. با اين حال، احتمالا دو طرف به توافقی در اين زمينه دست يابند.

خط قرمز ترسيم شده از سوی رهبر ايران در خصوص بازديد از مراکز نظامی بيشتر حکم اقدامی تاکتيکی برای تقويت موضع مذاکره کنندگان هسته ای را دارد. اين خط قرمزها بناست تيم ايران را برای گرفتن امتيازات بيشتر از آمريکا تقويت نمايند. توافقی که نهايتا منعقد خواهد شد برای ايران مطلوب خواهد بود.

بعلاوه، هدف ديگر رهبر ايران از اعلام چنين خط قرمزهايی آن است که نشان دهد آمريکا نياز به ايران دارد و نه ايران به آمريکا. آيت الله خامنه ای با توجه به نياز مبرم أوباما به رسيدن به توافقی هسته ای برای ثبت در عملکرد سياست خارجه اش چندی پيش در سخنان خود علنا آمريکا را نيازمند به ايران دانست.

مساله سوم، حد و مرز غنی سازی و تحقيقات هسته ای ايران در ۱۰ الی ۱۵ سال پس از عقد توافق و ماورای آن است. آنچنان که اوباما اشاره کرد، ايران می تواند پس از پايان مدت توافق، زمان لازم به رسيدن به سلاح هسته ای را به صفر برساند.

سرانجام، تمامی مسائل فنی بررسی شده در ۱۹ ماه گذشته دوباره از نو مطرح خواهند شد. اما، اين بدان معنی نيست که اختلافات ميان واشنگتن و ايران لاينحل است.

عقد يک توافق بيش از آنکه موضوعی فنی باشد، امری سياسی است. از آنجا که تندروهای ايران و اوباما هر دو توافق هسته ای را توافقی مطلوب می دانند، احتمال نيل بدان بسيار بالاست.

----------------------------------------------------------------------------------------------

یادداشت‌ها بیانگر نظر نویسندگان آنهاست و نه بازتاب دیدگاه‌های رادیو فردا.

* مجید رفیع‌زاده، تحلیلگری‌ست که در رسانه‌های مختلفی از جمله سی‌ان‌ان و سرویس جهانی بی‌بی‌سی به طور منظم ظاهر می‌شود. او فارغ‌التحصیل دانشگاه هاروارد است و پیش از این در نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد کار کرده است.