هفتاد و دومین دورهٔ جشنواره فیلم برلین زیر سایه همه‌گیری سویه اومیکرون ویروس کرونا این هفته در پایتخت آلمان برگزار شد.
مسئولان این جشنواره که در رقابت با دو رقیب اصلی‌شان، کن و ونیز، قصد داشتند به هر شکل ممکن این دوره را برگزار کنند، با افزایش چشمگیر تمهیدات بهداشتی در قالب لزوم انجام تست روزانه برای همه مهمانان، برگزاری بخش بازار به صورت آنلاین، کم کردن از ظرفیت سالن‌های نمایشی و فشرده کردن برنامه‌های نشست و فرش قرمز در مدت یک هفته، عملاً باعث کم‌رونقی نسبی این دوره شدند.
با این‌همه، برگزاری حضوری جشنواره برلین که دوره قبلش را به‌صورت آنلاین از سر گذراند، برای مدیران برلیناله موفقیتی بود.
سایه کرونا البته در تمام روزهای برگزاری جشنواره بر سر آن قرار داشت، آن‌چنان‌که ایزابل هوپر، بازیگر سرشناس فرانسوی که قرار بود از او در این دوره برلیناله تجلیل شود، به دلیل مثبت شدن تستش امکان حضور در جشنواره را از دست داد و جشنواره به‌صورت غیابی با اهدای خرس طلای افتخاری از او تجلیل کرد.
از سوی دیگر نشریه اسکرین هم نوشت که تست روزانه ۵۴ نفر از مهمانان جشنواره در روزهای نخست برگزاری مثبت شد. همه این موارد باعث شد تا محتاط‌ترین جشنواره برلین سال‌های اخیر با کاهش برنامه‌ها و مهمان‌ها برگزار شود.
سینمای ایران در برلیناله ۲۰۲۲
دو فیلم بلند امسال از سینمای داخل ایران و یک فیلم مستند ساختهٔ سینماگران ایرانی مقیم خارج از کشور در برلیناله ۲۰۲۲ حاضر بودند.
فیلم «تا جمعه، رابینسون» ساخته میترا فراهانی در بخش رقابتی تازه‌تأسیس «مواجهه» به نمایش درآمد. این بخش با هیئت داورانی جدا از بخش مسابقه، برای توجه به زبان‌های تازه و اغلب غیرمتعارف و تجربی، از دو دوره پیش به برنامه‌های جشنواره برلین اضافه شد. سال گذشته از ایران در این بخش فیلم «منطقه پایانی» ساخته مشترک بردیا یادگاری و احسان میرحسینی حاضر بود.
«تا جمعه، رابینسون» (یا «جمعه می‌بینمت، رابینسون») محصول مشترکی از ایران، فرانسه، سوئیس و لبنان معرفی شده که ساختش چند سالی به طول انجامیده است. این فیلم روایت مکاتبات اینترنتی ابراهیم گلستان و ژان لوک گدار، دو نویسنده و فیلمساز سرشناس ایرانی و فرانسوی، با یکدیگر است.
در این فیلم قرار است نگاه دو روشنفکر برآمده از فرهنگ و جهان‌بینی‌های متفاوت به مضامین مختلف به نمایش درآید، اما مکاتبهٔ این دو شکل کاملاً مشخص و روشنی به خود نمی‌گیرد و ساختار فیلم هم در حفظ توازن پرداخت به زندگی و تفکر این دو نفر یکدستی لازم را پیدا نمی‌کند. دشواری ارتباط میان این دو چهره حتی در یکی از واکنش‌های ابراهیم گلستان دیده می‌شود که به‌صراحت پس از دریافت یکی از ایمیل‌های گدار می‌گوید منظور او را نمی‌فهمد.
برای بیننده ایرانی البته «تا جمعه، رابینسون»، به‌واسطه ارائه تصویری بی‌واسطه از زندگی روزانه ابراهیم گلستان با شوخی‌ها و کنایه‌های مرسومش، می‌تواند جذاب‌تر باشد تا برای بیننده خارجی. تقابل سرزندگی ابراهیم گلستان در مقابل تنهایی و مغموم بودن دائمی گدار هم به چشم می‌آید.
از سینمای فعال در داخل ایران دو فیلم بلند در جشنواره برلین به نمایش درآمد. در بخش پانوراما فیلم «تا فردا» ساخته علی عسگری به نمایش درآمد.
این فیلم دومین اثر بلند سازنده‌اش محسوب می‌شود که پیشتر با ساخت چند فیلم کوتاه موفقیت‌هایی در جشنواره‌های بین‌المللی داشت. «تا فردا» داستان دختر جوان دانشجویی در تهران امروز است که بدون اطلاع پدر و مادرش صاحب فرزندی شده و برایش نتوانسته شناسنامه بگیرد. حالا پدر و مادر از شهرستان برای دیداری در راه تهران هستند و فیلم روایت تلاش این دختر برای پیدا کردن فردی است که فرزند دو ماهه‌اش را برای یک شب نگهداری کند.
«تا فردا» نسخه به‌روزتری از فیلم «من، ترانه ۱۵ سال دارم» ساخته رسول صدرعاملی است که در آن موقعیت مادر تنهای جوان در تهران بی‌رحم و بی‌اعتقاد، صریح و گزنده به تصویر کشیده می‌شود. در سفر شخصیت اصلی فیلم همراه دوستش برای پیدا کردن فرد مطمئنی اشاره‌های مختلفی به مسائل و مشکلات مختلف اجتماعی می‌شود، از تبعیض‌های مختلف حاکم بر زنان در جامعه تا فساد حاکم بر نهادهای رسمی و برخورد با حقوقدانان و مخالفان.
فیلم در مجموع اثر منتقدانه‌ای است که بیش از هر چیز نسخهٔ بلندشدهٔ یک فیلم کوتاه، هم از جنبه اجرایی و هم از جنبه محتوایی و فرمی، به نظر می‌رسد.
در بخش رقابتی «نسل» هم فیلم دیگری از داخل ایران در جشنواره برلین ۲۰۲۲ به نمایش درآمد. این فیلم «روز سیب» ساخته محمود غفاری است. سازنده این فیلم پیشتر تجربه ساخت سه فیلم بلند دیگر داشته که از میان آن‌ها تنها فیلم «شماره ۱۷، سهیلا» در ایران به نمایش درآمده و دو فیلم دیگرش، «این یک رؤیا نیست» و «مو»، اجازه نمایش عمومی پیدا نکرده‌اند.
بخش نسل جشنواره برلین به نمایش فیلم‌های مرتبط با کودکان و نوجوانان اختصاص دارد و در سال‌های گذشته فیلم‌های زیادی از ایران در آن نمایش داده شده است.
«روز سیب» داستان خانواده‌ای ساکن یک منطقه حاشیه‌ای در تهران است که دزدیده شدن خودرو وانت پدر که با آن سیب می‌فروشد، مشکلات زیادی ایجاد می‌کند. پدرِ بیکارشده به‌دنبال راهی برای کسب درآمد است و در این راه ناچار از تن دادن به مشاغل مختلفی می‌شود که در مواردی کرامتش را زیر سؤال می‌برد. دو فرزند خانواده که یکی از آن‌ها دبستانی است، شاهد مشکلات گریبانگیر پدر و مادر هستند و فرزند بزرگ‌تر تلاش می‌کند به‌شیوه خودش بخشی از این مشکلات را حل کند.
«روز سیب» فیلم انتقادی صریحی است درباره گستردگی فقری که کرامت انسان‌ها را در ایران امروز از بین می‌برد؛ فیلمی با ساختاری ساده اما در لحظاتی گزنده که دشواری تداوم زندگی معمول در ایران برای طبقات محروم را نمایش می‌دهد. یکی از سکانس‌های کلیدی فیلم جایی است که بیلبوردی از رهبر جمهوری اسلامی ایران در حاشیه خیابانی در تهران نصب می‌شود درحالی‌که خود نصب‌کنندگان با دشواری معیشت روزافزونی مواجه هستند.
هر دو فیلم بلند به نمایش درآمده از ایران در برلیناله ۲۰۲۲ آثار انتقادی به‌نسبت صریحی بودند که آن‌ها را متفاوت از آثار جریان مرسوم سینمای رسمی ایران می‌کرد.
زنان، حاکمان برلین ۲۰۲۲
در بخش مسابقه برلیناله امسال ۱۸ فیلم با یکدیگر رقابت کردند و فصل مشترک تعداد زیادی از فیلم‌های این بخش زنان و مسائل زنان بود.
از میان این ۱۸ فیلم ۷ فیلم را زنان ساخته بودند. در این فیلم‌ها طیف گوناگونی از مسائل شامل نابرابری‌های جنسیتی، مبارزه برای تغییر قوانین نابرابر، تأثیر سیاست بر زندگی و خانواده و مسائل روانشناختی دوران معاصر مطرح می‌شد.
میزان توجه چشمگیر به زنان و حضور سینماگران زن در میان عوامل اصلی و شخصیت‌های محوری فیلم‌ها نشان داد که روند توجه روزافزون سینما به خواسته‌ها و روندهای اجتماعی دوران معاصر ادامه دارد. این موضوع باعث شدت گرفتن بحث‌های زیادی درباره توجه بیشتر به فیلم‌های مرتبط با زنان یا از زنان فارغ از ارزش‌های هنری شده است.
با این‌همه، در میان فیلم‌های بخش مسابقه برلیناله ۲۰۲۲ چند فیلم قابل‌توجه از زنان حضور داشت که می‌توانند از برندگان این دوره برلین باشند.
