بیست‌ودومین حراج تهران که به فروش آثار مدرن کلاسیک و هنرهای سنتی ایران اختصاص داشت، روز ۲۶ بهمن با ارائه ۹۹ اثر و با مجموع فروشی بالغ بر ۲۲۰ میلیارد تومان به کار خود پایان داد.
اما آنچه بیش از رقم فروش این دورهٔ حراج تهران با وجود تورم ۴۰ درصدی در ایران و رکود بازار هنر و خرید و فروش آثار هنری، توجه‌ها را به خود جلب کرد، فروش اثری منسوب به رضا عباسی، مشهورترین نقاش دوران صفوی و استاد نامدار خطاطی و مینیاتور، بود.
آقا رضا که به نام «رضا عباسی» شناخته می‌شود، از هنرمندان و نقاشان اصفهان در دوران صفوی بود. قلم‌گیری‌های رضا عباسی همواره رکن اصلی آثار او بوده و نوع قلم‌گیری، او را از استادان دیگر متمایز کرده است. با وجود گذشت قرن‌ها، هنوز تبحر و قدرت دست این هنرمند در قلم‌گیری زبانزد هنرمندان نگارگر است و آثار او را مبنای آموزش قرار می‌دهند.
گذشته از آن، رنگ‌گزینی لباس، صورت، عناصر پس‌زمینه و تجملات صحنه در آثار او درخششی چشم‌گیر دارد. رضا عباسی در فاصله سال‌های ۱۶۳۹-۱۶۱۸ پرده‌های نقاشی زیادی خلق کرد که در آن‌ها تنها صورت یک یا دو آدم زیبا به تصویر کشیده می‌شد و از انبوه درباریان در آثار او خبری نبود.
با گذشت بیش از ۴۰۰ سال از زمان زیست رضا عباسی و خلق آثاری درخشان، اثری منسوب به او با عنوان «پرترهٔ دختر نشسته» هفتهٔ گذشته در حراج تهران به نمایش گذاشته شد و روز ۲۶ بهمن به فروش رسید. اثری که نه تنها تردیدهایی درباره اصالت آن وجود دارد، که مدیرکل موزه‌های میراث فرهنگی ارائه آن در حراج تهران را «غیرقانونی» دانسته و اعلام کرده که «مجوزی برای فروش این اثر» از سوی میراث فرهنگی صادر نشده است.
تابلوی «پرترهٔ دختر نشسته» که با قدمت بیش از ۱۰۰ سال، و آن‌طور که در کاتالوگ بیست‌ودومین حراج تهران نوشته شده، متعلق به قرن ۱۱ هجری قمری است، با رقم پایه ۲۰-۲۲ میلیارد تومان در این حراج عرضه شد و در نهایت به عنوان گران‌ترین اثر ارائه شده به قیمت ۲۲ میلیارد و ۴۴۰ میلیون تومان فروخته شد.
رد اصالت اثر «پرترهٔ دختر نشسته»
همزمان با کشمکش‌ها میان وزارت میراث فرهنگی و حراج تهران بر سر قانونی بودن یا نبودن فروش این اثر و در حدود ۲۵ اثر تاریخی دیگر، اصالت «پرترهٔ دختر نشسته» و سایر آثار کلاسیک و سنتی ارائه‌شده در حراج تهران از سوی چند کارشناس و پژوهشگر هنر رد شده است.
محمد سواری، پژوهشگر مطالعات عالی هنر ایرانی- اسلامی، روز ۲۷ بهمن با انتشار تصویری از «پرترهٔ دختر نشسته» و مقایسه تکنیکی آن با سایر آثار رضا عباسی اعلام کرد که اصالت این اثر قابل تأیید نیست.
مژده مخلصی، دکترای تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی از دانشگاه هنر تهران و پژوهشگر که آثار رضا عباسی را مطالعه کرده، نیز در یادداشتی انتساب این اثر به رضا عباسی را رد کرده است.
خانم مخلصی در بخشی از این یادداشت خود، به تفاوت زمان قید شده به عنوان سال خلق اثر با زمان درگذشت رضا عباسی اشاره کرده و نوشته است: «اثر به نام رضا عباسی مرقوم شده و کتیبه‌ای نیز بر خود دارد. چنان که مبرهن است، سالی که برای خلق اثر ذکر شده ۱۰۴۹ بوده که پنج سال پس از درگذشت رضا عباسی است».
این پژوهشگر آثار رضا عباسی تاکید کرده که همین یک نکته در نفی این انتساب کافی است، اما همچنان میتوان شواهد پرشمار دیگری را برای رد اصالت آن برشمرد.
او نیز همچون محمد سواری با اشاره به موارد تکنیکی و مقایسه‌ای اثر همچون کتیبه، رقم و ویژگیهای صوری نقاشی شامل شیوهٔ ترسیم اعضای بدن، رنگ‌گزینی اثر، عناصر پس‌زمینه، انتساب این اثر به رضا عباسی را رد کرده و گفته است این‌ها «بر مردود بودن این انتساب گواهی می‌دهند».
زیر سوال رفتن اصالت سایر آثار کلاسیک
این شائبه‌ها فقط در مورد تابلوی «پرترهٔ دختر نشسته» مطرح نشده است. دربارهٔ آثار منسوب به معین مصور، محمد قاسم، محمد یوسف، محمد صادق و آقا نجفعلی، هم محمد سواری با مقایسه‌ٔ تکنیکی اثر ارائه شده در حراج تهران با سایر آثار این هنرمندان، اصالت آن‌ها را قابل تأیید ندانسته است.
با این اوصاف، مشخص نیست حراج تهران با چه معیار و کار کارشناسی اصالت آثار کلاسیک و سنتی که مدعی شده مربوط به دوره‌های تاریخی صفویه، قاجاریه، زندیه و دوره تیموری هستند را تأیید کرده است.
حراج تهران در دورهٔ برگزاری خود با ارائه ۹۹ اثر که از میان این آثار ۱۵ اثر به فروش نرسیدند، در نهایت با فروش کلی ۲۲۴ میلیارد و ۷۱۹ میلیون تومان به کار خود پایان داد.
حال باید منتظر ماند و دید دعوای حقوقی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با حراج تهران بر سر فروش «پرترهٔ دختر نشسته» که پای قوه قضائیه را هم به ماجرای فروش آن باز کرده است به کجا خواهد رسید.
بر اساس قانون حفاظت آثار ملی و فرهنگی مصوب سال ۱۳۰۹ و آئین‌نامه‌های اجرایی آن، فروش و خروج هرگونه اشیاء و آثار تاریخی و فرهنگی با قدمت بیش از ۱۰۰ سال بدون اخذ مجوز از معاونت میراث فرهنگی، ممنوع و غیرقانونی است.
