نمایندگان اصول‌گرای مجلس دوازدهم برای دومین بار بر استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد دولت مسعود پزشکیان، تمرکز کرده‌اند تا به‌گفتهٔ قسیم عثمانی، نایب‌رئیس دوم کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی، آقای همتی را «ذبح سیاسی» کنند.
عبدالناصر همتی از دیدگاه موافقان استیضاح، عامل دلار ۹۰ هزارتومانی، گرانی برنج و سیب‌زمینی و بسیاری از اقلام معیشتی است.
آقای همتی که زمانی منتقد شمارهٔ یک سیاست موسوم به «جراحی اقتصادیِ» وزیر اقتصاد دولت ابراهیم رئیسی بود، حالا در تلهٔ استیضاح نمایندگانی گرفتار شده که عمدتاً از «جبههٔ پایداری انقلاب اسلامی» و پشتیبانان دولت سیزدهم بودند.
در برنامهٔ «پاراگراف اول»، با فرشاد قربان‌پور، روزنامه‌نگار سیاسی در تهران، و بابک دربیکی، سردبیر سابق آفتاب‌نیوز و قائم‌مقام سابق مدیرکل روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در لندن، به موضوع استیضاح وزیر اقتصاد دولت چهاردهم پس از شش ماه و شرایط اقتصادی جمهوری اسلامی پرداخته‌ایم.
همتی، قربانی تصفیه‌حساب‌های سیاسی
فرشاد قربان‌پور در ابتدای این بحث، با اشاره به حرف‌های مسعود پزشکیان در زمان انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری، می‌گوید رخدادهای دو ماه اخیر با گران شدن قیمت دلار و طلا یک قربانی لازم دارد.
این روزنامه‌نگار اما آقای همتی را تنها قربانی بازار آشفتهٔ ارز و سرمایه نمی‌داند و معتقد است که او قربانی تصفیه‌حساب جناح رقیب دولت مسعود پزشکیان است.
از سویی، فرشاد قربان‌پور استیضاح شدن وزیر اقتصاد دولت مسعود پزشکیان را «پربی‌راه» هم نمی‌بیند و معتقد است آقای همتی به‌عنوان وزیر اقتصاد، تا «الی ماشاالله اختیارات گسترده‌ای در حوزهٔ اقتصادی، بانک مرکزی و انتخاب مدیران عامل بانک‌های کشور داشته است» و اکنون استیضاحش، «استیضاح کسی است که در شأن این جایگاه نیست».
وزیر اقتصاد در برابر حاکمیت هیچ‌کاره است
حمیدرضا گودرزی، نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی که از مخالفان استیضاح وزیر اقتصاد بوده، به برنامهٔ رادیویی بازار تهران گفته است که اکنون مردد شده و رأی او به این استیضاح ممتنع است.
او گفته است سران قوای سه‌گانه محرمانه تصمیم گرفته‌اند که وضعیت دلار این‌گونه باشد. به گفتهٔ آقای گودرزی، نمایندگان مجلس صوت جلسهٔ محرمانه را منتشر کرده‌اند.
معاون سابق امنیتی و سیاسی استانداری تهران می‌گوید خودش هم با بیان این موضوع مرتکب تخلف شده است.
حمیدرضا گودرزی با سیاسی دانستن این استیضاح می‌گوید: «چون آقای همتی در مطالبش، مطالبی دربارهٔ دولت شهید رئیسی گفته، اینجا باید با او برخورد شود، مردم برداشت‌هایشان این شده است.»
بابک دربیکی، دیگر مهمان پاراگراف اول، با تأیید صحبت‌های این نمایندهٔ مجلس می‌گوید پرسش‌های مطرح‌شده از وزیر اقتصاد دولت مسعود پزشکیان همان‌هایی است که از وزیر اقتصاد دولت ابراهیم رئیسی پرسیده شده بود؛ بنابراین نمایندگان به سیاست دقیقی از عبدالناصر همتی خرده نگرفته‌اند.
آقای دربیکی با پیش کشیدن موضوع «اختیارات ظاهری الی ماشاءالله دولت» می‌گوید وزیر اقتصاد دولت باید دربارهٔ اقتصادی تصمیم بگیرد که ۶۰ درصد ثروت ملی‌اش در دست چند نهاد حکومتی است که نه مالیات می‌دهند و نه به جایی جز رهبر جمهوری اسلامی پاسخ‌گو هستند.
به‌گفتهٔ او، این به‌جز تصمیم‌هایی است که «حاکمیت» می‌گیرد و منجر به «تحریم، تغییر فضای سیاسی، منطقه‌ای و بین‌المللی» می‌شود.
او با تأکید بر اینکه عبدالناصر همتی به‌عنوان وزیر اقتصاد در این میان «بازی‌های برنامه‌ریزی‌نشده‌ای می‌کند» که نتیجه‌اش را می‌توان دید، می‌گوید وزیر اقتصاد، جدای از این‌ها، با ورشکستگی صندوق‌های پشتیبان اقتصادی و یک بخش خصوصی روبه‌روست که «بخش اعظم» آن خصوصی نیست.
این کارشناس سیاسی از دولت مسعود پزشکیان با عنوان یک دولت «پروژه‌محور» نام می‌برد که در یک فضای رقابتی با سیاست‌های مشخص ارزی، پولی و بانکی شکل نگرفته است.
آقای دربیکی با اشاره به گفته‌های حمیدرضا گودرزی، نمایندهٔ مجلس، و در پاسخ تلویحی به صحبت‌های فرشاد قربان‌پور، مهمان برنامهٔ پاراگراف اول، می‌گوید در چنین شرایطی، وزیر اقتصاد هر قدر هم اختیارات داشته باشد، در برابر اختیارات حاکمیت عملاً هیچ‌کاری نمی‌تواند بکند.
مجلس به قالیباف اختیار نداده است
حسین‌علی حاجی‌دلیگانی، از طراحان استیضاح عبدالناصر همتی، در گفت‌وگو با صدای جمهوری اسلامی، شائبهٔ «سیاسی بودن» این اقدام را رد کرده و با اشاره به صحبت‌های مطرح‌شده دربارهٔ رابطهٔ دلار ۹۰ هزارتومانی و جلسهٔ سران سه قوه، گفته است که نمایندگان خواستار استیضاح به محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، اختیار نداده‌اند که از جانب آن‌ها «این‌جوری تصمیم بگیرد».
فرشاد قربان‌پور می‌گوید: «من هم جای آقای حاجی‌دلیگانی بودم، نمی‌گفتم برنامهٔ استیضاح سیاسی است.»
به گفتهٔ مدیر کتاب‌فروشی مجازی سورن بوک، اقتصاد ایران در شش ماه گذشته بیشتر به «فروپاشی» نزدیک شده و خب، این یک قربانی نیاز دارد.
بابک دربیکی معتقد است صحبت‌های طراح استیضاح عبدالناصر همتی، «سیاسی بودن» این اقدام را تقویت می‌کند.
این کارشناس مسائل سیاسی می‌گوید: «آقای حاجی‌دلیگانی به‌گونه‌ای صحبت می‌کند که انگار رئیس مجلس مستقل از مجلس، با اختیارات فراقانونی، می‌تواند کار کند.»
به باور آقای دربیکی، جلسهٔ سران قوا و دیگر جلسه‌هایی از این دست به محمدباقر قالیباف، که باید سخنگوی مجلس باشد، چنان قدرتی می‌دهد که بخشی از مجلس آن را نمی‌خواهد و این خود امری سیاسی است.
این تحلیلگر می‌گوید شباهت استیضاح عبدالناصر همتی با احسان خاندوزی دلیلی برای اثبات این مدعاست که مسئلهٔ اقتصاد ایران فراتر از بانک مرکزی، وزیر اقتصاد یا هر وزیر دیگر و حتی رئیس‌جمهور است.
فرشاد قربان‌پور می‌گوید در هنگامهٔ انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری، تصوری در جامعه وجود داشت که مسعود پزشکیان بر اساس برنامه‌ای، با یک کابینهٔ میانه‌رو، آمده است تا «به اذن رهبری» گرهٔ مذاکرات، برجام و تحریم‌ها را باز کند.
این روزنامه‌نگار سیاسی می‌گوید مسعود پزشکیان توافق‌های اولیه را انجام داده بود و در بعضی از زمینه‌ها تا حدی تلاشش را کرد، اما کانون‌های متعدد قدرت با اختیارات بی‌حدوحصر مانع او شدند.
او برایند «مانع‌تراشی هسته‌های قدرت برای عملکرد به‌نسبت اصلاح‌طلبانهٔ دولت پزشکیان» را در صحبت‌های آیت‌الله خامنه‌ای جست‌وجو می‌کند و می‌گوید آقای خامنه‌ای در بهمن‌ماه ۱۴۰۳ نخست گفته بود که با «توافق خوب، که دربردارندهٔ عزت، احترام و پیشرفت ملت ایران باشد»، موافق است، اما کمی بعدتر، زمانی که همه از مذاکره می‌گفتند، حرف‌های خودش را تغییر داد و گفت مذاکره با آمریکا «هوشمندانه، عاقلانه و شرافتمندانه نیست».
ملوک‌الطوایفی ولایت فقیه
حمیدرضا گودرزی، نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی، به برنامهٔ رادیویی بازار تهران گفته است که وضعیت اقتصادی مردم هرچه جلوتر می‌رود، بدتر می‌شود. این نمایندهٔ مجلس، با اشاره به بازار پوشاک و مواد غذایی شب عید، که آن را «اسف‌بار» توصیف می‌کند، می‌گوید مردم از دست نمایندگان و دولت عصبانی‌اند.
بابک دربیکی حکومت جمهوری اسلامی را نوعی حکومت «ملوک‌الطوایفی» می‌داند که حول محور «ولایت فقیه» به چرخش درآمده است.
به گفتهٔ این کارشناس علوم سیاسی، دولتی در جمهوری اسلامی وجود ندارد که برای حل مسائل تصمیم بگیرد.
او به نقش منابع مادی و مالی اشاره می‌کند و می‌گوید: «وقتی این منابع کاهش می‌یابند، نهادهای قدرت برای سهم‌خواهی بیشتر، یکدیگر را می‌زنند و شروع به رقابت می‌کنند و اینجا دیگر مسئلهٔ مردم نیست.»
آقای دربیکی بر این باور است که، به‌جز دوران ریاست‌جمهوری محمد خاتمی و تا اندازه‌ای اکبر هاشمی رفسنجانی، مسئلهٔ ایران برای حکومت مطرح نبوده است.
مدیر گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی می‌گوید زمانی که هنوز برجام امضا نشده بود، مسئولیتی دولتی داشت و به همین سبب، برای بازدید از یکی از روزنامه‌ها رفته بود.
او می‌گوید مدیرمسئول جوان آن روزنامه، که از بردن نامش خودداری کرد، خداخدا می‌کرد که مذاکرات به نتیجه نرسد.
بابک دربیکی، که در همان روز موفق نشده بود داروی موردنظرش را در بازار پیدا کند، متعجب می‌پرسد چرا؟ و در پاسخ متوجه می‌شود که این مدیرمسئول از طریق قاچاق دارو کسب درآمد می‌کند و نگران است که با لغو شدن تحریم‌ها «۴۰ درصد از درآمدش را از دست بدهد».
کارشناس پیشین معاونت اجتماعی و فرهنگی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌گوید: «شما با مجموعه‌ای طرف هستید که بسیاری از کسب‌وکارهای نوپا (استارت‌آپ)، از دیجی‌کالا تا سراوا، را تصرف کرده است؛ نه به نفع یک نهاد یا سازمان، بلکه شخصی‌سازی‌اش کرده است.»
به گفتهٔ این مقام مسئول پیشین در دولت حسن روحانی، در یکی از جلسه‌های مجمع تشخیص مصلحت نظام، یکی از افراد حکومتی، در واکنش به صحبت‌های او دربارهٔ لزوم تقویت بخش خصوصی، برآشفته شده و گفته است: «آقای خامنه‌ای نظرش این است که جمهوری اسلامی اول باید تاجر خودش را تربیت کند و بعد خصوصی‌سازی را به این تجار بسپارد.»
جزر و مد امید و ناامیدی، رمز پابرجایی نظام
فرشاد قربان‌پور معتقد است ایرانیان چندین دورهٔ ناامیدی و ایجاد امید را در جمهوری اسلامی سپری کرده‌اند و این سبب شده تا سامانهٔ حکومتی پابرجا بماند.
او می‌گوید حکومت جایگزین‌های موجود را هم از بین برده است و هیچ جایگزین فیصله‌بخشی که همه‌پسند باشد، نمی‌بینیم.
آقای قربان‌پور بر این باور است که سامانهٔ حکومتی به‌راحتی ادامه نمی‌دهد و فاصلهٔ زمانی حرکت جریان‌های مخالف و تحول‌خواه کوتاه‌تر شده است. جامعه بسیار ناآرام است و جرقه‌ای می‌تواند مردم را به خیابان بکشاند.
مهدی صادقی شاهدانی، استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق، راهکاری برای بحران ارزی ارائه داده و گفته است: «اگر بانک مرکزی، سازمان توسعهٔ تجارت، وزارت صمت، وزارت خارجه و اتاق‌های بازرگانی در کنار یکدیگر به‌خوبی ایفای نقش کنند، بازار ارز شرایط غیرتعادلی خود را در آینده نخواهد داشت.»
فرشاد قربان‌پور می‌گوید: «اگر این وزارتخانه‌ها کار خودشان را انجام بدهند، دیگر جایی برای تحریم، ریزه‌خواری و ویژه‌خواری باقی نمی‌ماند.»
به گفتهٔ آقای قربان‌پور، حرف این استاد دانشگاه امام صادق، حرفی سیاسی است که بیشتر جنبهٔ تبلیغاتی و جوسازی (پروپاگاندا) دارد.
او در ادامه، با اشاره به حجت‌الله عبدالملکی، وزیر تعاون دولت ابراهیم رئیسی، که با شعار «ایجاد شغل با یک میلیون تومان» از دانشگاه امام صادق آمده بود و پس از بالا گرفتن اعتراض‌ها علیه عملکردش مجبور به کناره‌گیری شد، می‌گوید همین گروه تندرو مانع از کار دولت‌های به‌نسبت اصلاح‌خواه شدند.
تعویق مسائل به‌جای حل آن‌ها
بابک دربیکی نیز بر این باور است که جمهوری اسلامی به جایی رسیده که مشکلاتش را نمی‌تواند در درون سامانهٔ حکومتی‌اش حل کند.
به گفتهٔ این کارشناس سیاسی، جمهوری اسلامی با نهادسازی‌هایی مانند مجمع تشخیص مصلحت نظام یا شورای حل اختلاف سران، سیاستش را بر تعویق مسائل به‌جای حل آن‌ها بنا کرده است.
معاون سابق اطلاع‌رسانی و ارتباطات اجتماعی دبیرخانهٔ شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی می‌گوید سامانهٔ حکومتی به اضمحلال رسیده است و تحولات سیاسی و اجتماعی از مرحلهٔ تغییرخواهی و تحول‌خواهی به سمت فروپاشی در حرکت است.
او، با تأکید بر خطرهای فروپاشی برای یک کشور، می‌گوید امروز، چه جمهوری اسلامی برود و چه بماند، راه‌حل سریعی برای مسائل نداریم.
فرشاد قربان‌پور، روزنامه‌نگار سیاسی در تهران، نیز معتقد است که شش ماه پس از فعالیت دولت مسعود پزشکیان، دولت چهاردهم تصویری از یک دولت شکست‌خورده، ناکام و مستعجل به دست می‌دهد.
