در تازه‌ترین تحول اخترشناسی، سیاره زحل (کیوان) اکنون با ۲۷۴ قمر تأییدشده، رسماً به عنوان دارندۀ بیشترین قمر در منظومه خورشیدی شناخته می‌شود؛ آماری که حتی از مجموع قمرهای سیارات دیگر فراتر می‌رود.
این پیشرفت چشمگیر در پی تأیید ۱۲۸ قمر جدید توسط اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی (IAU) و با هدایت تیمی به رهبری ادوارد اشتون در آکادمی سینیکا در تایوان به دست آمد.
قمرهای زحل نه تنها تنوع زیادی دارند، بلکه پنجره‌ای تازه به گذشتهٔ پرابهام منظومهٔ شمسی و حتی امکان وجود حیات در یکی از آن‌ها، یعنی تایتان، گشوده‌اند.
رقابت فضایی میان غول‌ها
تا چند سال پیش، این سیارۀ مشتری (هرمز) بود که به داشتن بیشترین قمرها شهرت داشت؛ قمرهای مشهورش مانند «آیو»، «اروپا»، «گانی‌مِد» و «کالیستو» نخستین بار در سال ۱۶۱۰ میلادی توسط گالیله رصد شده بودند. در مقابل، «تایتان» نخستین قمر کشف‌شده زحل، ۴۵ سال بعد توسط کریستیان هویگنس هلندی شناسایی شد.
اما رقابت شمار قمرها میان زحل و مشتری در دههٔ گذشته شدت گرفت. در سال ۲۰۱۹، زحل با کشف ۲۰ قمر جدید، برای نخستین بار از مشتری پیشی گرفت. در فوریهٔ ۲۰۲۳، مشتری بار دیگر صدرنشین شد، اما اندکی بعد، گروهی از اخترشناسان با کشف ۶۲ قمر دیگر برای زحل، جایگاه آن را دوباره تثبیت کردند. اکنون، زحل با اختلاف، پیشتاز این «مسابقهٔ آسمانی» است.
قمرهایی که از دل تاریکی بیرون آمدند
قمرهای جدید زحل عمدتاً اجرامی کوچک، تنها چند کیلومتر قطر دارند و با روش‌هایی نوین از جمله «روی‌هم‌گذاری تصاویر» از تلسکوپ کانادا-فرانسه-هاوایی کشف شده‌اند. تمامی این اجرام تازه‌کشف‌شده «نامنظم» هستند؛ یعنی نه همراه با سیاره‌شان شکل گرفته‌اند و نه مداری هماهنگ با استوای سیاره دارند. این اجرام احتمالاً سیارک‌هایی هستند که در مراحل پایانی شکل‌گیری زحل، توسط گرانش آن جذب و سپس متلاشی شده‌اند.
در حال حاضر، بر طبق آماری که در دست است، زحل یا همان کیوان دارای ۲۴ قمر «منظم» و ۲۵۰ قمر «نامنظم» است؛ آماری که نقشی کلیدی در شناخت فرایند شکل‌گیری قمرها و حتی منشأ حلقه‌های زیبای این سیاره ایفا می‌کند.
نام‌گذاری قمرهای تازه‌کشف‌شده بر عهدهٔ اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی است. در گذشته، این نام‌ها عمدتاً از اسطوره‌های یونانی و رومی انتخاب می‌شدند، اما با افزایش شمار قمرها، اسطوره‌های اسکاندیناوی، گالیک و حتی بومیان آمریکا نیز وارد این فهرست شده‌اند.
اکنون با وجود بیش از ۱۲۸ قمر بی‌نام جدید، شاید شاهد ورود اسطوره‌های دیگر تمدن‌ها به نام‌گذاری اجرام آسمانی باشیم. تا آن زمان، قمرهای تازه با کدهایی چون «S/2020 S 27» شناسایی می‌شوند.
تایتان؛ قمر مرموز و شاید زنده
در میان قمرهای بی‌شمار زحل، «تایتان» جایگاهی ویژه دارد. این قمر عظیم که جوّی متراکم و دریاچه‌هایی از متان مایع دارد، سال‌هاست توجه زیست‌شناسان فضایی را به خود جلب کرده است. پژوهش جدیدی به سرپرستی آنتونین آفهولدر (دانشگاه آریزونا) و پیتر هیگینز (دانشگاه هاروارد) نشان می‌دهد که اقیانوس زیرسطحی تایتان، که ممکن است عمقی در حدود ۵۰۰ کیلومتر داشته باشد، شاید میزبان حیات میکروبی باشد.
نشریهٔ علمی «تِک اکسپلوریست» روز ۱۹ فروردین نوشت که مدل‌سازی زیست‌انرژی این پژوهش بر «تخمیر گلیسین» متمرکز است؛ گلیسین یکی از ساده‌ترین اسیدهای آمینه است که می‌تواند از جو تایتان به سطح آن برسد و سپس به درون اقیانوس نفوذ کند.
با این حال، محققان هشدار می‌دهند که حتی در بهترین حالت، میزان زیست‌توده‌ای که در تایتان ممکن است شکل بگیرد، بسیار ناچیز خواهد بود؛ چیزی در حد چند کیلوگرم.
