سازمان منع اشاعه جنگافزارهای شیمیایی، سرانجام بعد از بیش از یک سال فعالیت، نتایج تحقیقاتش را در قالب اولین گزارش منتشر کرد.
این نهاد بینالمللی رسماً تیپ پنجاهم لشکر ۲۲ نیروی هوایی ارتش دولت سوریه را متهم کرد که در سه نوبت، از مواد مخرب سارین و کلر در حمله به محل استقرار مخالفان در منطقه لطامنه در ماه مارس ۲۰۱۷ استفاده کرده است.
یافته‌های این سازمان، علیرغم عدم همکاری دولت سوریه و کارشکنی‌های آن، بر اساس اظهارات شاهدان عینی، تجزیه و تحلیل نمونه‌های جمع‌‌آوری‌شده از محل انفجار، بررسی نشانه‌ها و عوارض بیماران و کادر درمانی و پردازش عکس‌‌های ماهواره‌‌ای به دست آمده است.
این گزارش ۸۲ صفحه‌‌ای آشکار می‌سازد که نخستین‌بار بمبهای ام ۴۰۰۰ حاوی گاز مختل‌‌کننده اعصاب در روز ۲۴ مارس ۲۰۱۷ بر روی زمین‌های کشاورزی در جنوب لطامنه فرود آمد و در جریان آن شانزده نفر زخمی و حیوانات و پرندگان زیادی تلف شدند.
در روز بعد، بمبهای بشکه‌‌ای بر سر بام یک بیمارستان انداخته شد که با انتشار کلر منجر به جان باختن سه نفر و زخمی شدن شانزده نفر شد. و در ۲۷ مارس، حمله با بمبهای ام ۴۰۰۰ حاوی گاز مختل‌‌کننده اعصاب در منطقه مشابه تکرار شد و ۶۰ نفر زخمی شدند.
مأموریت هیئت تدوین‌‌کننده گزارش مزبور به عنوان تیم جدید «تحقیقات و شناسایی (آی آی تی)» موقعی شروع شد که دولت روسیه اجازه نداد فعالیت کار‌‌گروه مشترک سازمان ملل و سازمان منع اشاعه سلاحهای شیمیایی به فعالیتش ادامه دهد.
کار‌‌گروه یادشده دولت سوریه را در استفاده از گاز کلر در حملات نظامی به مخالفان در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ و همچنین انتشار گاز سارین در خان‌‌‌‌‌شیخون در ماه آوریل ۲۰۱۷ مسئول شناخته بود.
فرناندو اریاس، رئیس سازمان منع اشاعه سلاحهای شیمیایی، گزارش را در اختیار دبیر کل سازمان ملل قرار داده و اعلام کرده است که الان دیگر نوبت واکنش مناسب و ضروری سازمان ملل و جامعه جهانی است تا دولت سوریه را پاسخگو سازد.
سخنگوی آنتونی گوترش، دبیرکل سازمان ملل، با تأیید دریافت گزارش اطلاع داد که دبیرکل احتمالاً سؤالاتی را در این خصوص طرح می‌کند و هنوز به تصمیم مشخصی نرسیده است، اما به لحاظ اصولی، به نظر دبیرکل، استفاده از جنگافزارهای شیمیایی هرلحظه و هر‌جا غیرقابل‌قبول است و مصونیت از پاسخگویی پذیرفتنی نیست.
دولت سوریه این گزارش را رد کرده و مدعی است که از بمبهای شیمیایی استفاده نکرده است. برخی مقامات دولتهای غربی هم خواهان برخورد جدی با دولت سوریه و مجازات آن شده‌اند.
مدیر سازمان دیده‌‌بان حقوق بشر، ضمن حمایت از گزارش سازمان منع اشاعه سلاحهای شیمیایی، با صدور یک بیانیه اعلام کرده است که تردیدی وجود ندارد که دولت سوریه به صورت ارادی و عامدانه مردم خود را مورد حمله شیمیایی قرار داده است. او گفته است این گزارش باید به عنوان اسناد رسیدگی به جرائم افراد متخلف و مسئول استفاده شود.
همان‌طور که قبلاً اشاره شد، این نخستین‌بار نیست که دولت سوریه به استفاده عامدانه از جنگافزارهای شیمیایی متهم می شود، اما بن‌بست موجود در شورای امنیت سازمان ملل و شکاف در جامعه جهانی باعث شده این دولت مرتکب جنایت جنگی بدون هراس از مکافات به استفاده هدفمند از سلاحهای شیمیایی برای پیش بردن اهدافش روی بیاورد.
عدم عضویت دولت سوریه در دادگاه کیفری بینالمللی، دیگر چالش حقوقی است که پاسخگو کردن دولت سوریه را دشوار می‌سازد.
البته هیچگاه سازمان منع سلاحهای شیمیایی تا به این اندازه صریح خواهان برخورد محکم با دولت سوریه نشده بود. اما باز بعید به نظر می‌رسد مجازاتی در نظر گرفته شود. از‌‌این زاویه، باعث سر‌‌افکندگی و شرمساری جامعه جهانی قرن بیست‌و‌‌یکم است که چنین جنایت هولناکی بدون نگرانی از تاوان کار انجام می‌شود و ساز‌‌و‌‌کار بازدارنده مؤثری وجود ندارد.
البته شرایط ابتدا این‌گونه نبود. در سال ۲۰۱۳، بعد از این‌که دولت سوریه در گزارش سازمان ملل به صورت تلویحی به حمله شیمیایی متهم شد و باراک اوباما رئیس‌جمهور وقت آمریکا این اقدام را خط قرمز اعلام کرد، دولت سوریه برای جلوگیری از حمله نظامی آمریکا، با همراهی دولتهای ایران و روسیه، اعلام کرد برای اطمینان‌سازی حاضر است داوطلبانه ناوگان سلاحهای شیمیایی خود را نابود کند.
جامعه جهانی استقبال کرد و البته دولتهای آمریکا، فرانسه و بریتانیا اصرار داشتند این کار در چارچوب قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل جنبه الزام‌‌آور داشته باشد، اما دولتهای روسیه و چین نپذیرفتند و اقدام داوطلبانه را در گام اول کافی دانستند.
دولت سوریه ۱۳۰۰ تُن سلاح شیمیایی و وسائل مرتبط را طی یک عملیات بینالمللی بی‌سابقه نابود کرد، اما از همان موقع معلوم بود که تمامی تجهیزات نظامی شیمایی معدوم نشده است.
علیرغم این‌که دولت سوریه در سال ۲۰۱۳ به عضویت سازمان منع اشاعه سلاحهای شیمایی درآمد، هیچگاه به تعهدات خود کامل عمل نکرد و بارها در طی چهار سال بعد از آن از این سلاح کشتار جمعی استفاده کرد.
دلیل مهم این کار پشتگرمی به دولتهای روسیه و ایران است. روسیه که در زمان شوروی کمونیستی یکی از قوی‌ترین زراد‌‌خانه‌‌های سلاحهای شیمیایی را داشت، در شکل‌‌گیری و توسعه جنگافزارهای شیمیایی دولتهای وقت سوریه و عراق نقش فعالی ایفا کرد. اکنون نیز به نظر می‌رسد روسیه به‌نوعی میراث شوروی را ادامه می‌دهد.
اما جمهوری اسلامی ایران سابقه رسمی و شناخته‌شده‌ای در تولید سلاحهای شیمیایی ندارد، اگرچه در زمان جنگ، دولت وقت عراق نظام را به استفاده از بمبهای شیمیایی متهم ساخته بود.
ایران خود از قربانیان سلاحهای شیمیایی بود، ولی جمهوری اسلامی علیرغم این سابقه تلخ، بدون اعتنا به جانبازان شيميايى و شهدايى كه با اين سلاح مرگبار روى در نقاب خاک كشيدند، پوشاننده و توجيه‌گر کشتار و مسموميت مردم و مخالفان سورى شده و در كنار روسیه‌‌ای قرار گرفته است كه به همه قطعنامه‌هاى پيشنهادى در محكوميت حملات شيميايى عراق رأی منفى داده بود.
