گاز ایران از سال‌ها پیش به سوی عراق روانه می‌شود و در مقابل، ایران به ارز ناشی از صادرات آن دسترسی پیدا می کرد. در بسیاری از مواقع، عراقی‌ها این «معادله» را «ناعادلانه» دانسته و از قطع مداوم جریان انرژی از سوی طرف ایرانی به ویژه در اوج گرمای تابستان، شکایت کرده‌اند.
دولت اقلیم کردستان عراق حدود دو هفته پیش توافق‌نامه‌هایی در زمینه سرمایهگذاری گازی با ایالات متحده منعقد کرد، قراردادهایی که می‌تواند از وابستگی عراق به گاز ایران بکاهد.
قرارداد اقلیم کردستان با شرکتهای گاز آمریکایی
مسرور بارزانی، رئیس اقلیم کردستان، ۲۰ اردیبهشت امسال دو قرارداد با شرکت‌هایی آمریکایی «اچ‌کی‌ان» و «وسترن زاگرس» منعقد کرد که قرارداد اول شامل توسعه و راه‌اندازی حوزهٔ گازی «میران» و ادغام آن در شبکه گاز اقلیم است.
این حوزهٔ گازی در غرب شهر سلیمانیه در نزدیکی مرز ایران واقع است.
قرارداد دوم، شامل توسعهٔ حوزهٔ گازی «توپخانه-كُردمیر » می‌شود که در شمال شرقی سليمانيه قرار دارد.
بغداد: قراردادها غیر قانونی است
وزارت نفت عراق در واکنش به این قراردادها گفته که تعامل شرکتهای آمریکایی با دولت اقلیم کردستان به صورت مستقیم و با دور زدن دولت مرکزی، برخلاف قانون اساسی و قوانین جاری است.
در مقابل، وزارت منابع طبیعی اقلیم کردستان انعقاد این قراردادها را «بدون اشکال» می‌داند.
ایالات متحده طی بیش از یک دههٔ گذشته همواره سعی داشته تا با کمک به دولت مرکزی عراق، این کشور را از واردات گاز از ایران بی‌نیاز کند.
سیاست آمریکا برای بی‌نیاز کردن عراق و برق و گاز ایران
دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، فوریهٔ گذشته معافیت‌هایی که واشینگتن از سال ۲۰۱۸ برای عراق در نظر گرفته بود تا انرژی از ایران وارد کند، را لغو کرد.
مارکو روبیو، وزیر خارجهٔ ایالات متحده، با صدور بیانیه‌ای از امضای قرارداد بین اقلیم کردستان عراق با شرکتهای آمریکایی برای افزایش تولید گاز طبیعی این منطقه تمجید کرد. او گفت که این قراردادها به عراق کمک می‌کند تا در زمینه تولید انرژی مستقل شود.
تهران ناخرسند است
به نظر می‌رسد که جمهوری اسلامی ایران از تلاش‌های جاری برای استقلال عراق در زمینهٔ انرژی ناخرسند است زیرا این تلاش‌ها می‌تواند تهران را از بخش مهمی از ارز خارجی، به ویژه در شرایط تحریم‌های شدید آمریکایی و بین‌المللی، محروم کند. علاوه بر آن، صادرات گاز و برق، از ابزارهای اعمال نفوذ سیاسی جمهوری اسلامی در عراق به شمار می‌رود.
شبکهٔ عربی‌زبان «العالم»، وابسته به صداوسیمای جمهوری اسلامی، در گزارشی با اشاره به قراردادهای بین شرکتهای آمریکایی و اقلیم کردستان، گفته که «اختلاف بر سر درآمدها میان بغداد و اربیل می‌تواند تهدیدکنندهٔ یکپارچگی و ثبات اقتصادی عراق باشد».
انقاض قنبر، رئیس شورای حمایت از کردها در ایالات متحده، می‌گوید که قراردادهای اقلیم کردستان با شرکتهای آمریکایی، بخشی از سیاست جدید ایالات متحده در دورهٔ دونالد ترامپ است که انرژی را پایه اصلی تعامل با جهان خارجی می‌داند.
آقای قنبر که از نزدیک در جریان امضای قراردادها بود، به شبکه «الحره» گفت: «شرکت‌هایی که با اقلیم کردستان قرارداد امضا کردند، کار خود را آغاز کرده‌اند. بنابراین برپایهٔ طرحی که ترسیم شده، اقلیم کردستان در سال ۲۰۲۶ میلادی در زمینهٔ تولید گاز و برق خودکفا خواهد شد. این روند برای خودکفایی عراق نیز مفید است، به‌ویژه اگر از منابع گازی که در اختیار دارد استفاده کند».
کریس رایت، وزیر انرژی آمریکا، روز اول خرداد در یک سخنرانی در همایش انستیتوی «المانیتور» گفت: «سرمایهگذاری در حوزهٔ انرژی اقلیم کردستان، به سود منطقه هم هست».
او افزود عراق و کشورهای دیگر باید از اتکای خود به گاز ایران بکاهند، زیرا وابستگی به واردات انرژی از ایران «راهی به سوی صلح و شکوفایی نیست».
حملات منتسب به ایران به حوزه‌های گازی اقلیم کردستان
در پنج سال گذشته، نیروگاه‌های گازی اقلیم کردستان بارها در معرض حملات راکتی قرار گرفت که گروه‌های شبه‌نظامی تحت حمایت جمهوری اسلامی متهم به دست داشتن در آن هستند.
حوزهٔ گازی «خورمور» که از سال ۲۰۰۳ اقلیم کردستان آن را مدیریت می‌کند، یکی از معروف‌ترین حوزه‌های گاز طبیعی است که در پنج سال اخیر، در معرض بیش از ۱۰ حمله راکتی قرار گرفت؛ حملاتی که بارها به توقف تولید این حوزه انجامید. در یکی از این حمله‌ها، چهار کارگر یمنی کشته و دو نفر دیگر زخمی شدند.
حوزهٔ خورمور در سال‌‌های اخیر به یکی از منابع اصلی برای تغذیه نیروگاه‌های تولید برق در اقلیم تبدیل شده است. ذخیرهٔ این حوزه، هشت تریلیون و ۲۰۰ میلیارد فوت مکعب برآورد می‌شود که دو شرکت اماراتی «دانه گاز» و «الهلال» در آن فعالیت می‌کنند.
سایهٔ اختلافات سیاسی بر صنعت گاز عراق
با توجه به ذخایر عظیم گاز اقلیم کردستان، عراق می‌تواند به آن تکیه کند. اما گام برداشتن در این مسیر نیاز به حل‌وفصل برخی اختلاف‌های سیاسی میان دولت مرکزی عراق و اقلیم کردستان است.
دولت عراق در سال‌‌های گذشته بارها بر تلاش برای توسعهٔ صنعت گاز، توسعه و افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در این صنعت تاکید کرده است.
حیان عبدالغنی، وزیر نفت عراق، در آخرین کنفرانس بازرگانی مشترک عراقی-بریتانیایی (IBBC) در لندن گفته که وزارت نفت عراق گام‌های بزرگی در مسیر افزایش سرمایهگذاری در صنعت گاز و کاهش نسبت سوزاندن آن برداشته است.
بنابر بیانیه وزارت نفت عراق، آقای عبدالغنی در این کنفرانس تاکید کرد: «سرمایهگذاری در صنعت گاز در مدت زمانی کوتاه بیش از ۷۰ درصد افزایش یافته است».
او افزود وزارت تحت مدیریتش در تلاش است تا با توسعهٔ پروژه‌های سرمایهگذاری در دو حوزهٔ «عکاس» و «المنصوریه»، تولید گاز کشور را به بیش از یک میلیارد فوت مکعب برساند.
یکی از مهمترین مشکلات عراق در زمینهٔ تولید نفت و گاز اقلیم کردستان و انعقاد قرارداد با شرکتهای خارجی در این حوزه، نبود قانونی در این کشور برای مواجهه با این مسائل است.
لایحهٔ قانون نفت و گاز در عراق حدود ۲۰ سال است که تدوین شده، اما همچنان در انتظار رسیدگی در پارلمان است. بررسی و تصویب این لایحه بارها به دلیل اختلافات سیاسی به تعویق افتاد.
جمهوری اسلامی ایران در بیش از دو دههٔ گذشته از نبود قانون نفت‌وگاز در عراق برای فروش گاز و برق به این کشور بهره برده است؛ کشوری که هنوز نه توانسته است این قانون را تصویب کند و نه بحران برق را که در تابستان به اوج می‌رسد حل‌وفصل کند.
بانک جهانی در سال ۲۰۲۳، عراق را یکی از مهمترین کشورهایی ارزیابی کرد که گاز را در محل می‌سوزانند. محمد صالح، مشاور اقتصادی نخست‌وزیر عراق، هزینه‌های تحمیل شده بر کشورش در نتیجهٔ سوزاندن گاز و واردات آن را سالانه حدود ۱۲ میلیاد دلار اعلام کرد.
