شش ماه از حملهٔ گروه افراطی حماس به اسرائیل و کشتار غیرنظامیان که به آغاز جنگ کنونی در غزه منجر شد، گذشت.
اسرائیل در واکنش به حملهٔ حماس، گروهی که آمریکا و اتحادیه اروپا آن را تروریستی می‌دانند، عملیات هوایی و سپس زمینی ارتش خود در نوار غزه را برای «نابودی» این گروه آغاز کرد، اما اکنون مدت‌هاست که بخش زیادی از نوار غزه با یک بحران انسانی روبه‌رو است.
میانجی‌ها تلاش کرده‌اند به اولین آتش‌بس طولانی‌مدت در جنگ غزه دست پیدا کنند تا کمک‌های اولیه به جمعیت دو میلیون و سیصد هزار نفری نوار غزه برسد و گروگان‌هایی که هنوز در دست حماس هستند، آزاد شوند.
در این‌جا آن چه را گذشت مرور می‌کنیم و نگاهی به چشم‌انداز صلح می‌اندازیم:
جنگ چگونه آغاز شد؟
در هفتم اکتبر گذشته (۱۵ مهر ۱۴۰۲)، صدها مرد مسلح از حصار مرزی که اسرائیل معتقد بود تسخیرناپذیر است، عبور کردند و به مناطق مسکونی اسرائیل هجوم بردند و غیرنظامیان را در خانه‌ها، خودروها و در یک جشنواره موسیقی شبانه به ضرب گلوله کشتند.
اسرائیل می‌گوید ۱۲۰۰ نفر در مرگبارترین روز برای یهودیان از زمان هولوکاست کشته شدند.
مهاجمان همچنین ۲۵۳ نفر را گروگان گرفتند و به غزه بردند که شامل خانواده‌های کامل با بچه‌های کوچک هم بود.
در آن اگرچه پایگاه‌های نظامی هم مورد حمله قرار گرفتند، اما بیشتر کشته‌شدگان غیرنظامی بودند.
پس از این حمله، بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل سوگند یاد کرد که از حماس انتقام بگیرد و گفت: «حماس همان داعش است و ما می‌خواهیم آنان را در هم بشکنیم و نابود کنیم؛ همان‌طور که جهان داعش را نابود کرد.»
نوار غزه چگونه است؟
نوار یا باریکهٔ غزه نامش را از غزه، یکی از شهرهایش، و همچنین شکل جغرافیایی‌اش گرفته است. گروه اسلامگرای تندرو حماس سال‌هاست بر این سرزمین کوچک و محاصره‌شده تسلط دارد و از آن زمان، این منطقه روزبه‌روز بیشتر در فقر و عقب‌ماندگی فرو رفته است.
مساحت کل نوار غزه ۳۶۰ کیلومتر مربع است، اما به دلیل تمرکز جمعیت و همچنین نرخ بالای زادوولد، یکی از پرتراکم‌ترین و در عین حال جوان‌ترین مناطق جهان را از نظر جمعیتی تشکیل می‌دهد.
منطقه‌ای ذوزنقه‌ای شکل با طول ۴۱ کیلومتر و عرض ۶ تا ۱۲ کیلومتر، بیش از دو میلیون فلسطینی را در خود جای داده؛ به گونه‌ای که به طور متوسط نزدیک به شش هزار نفر در هر کیلومتر مربع زندگی می‌کنند.
جمعیت نوار غزه اکثراً جوان هستند. میانگین سنی مردان و زنان ۱۸ سال است و حدود ۶۵ درصد از جمعیت آن زیر ۲۴ سال سن دارند.
برخلاف شهرهای اسرائیل، غزه هیچ پناهگاه حفاظت‌شده‌ای برای مردم در زمان جنگ و حملات نظامی ندارد.
در غزه چه اتفاقی افتاده است؟
پس از حمله هفتم اکتبر حماس، اسرائیل حملات هوایی و سپس عملیات زمینی ارتش خود را از نیمه شمالی نوار غزه آغاز کرد و به صدها هزار نفر از ساکنان این منطقه دستور داد خانه‌هایشان را تخلیه کنند و به جنوب نوار غزه بروند.
اما پس از آتش‌بس یک‌هفته‌ای در پایان ماه نوامبر، نیروهای اسرائیلی توجه خود را به جنوب نوار غزه معطوف کردند و دوباره به مردم دستور دادند که خانه‌های خود را تخلیه کنند.
از ماه فوریه تاکنون، نیروهای اسرائیلی تقریباً در تمام غزه، به غیر از منطقه کوچکی در مرکز و شهر رفح در منتهی‌الیه جنوب نوار غزه، که اکنون بیش از نیمی از جمعیت این باریکه در آن پناه گرفته‌اند، گشت‌زنی کرده‌اند.
مقامات بهداشتی غزه می‌گویند حدود ۳۳ هزار فلسطینی کشته شده‌اند که حدود ۴۰ درصد آنها کودک هستند و هزاران جسد دیگر زیر آوار از بین رفته‌اند.
وزارت بهداشت غزه که در کنترل حماس است، هر روز آمار فلسطینیان کشته‌شده را به‌روز می‌کند، اما مشخص نمی‌کند که چه تعداد از این کشته‌شدگان غیرنظامی و چه تعداد مربوط به شبه‌نظامیان حماس یا دیگر شبه‌نظامیان فلسطینی هستند.
اسرائیل می‌گوید که آمار ارائه شده از سوی حماس قابل تأیید نیست.
حماس می‌گوید که طی جنگ کنونی غزه بیش از ۷۰ هزار نفر مجروح شده‌اند، یعنی حدود پنج درصد از کل جمعیت نوار غزه کشته یا مجروح شده‌اند. این آمار شامل مرگ‌ومیر ناشی از گرسنگی، شرایط غیربهداشتی و فروپاشی نظام درمانی غزه نمی‌شود.
در مقابل، اسرائیل می‌گوید بیش از ۱۳ هزار جنگجوی حماس را کشته است و شبه‌نظامیان را مسئول آسیب رساندن به غیرنظامیان می‌داند.
اسرائیل می‌گوید که نیروهای حماس به میان غیرنظامیان می‌روند و شبکه‌ٔ پناهگاه‌ها و تونل‌های زیرزمینی خود را در نقاط مسکونی و زیر بیمارستان‌ها ساخته است. اما حماس ادعای فعالیت شبه‌نظامیانش در میان غیرنظامیان را رد می‌کند.
آیا کمک‌های بشردوستانه می‌تواند به غزه برسد؟
در آغاز جنگ، اسرائیل محاصره کامل نوار غزه را عملی کرد. به‌تدریج ابتدا از طریق یک ایست بازرسی عابر پیاده از مصر و سپس از طریق یک ایست بازرسی جاده‌ای اجازه داد کمک‌ها به غزه ارسال شود.
اسرائیل می‌گوید هیچ محدودیتی برای مواد غذایی و کمک‌های بشردوستانه اعمال نمی‌کند، اما آژانس‌های کمک‌رسان و کشورهای کمک‌کننده می‌گویند بازرسی‌های دست‌وپاگیر اسرائیل محموله‌ها را هفته‌ها متوقف می‌کند. این نیروهای امدادی می‌گویند تنها بخشی از ۵۰۰ کامیون در روز که غزه به آن نیاز دارد، می‌تواند از مرز عبور کند.
همچنین توزیع یا حمل‌ونقل کمک‌هایی که از مرز عبور می‌کند، به دلیل بی‌قانونی و هرج‌ومرج در نوار غزه دشوار است.
اسرائیل می‌گوید اکنون پست‌های بازرسی زمینی بیشتری را باز می‌کند و اجازهٔ پرتاب هوایی و ارسال از دریا را می‌دهد، اما غزه بندر دریایی مناسبی ندارد و آژانس‌های امدادی می‌گویند که ارسال کمک‌های هوایی، هم ناچیز و هم خطرناک است.
هنوز هیچ مسیر ارسال زمینی کمک‌ها به شمال نوار غزه که شرایط در آن بدتر است، وجود ندارد.
آیا غزه در حال تجربه قحطی است؟
به‌گفتهٔ کارشناسان، نوار غزه اکنون تقریباً در حال رسیدن به وضعیت قحطی است.
قحطی سه مرحله دارد؛ کمبود شدید غذا، سوءتغذیه فراگیر و در نهایت مرگ دسته‌جمعی از گرسنگی و بیماری. طبق داده‌های طبقه‌بندی یکپارچه سطح امنیت غذایی (IPC) که یک ناظر جهانی است، نوار غزه از دو مرحلهٔ اول فراتر رفته و مرگ‌ومیر دسته‌جمعی بدون افزایش فوری کمک‌ها «به‌زودی» آغاز خواهد شد.
این سازمان پیش‌بینی کرده که مرگ‌ومیر ناشی از قحطی تا ماه مه آغاز می‌شود. همچنین به عقیده این سازمان، ماه‌هاست که غزه در گسترده‌ترین ناامنی غذایی به سر می‌برد که تاکنون تجربه کرده است.
در گزارشی در ماه مارس اعلام شد که ۱۰۰ درصد مردم غزه با کمبود شدید مواد غذایی مواجه هستند و برای نیمی از جمعیت که بسیار فراتر از نرخ ۲۰ درصد مرتبط با قحطی است، این کمبود به بالاترین سطح، یعنی سطح پنج یا «فاجعه»، رسیده است.
در جنوب نوار غزه، جایی که خبرنگاران رویترز فعالیت می‌کنند، گزارش داده‌اند که برخی از ساکنان برای تغذیه کودکان خود به آب‌پز کردن برگ‌ها متوسل شده‌اند.
رویترز گزارش داده که تعدادی از کودکان به دلیل سوءتغذیه حاد در بیمارستانی در رفح تحت درمان قرار گرفتند، در حالی که شرایط در شمال بسیار بدتر گزارش شده است.
اسرائیل می‌گوید روش گزارش طبقه‌بندی یکپارچه سطح امنیت غذایی ناقص است و ادعا می‌کند که کمبود مواد غذایی در غزه وجود ندارد. اسرائیل هر گونه گرسنگی را ناشی از عملیات سازمان‌های امدادی و فعالانی می‌داند با این ادعا که در حال احتکار مواد غذایی هستند.
علاوه بر گرسنگی، آژانس‌های امدادی نگران کمبود مراقبت‌های بهداشتی و درمان هستند. هیچ بیمارستان کاملاً کاربردی در شمال باقی نمانده است و تنها تعداد انگشت‌شماری از مراکز درمانی در جنوب وجود دارد.
اسرائیل بارها به بیمارستان‌ها حمله کرده و آنها را محاصره کرده و گفته که شبه‌نظامیان حماس از آنها به عنوان پایگاه استفاده می‌کنند.
ازدحام بیش از حد باعث گسترش بیماری می‌شود و بسیاری از مردم دسترسی اندکی به توالت بهداشتی یا مکانی برای شستشو دارند یا اصلاً دسترسی ندارند.
آیا اسرائیل به رفح حمله خواهد کرد؟
با توجه به این‌که نیمی از ساکنان غزه اکنون در رفح جمع شده‌اند، ساکنان غزه می‌گویند جایی برای فرار باقی نمانده است. اسرائیل می‌گوید واحدها و فرماندهان اصلی حماس در آن‌جا پناه گرفته‌اند و برای شکست دادن آنها به حمله زمینی نیاز است.
این کشور قول داده که در زمینه اسکان غیرنظامیان با مصر هماهنگ کند و غیرنظامیان رفح را در داخل غزه اسکان دهد. مصر پیشتر نسبت به هرگونه انتقال غیرنظامیان پناه گرفته در رفح به خارج از نوار غزه هشدار داده است.
واشینگتن حمله برنامه‌ریزی شده اسرائیل علیه رفح را اشتباه خوانده و می‌گوید که اسرائیل می‌تواند شبه نظامیان را با تاکتیک‌هایی هدف قرار دهد که آسیب کمتری به غیرنظامیان وارد شود.
سازمان ملل متحد می‌گوید حمله به رفح باعث یک فاجعه انسانی خواهد شد.
بسیاری از فلسطینی ها می‌گویند که می‌ترسند هدف نهایی اسرائیل راندن آنها از غزه به مصر باشد، اما اسرائیل آن را رد می‌کند.
در آغاز هفتمین ماه جنگ این کشور اسرائیل اعلام کرد که «تمام نیروهای زمینی خود را از جنوب غزه، غیر از یک تیپ مستقر در این منطقه، خارج کرده»، اما همزمان گمانه‌زنی‌ها دربارهٔ احتمال حملهٔ اسرائیل به شهر رفح بالا گرفته است.
وضعیت گفت‌وگو برای آتش‌بس و آزادی گروگان‌ها چگونه است؟
از زمان تنها آتش‌بس جنگ کنون غزه در پایان ماه نوامبر تا کنون، طرفین مذاکراتی را با میانجیگری قطر و مصر در مورد آتش‌بسی بلندمدت‌تر انجام دادند.
آتش‌بس قبلی به مدت یک هفته طول کشید و در جریان آن حماس در ازای آزادی زندانیان فلسطینی و ارسال کمک‌های بیشتر به غزه، حدود نیمی از گروگان‌هایی را که در هفتم اکتبر گرفته بود آزاد کرد.
اکنون هر دو طرف آتش‌بس جدیدی به مدت چهل روز را پیشنهاد کرده‌اند که شامل آزادی حدود چهل گروگان در ازای صدها زندانی فلسطینی می‌شود.
هر طرف پیشنهادهای دیگر طرف مقابل را رد کرده‌اند، اما میانجی‌ها می‌گویند که مذاکرات همچنان «سازنده» است.
اسرائیل می‌گوید که تنها در مورد توقف موقت جنگ صحبت خواهد کرد و تا زمانی که حماس نابود نشود، جنگ را پایان نخواهد داد.
در مقابل، حماس می‌گوید که گروگان‌های خود را بدون توافقی که پایان جنگ و عقب‌نشینی کامل اسرائیل از نوار غزه را پیش‌بینی نکند، آزاد نخواهد کرد.
در جبهه‌های دیگر چه اتفاقی می‌افتد؟
این جنگ با خشونت‌های فزاینده در چندین نقطه دیگر خاورمیانه همراه بوده است که عمدتاً مانند حماس، از سوی گروه‌های شبه‌نظامی تحت حمایت جمهوری اسلامی است.
کمی پس از آغاز جنگ کنونی غزه تاکنون، در مرز شمالی اسرائیل، ارتش این کشور به طور منظم با گروه شبه‌نظامی حزب‌الله لبنان تبادل آتش کرده است.
این تبادل آتش موجب شده که ده‌ها هزار نفر از روستاهای هر دو طرف مرز فرار کنند.
حزب‌الله به شدت مسلح و تحت حمایت جمهوری اسلامی است و از سوی آمریکا به عنوان یک گروه تروریستی شناخته می‌شود.
همچنین در کرانه باختری رود اردن، جایی که تشکیلات خودگردان فلسطینی مورد تایید جامعه بین‌المللی مستقر است، صدها نفر در بدترین خشونت‌های دهه‌های گذشته کشته شده‌اند.
در سوریه نیز، اسرائیل بارها پایگاه‌های مستشاران نظامی جمهوری اسلامی را در حملات هوایی هدف قرار داده است.
کشته شدن محمدرضا زاهدی، فرمانده ارشد نیروی قدس سپاه که مسئول حوزه سوریه و لبنان بود در انهدام ساختمانی در جنب سفارت جمهوری اسلامی ایران در دمشق، تنش‌ها میان ایران و اسرائیل را افزایش داد.
اسرائیل مسئولیت حمله به دمشق را برعهده نگرفت، اما مقامات اسرائیلی به نیویورک‌تایمز گفتند ساختمان یادشده برای نشست‌های فرماندهان سپاه و هماهنگی‌های آنها با سران گروه‌های شبه‌نظامی فلسطینی علیه اسرائیل استفاده می‌شد و «هدف مشروع نظامی» بود.
در عراق، ایالات متحده پس از حملاتی که علیه پایگاه‌هایش صورت گرفت، به گروه‌های شبه‌نظامی تحت حمایت ایران حمله کرد. از زمان حملات آمریکا، تاکنون، حملات به پایگاه‌های آمریکا کاهش یافته است.
در بهمن‌ماه گذشته، خبرگزاری رویترز به نقل از چندین منبع ایرانی و عراقی گزارش داد که سفر چندی قبل اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، به بغداد منجر به توقف حملات شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران به نیروهای آمریکایی شد.
اما در یمن، شبه‌نظامیان حوثی وابسته به ایران که مناطق پرجمعیت زیادی از جمله صنعا پایتخت یمن را کنترل می‌کنند، به کشتی‌رانی تجاری در منطقه دریای سرخ همچنان حمله می‌کنند. این شبه‌نظامیان ادعای می‌کنند حملات‌شان در حمایت از مردم فلسطین در برابر حملات اسرائیل است.
نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا در چندین نوبت حملات تلافی‌جویانه گسترده‌ای به مهمات، پهپادها و پایگاه‌های حوثی‌ها انجام داده‌اند.
عبدالمالک الحوثی، رهبر شبه‌نظامیان حوثی، روز پنجشنبه ۱۶ فروردین، گفت، در ۴۲۴ حمله هوایی و موشکی آمریکا و بریتانیا به مواضع این گروه در خاک یمن، ۳۷ نفر کشته و ۳۰ نفر زخمی شدند.
ژنرال الکسوس گرینکویچ، فرمانده نیروی هوایی ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده، سنتکام، به تازگی گفته که حملات تلافی‌جویانه و مداوم آمریکا به این گروه شبه‌نظامی مورد حمایت ایران «مسلماً بر رفتار آنها تأثیر گذاشته و سرعت عملیات آنها به اندازه‌ای نیست که پیشتر بود.»
رابطهٔ اسرائیل با واشینگتن چگونه است؟
با شروع جنگ، اصطکاک فزاینده‌ای بین اسرائیل و ایالات متحده به وجود آمد که سابقه کمی در تاریخ ۷۵سالهٔ روابط نزدیک دو کشور داشته است.
جو بایدن رئیس‌جمهور ایالات متحده، پس از حملات هفتم اکتبر، به شدت از حق اسرائیل برای دفاع از خود در برابر حماس حمایت کرد، اما در یک سخنرانی در تل‌آویو همچنین از اسرائیلی‌ها خواست که غرق خشم نشوند. از آن زمان، او و دیگر مقامات دولت درخواست‌ها را از اسرائیل برای محافظت از غیرنظامیان و اجازه دادن به ارسال کمک‌ها به غزه افزایش داده‌اند.
واشینگتن می‌گوید هدفش یک توافق صلح گسترده‌تر برای عادی‌سازی روابط بین کشورهای عربی و اسرائیل است. این عادی‌سازی مستلزم ایجاد چشم‌اندازی برای تشکیل یک کشور فلسطینی است.
سیاست «دو کشور برای دو ملت» یکی از خطوط اصلی سیاست خارجی ایالات متحده طی دهه‌های گذشته بوده، اما اکنون نتانیاهو آن را رد کرده است.
در این میان طرح اسرائیل برای حمله به رفح انتقاد شدیدتر واشینگتن را برانگیخت.
در اسفندماه، چاک شومر رهبر دموکرات‌های سنای آمریکا که به عنوان یک یهودی بالاترین منصب سیاسی را در آمریکا دارد، ننانیاهو را متهم کرد که مانع اصلی صلح در خاورمیانه است.
این اظهارات رهبر دموکرات در سنای آمریکا، واکنش گسترده مقامات اسرائیلی را درپی داشت.
واشینگتن بعداً یک قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد را که خواستار آتش‌بس بود، وتو نکرد و با رأی ممتنع خود زمینه تصویب شدن آن را فراهم کرد. نتانیاهو در واکنش به این اقدام، سفر برنامه‌ریزی شده یک هیئت اسرائیلی به واشینگتن را لغو کرد.
با این حال، در شش ماه گذشته، ایالات متحده به تأمین اسلحه و مهمات برای اسرائیل ادامه داده است.
چند روز پیش، ده‌ها عضو مجلس نمایندگان آمریکا، از جمله نانسی پلوسی، رئیس پیشین این مجلس و از متحدان جو بایدن، خواستار توقف موقتی ارسال تسلیحات ایالات متحده به اسرائیل شدند.
اما بایدن ضمن درخواست برای محافظت از غیرنظامیان غزه، نه تنها بر حق اسرائیل در دفاع از خود در برابر حماس تاکید کرده، بلکه دربارهٔ تهدیدات جدید تلافی‌جویانه ایران نیز به نتانیاهو گفته که ایالات متحده «قویاً از اسرائیل در مواجهه با این تهدیدها حمایت می‌کند.»
