روز بيست و دوم خرداد در ميان طيف وسيعی از فعالان مدافع برابری حقوق زن و مرد در ايران، «روز همبستگی زنان» نام گرفته است.
اولين تجمع زنان که در سال ۸۴ برگزار شد کمی قبل از انتخابات رياست جمهوری بود و هنوز دولت محمد خاتمی اداره کشوررا در دست داشت و اين تجمع بدون درگيری و دخالت پليس پايان يافت؛ اما در ۲۲ خرداد سال بعد که همزمان با روی کار آمدن دولت احمدی نژاد نژاد بود نيروهای انتظامی و پليس، زنان را در اين روز در ميدان هفت تير مورد ضرب و شتم قرار دادند و به زندان فرستادند.
اکنون در چهارمين سالگرد ۲۲ خرداد هنوز پرونده قضایی بسياری از فعالان مدافع برابری حقوق زن و مرد به دليل شرکت در اين تجمع باز است ولی به رغم سرکوب و فشارهای دو سال گذشته، فعالان جنبش زنان، اين تجمع ها را مثبت ارزيابی می کنند.
به عقيده آنها بر آمدن کمپين يک ميليون امضاء از دل اين تجمع ها مهم ترين دستاورد برای زنان است.
کمپين يک ميليون امضاء کارزاری است برای جمع آوری يک ميليون امضاء از شهروندان و ارائه آن به مجلس برای تغيير قوانين تبعيض آميز عليه زنان همچون قوانين ديه، ارث، چند همسری، حضانت فرزند و غيره است.
تجمع علیه «نقض حقوق زنان»
اولين تجمع زنان، در ۲۲ خرداد ۱۳۸۴ با عنوان «نقض حقوق زنان در قانون اساسی ايران» در مقابل دانشگاه تهران برگزار شد. اين تجمع علاوه بر اين که با استقبال و حمايت گروه های مختلف زنان، انجمن ها و سازمان های اجتماعی و فرهنگی و سياسی روبرو بود، آرام و بدون دخالت خشونت آميز نيروهای انتظامی برگزار شد.
جلوه جواهری، فعال مدافع برابری خقوق زن و مرد و از اعضای کمپين يک ميليون امضا، می گويد تهيه فراخوان دعوت به تجمع ۲۲ خرداد سال ۸۴ از سوی گروهی از زنان به نام «جمع هم انديشی فعالان جنبش زنان» تهيه شد.
خانم جواهری در اين باره به راديو فردا می گويد: «گروه هايی از زنان که می خواستند به شيرين عبادی تبريک بگويند، دور هم جمع شدند و تصميم گرفتند از آن به بعد در يک جمع متشکل، هر ماه ديداری تجديد کنند و تجربياتشان را با هم در ميان بگذارند. نتيجه تشکل اين شد که بعد از يک سال و نيم گفت و گو و بحث بر سر خواسته مشخص تغيير قوانين، قرار بر اين شد که در آستانه انتخابات رياست جمهوری سال ۸۴ در روز ۲۲ خرداد، تجمعی برگزار شود.»
وی افزود: «اين تجمع برگزار شد و به دو دليل بازتاب بسيار خوبی پيدا کرد، اول اين که از نظر کمی، برای اولين بار بود که شش هزار نفر در يک تجمع برای زنان حضور داشتند و دوم اين که توانسته بود گروه های مختلفی را جمع کند.»
گرچه اولين تجمع ۲۲ خرداد با موفقيت برگزار گرديد، اما از سوی برخی از گروه ها و فعالان حقوق زنان، به دليل نزديکی تاريخ اين تجمع به برگزاری انتخابات رياست جمهوری در تيرماه همان سال، انتقاداتی مطرح شد که بر نحوه برگزاری تجمع سال بعد ۲۲ خرداد ۱۳۸۵ درميدان هفت تير تأثير گذار بود.
جلوه جواهری، فعال جنبش زنان، در اين باره می گوید: «بعضی می گفتند، عده ای توانسته اند از اين تجمع سوء استفاده کنند که البته بحثی است که هميشه در مورد جنبش زنان وجود داشته است و بعضی می گفتند، اين تجمع بازار انتخابات را درداخل ايران گرم کرده است.»
وی می افزاید: «اما در سال ۸۵ اين تجمع در شرايط کاملاً متفاوتی برگزار شد، در شرايطی که دولت تغيير کرده بود و بسيار بسته تر عمل می کرد و تشکل های غير دولتی عقب نشينی کرده بودند. تکرار اين تجمع در اين شرايط نشان می داد که اين خواسته، فرادولتی است و ما به اين که چه دولتی بر روی کار آمده کاری نداشتيم. اگر سال ۸۴ نيز اين اتفاق افتاده بود، برای اين بود که بگوييم ما بايد از هر فرصتی استفاده کنيم و استفاده نيز خواهيم کرد.»
آغاز دور تازه فعالیت زنان
تجمع ۲۲ خرداد سال ۸۵ با حمايت فعالان دانشجويی و سنديکايی برگزار شد و خواست مشخص آن، تغيير قوانين تبعيض آميز در جمهوری اسلامی بود.
اما اين تجمع با حمله نيروهای پليس و ضرب و شتم زنان و مردان شرکت کننده مواجه شد و حدود ۷۰ نفر بازداشت شدند که گرچه به تدريج آزاد شدند اما برای آنها پرونده های قضايی تشکيل شد.
نسرين ستوده، وکيل دادگستری و عضو کانون مدافعان حقوق بشر، به راديو فردا می گويد: در پی اين تجمع دو دسته شکايت به موازات هم مطرح شد.
خانم ستوده می افزايد: «من به اتفاق خانم عبادی و خانم علی کرمی شکايتی را عليه نيروی انتظامی به دليل اقدام غير قانونی آنها مطرح کرديم و در اين شکايت درخواست کرديم که خانم ها را به پزشکی قانونی ارجاع دهند. پزشکی قانونی آثار ضرب و جرح را روی بدن خانم ها تأييد کرد و بازپرسی مربوطه سه بار نماينده نيروی انتظامی را برای توضيح احضار کرد، اما هر سه بار نماينده نيروی انتظامی از حضور در مرجع قضايی خودداری کرد.»
وی می گوید: «طبق قانون، بايد در اين پرونده دستور بازداشت مسئولان صادر می شد، اما متأسفانه قرار منع تعقيب برای متهمين صادر شد. پرونده ديگری که به موازات شکايت ما عليه نيروی انتظامی تشکيل شد، شکايتی بود که با گزارش نيروی انتظامی و سازمان اطلاعات، عليه زنانی که تجمع کرده بودند مطرح شد و برای بعضی از زنان که دراين تجمع شرکت کرده بودند، احکام سنگينی مانند زندان به مدت پنج سال صادر شد.»
از ۲۲ خرداد سال ۸۵ تاکنون، به گزارش سايت ها و منابع خبری فعالان جنبش زنان، در مجموع احکام ۳۰ سال حبس تعليقی و قطعی برای فعالان زن صادر شده است.
در ماه های اخير برای چند تن از آنها از جمله رضوان مقدم، مينو مرتاضی، نسرين افضلی، ناهيد جعفری و احترام شادفر افزون بر احکام حبس، حکم شلاق نيز صادر شده است. اما آن چه که به عقيده فعالان جنبش زنان، اهميت ۲۲ خرداد را برجسته می کند به وجود آمدن تشکل های زنان از دل آن است که کمپين جمع آوری يک ميليون امضا برای تغيير قوانين تبعيض آميز در جمهوری اسلامی، مهم ترين آنهاست.
- «تا قبل از اين تاريخ به دليل حرکت های پراکنده، ما در يک حالت انتزاعی کار می کرديم. يعنی سازماندهی می کرديم و يک گروه تشکيل می داديم و می دانستيم که می خواهيم تبعيض ها را از ميان ببريم، ولی نمی دانستيم چگونه و از چه مسيری و با چه هدف مشخصی اين کار را انجام دهيم. تجربه ۲۲ خرداد باعث شد که انتقادات برايمان ملموس شود و ببينيم که مردم چه برخوردی دارند.»
جلوه جواهری، فعال حقوق زنان و از اعضای کمپين يک ميليون امضاء در اين زمينه می گويد: «تا قبل از اين تاريخ به دليل حرکت های پراکنده، ما در يک حالت انتزاعی کار می کرديم. يعنی سازماندهی می کرديم و يک گروه تشکيل می داديم و می دانستيم که می خواهيم تبعيض ها را از ميان ببريم، ولی نمی دانستيم چگونه و از چه مسيری و با چه هدف مشخصی اين کار را انجام دهيم. تجربه ۲۲ خرداد باعث شد که انتقادات برايمان ملموس شود و ببينيم که مردم چه برخوردی دارند.»
وی می افزاید: «همين انتقادها باعث شد که در ۲۲ خرداد ۸۵ دفترچه هايی پخش شود که اين مسئله با ۲ ۲ خرداد ۸۴ تفاوت داشت چرا که در آن سال اطلاع رسانی ما فقط از راه رسانه هايی بود که در اختيار داشتيم و می خواستيم نشان دهيم که می توانيم مردم را از کوچه و خيابان به تجمع بکشانيم و البته در آن تجمع، افراد متفاوتی را ديديم. اين دفترچه ها نيز تجربياتی بود که از تجمعات قبل کسب کرده بوديم و می توانم بگويم، تراکم تمام تجربه های سال های پيش بود.»
افزون بر فعاليت گسترده کمپين يک ميليون امضاء پس از تجمع ۲۲ خرداد سال ۸۵، تشکل ها و کمپين های ديگری نيز شکل گرفتند که از جمله می توان از کمپين «مادران صلح» ياد کرد.
به عقيده نسرين ستوده، وکيل دادگستری، حتی تشکل هايی که پيش از آن شکل گرفته بودند پس از اين رويداد، فعاليت های خود را منسجم تر ادامه دادند.
او می افزايد: «در همه اين حرکت ها يک نقطه عطف مشترک وجود دارد و آن اين است که زنان را از حاشيه به عرصه عمومی کشاند. به ويژه در کمپين يک ميليون امضاء با روش خانه به خانه و چهره در چهره، سعی کردند افراد را از نزديک با مسائل زنان و موضوعات مربوط به آنان درگير کنند. بنابر اين بايد قائل باشيم، در هر گامی که زنان برداشتند يک مرحله به تکامل اين حرکت کمک کردند.»
زنان اصولگرا و سکوت در قبال جنبش زنان
به رغم اين که تجمع ۲۲ خرداد سال ۸۵ را طيف وسيعی از زنان با نظرات و اعتقادات سياسی و مذهبی مختلف حمايت کردند، اما به تدريج با مشخص شدن خواست های فعالان زن به ويژه کمپين يک ميليون امضاء که خواستار تغيير در قوانين به نفع زنان است، برخی از زنان اصولگرا تاکنون از پاسخ دادن صريح به اين مسئله که از کمپين حمايت می کنند يا خير اجتناب کرده اند.
مريم بهروزی، رییس جامعه زينب، در سمينار مطالبات حقوق زنان و قانونگذاری در ايران که اسفند ماه ۸۶ در دانشگاه تهران برگزار شد، با رد بخشی از تلاش هايی که ميان جنبش زنان انجام می شود، گفت که اسلام به اندازه کافی به ما حقوق داده است و ما بايد تلاش کنيم اسلام به صورت قانون در آيد.
عيسی سحرخيز، روزنامه نگار و تحليلگر سياسی در ايران، عقيده دارد زنان اصولگرا و نزديک به حاکميت نگاه مثبتی به کمپين زنان و مطالبات آن ندارند.
وی در اين زمينه به راديو فردا می گويد: «اين طيف اگر چه در درون خود نيز ديدگاه واحدی ندارد، مخصوصاً در تحولات دهه اخير ما شاهد اين هستيم که بسياری از اينها وقتی با شرايط جامعه برخورد می کنند عملگرا و پراگماتيسم می شوند، اما در مجموع نگاهشان نگاهی سنتی است و هر نوع حرکتی را برای تغيير قوانين در جهت برابری زن و مرد، هم از نگاه سياسی و هم از نظر مذهبی، کاری نادرست می دانند.»
آقای سحرخیز می افزاید: «با توجه به اين که جنبش زنان در طيف گسترده اصلاح طلب و تحول خواه قرار گرفته، طيف اصولگرا حرکت هايی را که در اين زمينه صورت گرفته است از جمله تجمع ۲۲ خرداد را در چهارچوب تقابل با مذهب و حاکميت می ديدند. در نتيجه هيچ نگاه مثبتی به مسئله نداشتند و فکر می کردند اين جريان ضد دين و ضد انقلاب است.»
در ۲۲ خرداد سال ۸۶ در سالگرد روز «همبستگی زنان»، فعالان زن تجمعی را برگزار نکردند.
جلوه جواهری، عضو کمپين يک ميليون امضاء، در توضيح اين مسئله به بازنگری فعالان جنبش زنان به فعاليت های خود در سالی که گذشته بود اشاره دارد و می گويد: «در سال ۸۴ و ۸۵ ما توانستيم تجمع را برگزار کنيم ولی در سال ۸۶ اين کار ممکن نبود و ما يک سال تمام، در خيابان ها امضاء جمع می کرديم. البته هر شيوه ای به جای خود مؤثر است.»
- «با توجه به اين که جنبش زنان در طيف گسترده اصلاح طلب و تحول خواه قرار گرفته، طيف اصولگرا حرکت هايی را که در اين زمينه صورت گرفته است از جمله تجمع ۲۲ خرداد را در چهارچوب تقابل با مذهب و حاکميت می ديدند. در نتيجه هيچ نگاه مثبتی به مسئله نداشتند و فکر می کردند اين جريان ضد دين و ضد انقلاب است.»
وی اظهار عقیده می کند: «سال ۸۶ فضا بسيار بسته تر از آن بود که بتوان تجمعی برگزار کرد و امسال هم بعيد می دانم که بتوان اين کار را کرد. مسئوليت حرکتی که در پيش گرفته ايم را نيز بر دوش داريم و برايمان مهم است افرادی که جذب کرده ايم، بتوانند با خيال آسوده به کارشان ادامه دهند. سال ۸۶ برای جنبش زنان سال دشواری بود اما سالی بود که زنان خود را جدی گرفتند و از طرف حاکميت نيز با آنان جدی برخورد شد. رسانه ها نيز جدی شدند و آنهايی که نام جنبش زنان را به زور می بردند، اکنون می گويند جنبش زنان و جنبش يک ميليون امضاء.»
کامیابی ها و ناکامی ها
به رغم کاميابی ها و نيز هزينه ای که فعالان جنبش زنان برای خواست های مدنی و قانونی خود همچون ضرب و شتم، زندان و شلاق پرداخته اند، اما به عقيده عيسی سحرخيز، تحليلگر سياسی، هنوز در برخی زمينه ها لزوم بازنگری برای دستيابی به موفقيت بيشتر وجود دارد.
او معتقد است که «جنبش زنان و حرکت ۲۲ خرداد تلاش می کرد خود را فارغ از تحولات و اصلاحات تعريف کند و در اولين مرحله دچار يک اختلاف و انشقاق شد و همه افراد، آن حرکت های اوليه را ادامه ندادند. البته اين مسئله مثبت بود و دامنه اين کار را گسترش داد ولی نيروها را دچار تفرقه و پراکندگی کرد و اين زمينه را فراهم کرد که حاکميت اقتدارگرا که بعد از دوران اصلاحات روی کار آمده بود بتواند راحت تر با اين جريان برخورد کند و افراد را بازداشت و محدود کند و جنبش زنان را محاصره کند.»
به گفته این روزنامه نگار، «با توجه به اين که اهدافی را که (فعالان زن) در نظر گرفته بودند مقطعی و متنوع بود و اين قدرت را داشتند که با شرايط خود را تطبيق دهند و وضعيت را عوض کنند، خود به خود پتانسيلی را ايجاد کردند که توانست در مجموع نتيجه مثبتی را به وجود آورد. اگر اين نتايج مورد بازنگری قرار می گرفت و جنبش می پذيرفت که يک کار متشکل با مطالبات حداقلی، راحت تر عمل می کند می توانست موفق تر باشد.»
امسال در آستانه سالروز ۲۲ خرداد، کمپين بين المللی حقوق بشر در ايران، در بيانيه ای که ده ها سازمان و نهاد بين المللی حقوق بشر آن را امضا کرده اند، ضمن اعلام همبستگی با زنان ايران از دولت ايران خواسته اند که به زنان فرصت دهد تا مراسم گرامی داشت اين روز را بدون هيچ محدوديتی برگزار کنند.
«گزارش ويژه هفته» را هر سه شنبه بعد از خبرهای ساعت ۱۹ از راديو فردا می تواند بشنويد.
در اين رشته گزارشها، همکاران و گزارشگران راديو فردا از مرز رويدادهای روز عبور می کنند و به بررسی تحليلی مسائلی می پردازند که از جمله در حوزه های سياسی، اجتماعی، فرهنگی، زيست محيطی ورزشی، در اين يا در آن حد، خبرساز شده اند.
