ایران و روسیه قرار است در نخستین سفر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری اسلامی، به مسکو توافقنامه راهبردی با یکدیگر امضا کنند. این سند که به عنوان «توافقنامه جامع شراکت راهبردی» شناخته می‌شود، گسترش تعاملات سیاسی، اقتصادی و دفاعی را در نظر گرفته و به گفتهٔ سخنگوی کرملین، «مبنای توافق‌های دوجانبه در زمینه‌های متعدد خواهد شد».
در روزهای اخیر کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه، اعلام کرد که سند جدید شامل ۴۷ بند است اما جزئیات بیشتری تاکنون افشا نشده. از آن‌جا که این سند باید به در پارلمان‌های دو کشور تصویب شود متن کامل آن باید به زودی منتشر شود.
توافقنامهٔ جدید قرار است جایگزین معاهده‌ای شود که روسیه و ایران در سال ۲۰۰۱/ ۱۳۷۹ امضا کردند. این سند می‌توانست هر پنج سال به دفعات نامحدود تمدید شود. اما در بیست‌سالگی آن دولت حسن روحانی خواستار به‌روزرسانی توافقنامهٔ همکاری با روسیه شد؛ متعاقباً دولت سیزدهم روابط راهبردی با چین و روسیه را از اولویت‌های بین‌المللی خود اعلام کرد.
در پی امضای سند بلندمدت همکاری با چین، تدوین سند مشابه با روسیه کلید خورد اما هماهنگی آن بسیار بیشتر از انتظارهای اولیه به درازا کشید و تنها همزمان با جنگ روسیه علیه اوکراین که نقش ایران در تامین تسلیحات و برای دور زدن تحریم‌های غرب برجسته شد، روابط مسکو با تهران به سطحی نوین ارتقا یافت.
منابع دیپلماتیک به رسانه‌های روسی گفتند که «گسترش بی‌سابقهٔ تعاملات دو کشور توافقنامهٔ جدید را می‌طلبد».
رسانه‌های روسی در پوشش خبر انعقاد توافقنامهٔ جامع با ایران عمدتاً بر موضوعات زیر متمرکز شده‌اند:
آیا توافقنامه با ایران شبیه توافقنامهٔ روسیه با کرهٔ شمالی است؟
دمیتری پسکوف سخنگوی کرملین از پاسخ صریح به این سوال خبرنگاران سرباز زد و صرفاً تاکید کرد که این سند برای روسیه اهمیت فراوانی دارد .
چند ماه پیش سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، گفته بود که توافق با ایران زمینهٔ گسترش همکاریهای نظامی-دفاعی بین دو کشور را فراهم می‌آورد.
روزنامهٔ کامرسانت به نقل از یک دیپلمات ارشد که هویت‌اش فاش نشده همکاری در مسائل دفاعی و امنیت را «بخشی مهم » از سند جدید برشمرد.
اما در روزهای اخیر کاظم جلالی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در مسکو، تأکید کرد که سند جدید شامل بند دفاع متقابل مشابه آنچه در توافق‌های روسیه با کرهٔ شمالی و بلاروس ذکر شده نخواهد بود. به گزارش تاس و به نقل از سفیر ایران در روسیه، «استقلال و خودکفایی در زمینه‌های دفاع و امنیت برای ایران بسیار مهم است و تهران علاقه و نیازی به مشارکت در پیمان‌های نظامی ندارد».
این در حالی‌ست که ایران در کنار بلاروس و کرهٔ شمالی از حامیان جنگ روسیه علیه اوکراین است.
در پی امضای پیمان روسیه با کرهٔ شمالی در تابستان گذشته، پیونگ‌یانگ سربازان خود را برای کمک به نظامیان روس اعزام کرده و آشکارا بر ارسال تسلیحات افزوده است.
«پیام به دونالد ترامپ»
مقامات رسمی روسیه و ایران تاکید می‌کنند که توافقنامهٔ همکاریهای راهبردی بین روسیه و ایران نتیجهٔ رایزنی‌های فشرده طی ده سال گذشته و به‌ویژه در دو سه سال اخیر است و «ربطی به تحولات روز در عرصهٔ بین‌المللی ندارد».
اما همهٔ رسانه‌های روسی امضای توافقنامهٔ همکاریهای راهبردی بین روسیه و ایران «پیام صریح» به دونالد ترامپ اعلام کردند.
به گزارش خبرگزاری ریانوستی، «روسیه و ایران در حالی یک گام قاطع به سوی یکدیگر برمی‌دارد که دونالد ترامپ رئیس‌جمهور منتخب آمریکا طرفدار فشار حداکثری بر ایران است و جنگ با این کشور را رد نمی‌کند».
ولادیمیر ساژین، کارشناس امور ایران، در مصاحبه با «نزاویسیمایا گازتا» گفته است: «کار روی این سند سال‌ها به درازا کشید. این‌که زمینهٔ امضای آن سرانجام روزهایی پیش از ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید فراهم شد بدان معناست که مسکو و تهران به واشینگتن پیام می‌فرستند که علیه غرب متحدند و به‌رغم تحریم‌ها و نابسامانی‌های اخیر در خاورمیانه، مقابل غرب جبهه گرفته‌اند».
در گزارش روزنامهٔ «کامرسانت» بر همین موضوع تاکید شده: روسیه و ایران با امضای توافقنامهٔ جدید در دوره‌ای که «چشم‌ها به واشینگتن دوخته شده و هیچ‌کس اطمینانی به گام‌های دولت جدید آمریکا ندارد» به دونالد ترامپ «یک پیام مثبت و یک پیام هشدار» می‌فرستند.
این روزنامه افزوده است: « از یک سو، دولت‌های روسیه و ایران می‌خواهند به ترامپ نشان دهند که آمادهٔ همکاری هستند و از سوی دیگر، هشدار می‌دهند که جبهه‌ای متحد در مقابل غرب تشکیل شده و چنانچه واشینگتن به دنبال گام‌های خصمانه باشد، با یک سپر مستحکم که مسکو و تهران مشترکاً در دست گرفته‌اند رو به رو خواهد شد».
همزمان براساس این گزارش، «با توجه به اختلاف‌های چشمگیر در روابط روسیه با ایران و سیاست‌های آمریکا در قبال ایران، بعید نیست همکاریهای مسکو و تهران به‌محض امضای توافقنامهٔ جدید با چالشی جدی روبرو شود و عامل تنش‌های بیشتر بین مسکو و تهران و کشورهای غربی به ویژه آمریکا باشد».
«تعمیق همکاریهای اقتصادی»
عباس عراقچی وزیر خارجهٔ ایران در آستانهٔ امضای توافقنامهٔ جدید همکاری با روسیه از سه بخش مهم در این سند خبر داد: اقتصادی، علمی-فنی و فرهنگی.
کاظم جلالی سفیر ایران در مسکو در مصاحبهٔ جدید خود با خبرگزاری تاس این سند را «کلید تعمیق مناسبات اقتصادی» خواند و ابراز امیدواری کرد با امضای این سند «روند رو به رشد»، تعاملات تجاری-اقتصادی بین دو کشور ادامه یابد.
به گفتهٔ سفیر ایران در روسیه، تعاملات تجاری دو کشور در سال گذشتهٔ میلادی «به بیش از چهار میلیارد دلار ارتقا یافت».
آمار گمرک ایران طی ۹ ماه سال جاری خورشیدی، مبادلات تجاری با روسیه را ۱.۹ میلیارد دلار برآورد می‌کند.
به نوشتهٔ نیکیتا سماگین، کارشناس امور ایران، این بدان معناست که «به‌رغم ادعای مسئولین، مبادلات تجاری دو کشور که در سال ۲۰۲۰ اوج گرفت و به پنج میلیارد دلار رسید، مجدداً افت کرده و بیشتر از این نمی‌تواند افزایش یابد چراکه موانع اساسی که تاکنون هیچ‌گاه اجازه نداده‌اند ایران و روسیه به شرکای مهم تجاری تبدیل شود همچنان برقرار است».
اختلاف‌های «شرکای راهبردی»
در حالی‌که رسانه‌های نزدیک به کرملین به اختلاف‌های مسکو و تهران چشم بسته‌اند، تاکید مسئولین ایرانی بر این‌که تهران مناطق اشغال شدهٔ اوکراین را بخشی از خاک روسیه به رسمیت نخواهد شناخت اعتراض «گروه Z» را در پی داشته.
«گروه Z» متشکل از گزارشگران طرفدار جنگ روسیه علیه اوکراین است و در فضای محدود رسانه‌ای در روسیه، در تلگرام به یکی از مهم‌ترین منابع خبری در روسیه تبدیل شده است.
رسانه‌های مخالف کرملین یادآور شده‌اند که با وجود همکاریهای نزدیک، روابط روسیه و ایران پیچیده و با تنش‌هایی همراه بوده است.
گزارش بخش روسی رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد به اختلاف‌های مسکو و تهران دربارهٔ مناطق اشغال شدهٔ اوکراین، جزایر سه‌گانه و دالان زنگزور، بدقولی‌های مسکو به تهران در اجرای قراردادهای اقتصادی، اتمی و نظامی و همچنین مشکلاتی که در پی سقوط رژیم بشار اسد در سوریه برای دو کشور به وجود آمده اشاره می‌کند.
نیکلای مشهدوف کارشناس امور خاورمیانه طی مصاحبه با بخش روسی رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد بر این باور است که امضای توافقنامهٔ جدید «تنها روی کاغذ یک گام تاریخی است و در عمل باعث تحولات اساسی در روابط دو کشور نخواهد شد».
روزنامهٔ «مسکو تایمز» نوشته است: «ایران و روسیه در گذشته به یکدیگر بدبین بودند و اکنون به یکدیگر اعتمادی ندارند». براساس این گزارش، «حکومت ایران می‌خواهد از نزدیکی به روسیه سود ببرد اما با این گام اعتراض مردم ایران را برمی‌انگیزد».
