درگذشت اکبر هاشمی رفسنجانی، یک غافلگیری بزرگ با پیامدهای سیاسی بسیار است. او سال‌ها نفر دوم در جمهوری اسلامی بود که در کلیدی‌ترین مناصب و مهم‌ترین تصمیم‌گیری‌های نظام حضور و نقش داشت.
تصمیم‌گیری‌هایی که بخشی از آن را در خاطرات روزانه‌اش ثبت و منتشر کرد، و قسمت‌های محرمانه روزنوشته‌هایش را آن گونه که خود پیشتر در گفت‌و گویی عنوان کرد، در تقویمی کوچکی که همواره به همراه داشت می‌نوشت و کسی جز خودش از جزئیات آن اطلاع نداشت.
مرگ این آیت‌الله ۸۲ ساله نظام را می‌توان مهم‌ترین رخداد سیاسی دهه‌های اخیر قلمداد کرد. حالا فقدان او با وجود تمام انتقادها، تغییرات مواضع و مصلحت‌اندیشی‌هایی که داشت، توازن قوا را تغییر می‌دهد و موقعیت جناح و نیروهای اصلاح‌طلبان، اعتدال‌گرایان و دموکراسی‌خواهان و گروه‌های منتسب به وی را سخت‌تر می کند.
هاشمی رفسنجانی، تنها فردی از نزدیکان و یاران آیت‌الله خمینی بود که هنوز تا حدی نفوذ خود را در قدرت مرکزی حفظ کرده بود و در بزنگاه‌های مهم موفق به ایفای نقش شده بود.
با اینکه از یک طرف در جریان اتفاق‌های سال ۸۸، اختلاف‌ها و تضادهای او با آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی عمومی شده بود، اما در مقابل پایگاه اجتماعی اکبر هاشمی رفسنجانی نیز ترمیم و تقویت شده بود.
به علاوه پس از رد صلاحیت اکبر هاشمی رفسنجانی از سوی شورای نگهبان در انتخابات ریاست جمهوری، پیروزی حسن روحانی در این انتخابات به او فرصت داده بود که موقعیت سیاسی‌اش را تا حدودی بازیابد.
حالا پیش از همه حسن روحانی رئیس جمهور ایران، پشتیبان و چهره‌ای مؤثر را از دست داده است، چون نفوذ هاشمی تا حدودی ضربه‌گیر برخوردهای تندروها بود. این موضوع در آستانه انتخابات ریاست جمهوری پیش‌رو رقابت را برای روحانی پیچیده‌تر خواهد کرد.
از سوی دیگر، اکبر هاشمی رفسنجانی چهره‌ای مهم و سرنوشت‌ساز در مجلس خبرگان رهبری بود. او همواره روابطی عمیق و مؤثر با حوزه‌های علمیه داشت تا آنجا که طی تمام سال‌های عضویتش در نهاد فوق، این نفوذ را داشت که به تنهایی جناح‌بندی‌های داخل این مجلس را تغییر دهد.
هر چند پس از حوادث سال ۸۸، تا حدودی جایگاه او در میان روحانیون تضعیف شده بود، اما کماکان موقعیت ویژه‌اش را حفظ کرده بود. هم‌اکنون فقدان او با توجه به جایگاهی که فقهای عضو خبرگان در انتخاب رهبر آینده جمهوری اسلامی خواهند داشت، کفه قدرت را به سمت گروه‌های نزدیک و همسو با آیت‌الله خامنه‌ای و گروه‌های تندرو سنگین‌تر می‌کند. در واقع مانعی بزرگ از سر راه گزینه‌های این جریان به عنوان رهبری آینده نظام برداشته شد.
به جز موارد پیش گفته، اکبر هاشمی رفسنجانی، از زمان پایان دوران ریاست‌جمهوری‌اش، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام را به عهده داشت که بازویی مشورتی برای رهبر جمهوری اسلامی و نهادی تصمیم‌ساز و میانه‌دار دستگاه های سیاسی است.
هاشمی رفسنجانی سعی کرده بود که تعادل را در این مرکز حفظ کند و برنامه‌های پنج ساله اقتصادی و نظارت بيشتر بر عملکرد اقتصادی را پی بگیرد. حالا با درگذشت وی، به نظر می‌رسد این مرکز کلیدی نیز از دست گروه‌ها میانه‌رو خارج شود.
اکبر هاشمی رفسنجانی، بازیگری پرنفوذ و چهره رهبرساز نظام جمهوری اسلامی، بود که نه تنها دوران حیاتش، بلکه مرگش نیز می‌تواند پیامدهای سیاسی زیادی داشته باشد. پیامدهایی که در ماه‌ها و حتی سال‌های آینده ادامه خواهد داشت.
-------------------------------------------------------------------------------------
* نظرات طرح شده در این یادداشت الزاماً بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
